Stateless: urgente serie over menselijk drama achter immigratiebeleid

In 2012 sloot Australië de grens voor asielzoekers die via zee aan land wilden komen. Sindsdien sleept de marine bootjes die men op zee aantreft terug naar Indonesië. Als vaartuigen zo afgeladen zijn dat ze de terugtocht niet zullen redden, worden vluchtelingen naar de eilanden Manus en Nauru gebracht. Daar moeten ze vaak jaren wachten op de behandeling van hun asielaanvraag, onder omstandigheden die eerder dit jaar door het Internationaal Strafhof omschreven werden als ‘wreed, onmenselijk en vernederend’.

‘Het probleem verdwijnt niet door de boten tegen te houden,’ zegt iemand in de tweede aflevering van de nieuwe Australische dramaserie Stateless. ‘Het betekent alleen dat we er niet naar hoeven kijken.’

Dat geldt eigenlijk voor alle plekken op aarde – in Europa, in de Verenigde Staten – waar overheden proberen vluchtelingen te weren die op zoek zijn naar veiligheid. En evenals als in Australië wordt ook in die landen vaak weggekeken door de bevolking.

Het maakt Stateless alleen maar urgenter, want de zesdelige serie die nu op Netflix te zien is dwingt ons om wél te kijken. En dat is precies de bedoeling van de makers.

Stateless vertelt het verhaal van vier personen die in de eerste helft van de jaren nul in een Australisch detentiecentrum verblijven – het fictieve Barton Immigration Detention Centre – of daar werkzaam zijn. Op dat moment bevinden de centra zich nog op het vasteland, maar wel op veilige afstand van de bewoonde wereld. De rechthoekige gebouwen van Barton liggen in de uitgestrekte woestijn van Zuid-Australië en de binnenplaatsen waar veel illegalen – unlawful non-citizens, oftewel UNC’s – al jaren hun lange dagen slijten zijn dan ook stoffig en zanderig.

Stateless werd bedacht door actrice en Oscarwinnaar Cate Blanchett, die zelf ook een rol voor haar rekening neemt, en haar studievriendin en scenarist Elise McCredie. Het was in de periode dat het nieuwe, strenge asielbeleid werd ingevoerd in hun thuisland. Tijdens een gesprek aan Blanchetts keukentafel ontstond het idee om het menselijke drama achter het beleid vertellen.

Na uitvoerige research – zoals aan het begin van elke aflevering wordt meegedeeld is Stateless gebaseerd op ware gebeurtenissen – kwamen ze samen met producent Tony Ayres uit op vier verschillende hoofdpersonen. Stewardess Sofie, de Afghaanse Ameer (Fayssal Bazzi), die na een mislukte overtocht in een hartverscheurende scène zijn vrouw en dochters op een boot zet, Clare Kowitz (Asher Keddie) van de immigratiedienst, die orde op zaken komt stellen in de instelling na negatieve verhalen in de media, en bewaker Cam Sandford (Jai Courtney), die moeite heeft met wat hij allemaal ziet in het detentiecentrum.

Het laatste personage werd bedacht nadat de makers hadden gehoord dat er een traumaspecialist naar Manus en Nauru was gestuurd – niet voor de gedetineerden, maar voor de bewakers. Zijn verhaal illustreert hoe disfunctioneel het systeem is.

In de eerste afleveringen speelt de blonde Sofie een prominente rol, een Duitse stewardess met een Australische verblijfsvergunning die in het detentiecentrum is beland. Sofie, gespeeld door Yvonne Strahovski (The Handmaid’s Tale), is gebaseerd op Cornelia Rau, een Duits-Australische vrouw die in 2004 tien maanden lang werd vastgehouden in Baxter en in Adelaide. Een verhaal dat veel stof deed opwaaien in Australië, ook omdat het aantoonde hoe beroerd de omstandigheden in de detentiecentra waren – iets waarover vrijwel niemand zich tot dan toe had bekommerd. 

In Stateless worden Sofies lotgevallen als een soort Trojaans paard gebruikt om een zo breed mogelijk publiek te trekken, in de hoop dat kijkers zich niet alleen in haar herkennen, maar dat ze zich ook het lot van haar medegedetineerden aantrekken. Het is veelzeggend dat de kans daarop blijkbaar groter is met een wit personage.