begin 20e eeuw In deze periode wordt wetsartikel 248bis, dat homoseksualiteit tussen meerjarigen en minderjarigen strafbaar maakt, ingevoerd. Het wetsartikel is de aanleiding voor de oprichting van de eerste homo-emancipatie-organisatie.
mijlpalen begin 20e eeuw ⪻ 1911 ⪼
invoering van artikel 248bis Artikel 248bis wordt ingesteld in 1911 (en pas zestig jaar later afgeschaft, in 1971. Dit wetsartikel maakt seksuele handelingen tussen volwassen en minderjarige homoseksuelen (jongeren onder de 21 in die tijd) strafbaar. Dit is gebaseerd op de theorie dat jongeren homo gemaakt konden worden door seksueel contact met een volwassene.
Vanwege dit artikel worden ruim vijfduizend homoseksuelen voor de rechter gebracht. Ruim de helft wordt schuldig bevonden en krijgt gemiddeld drie tot zes maanden gevangenisstraf. In het kader van artikel 248bis worden circa twintig homoseksuele mannen gecastreerd.
⪻ 1912 ⪼
oprichting van Het Nederlandsch Wetenschappelijk Humanitair Komitee Naar aanleiding van de invoering van artikel 248bis richt advocaat jhr. dr. Jacob Schorer Het Nederlandsch Wetenschappelijk Humanitair Komitee (NWHK) op. Het doel van het comité is dat homoseksuelen in Nederland gelijke rechten krijgen als heteroseksuelen en mensen informeren over de aard van homoseksualiteit, door het verspreiden van wetenschappelijke artikelen die bewijzen dat homoseksualiteit is aangeboren.
na de tweede wereldoorlog / jaren 50 Homoseksualiteit wordt nog als een privéprobleem beschouwd. Iets waarvoor je je moet schamen en waarvoor de samenleving geen plaats hoeft te bieden. Het is bovendien een geheim dat ontmaskerd kan worden, en daarmee een aanleiding voor chantage en publieke vernedering.
mijlpalen in de jaren 50 ⪻ 1946 ⪼
oprichting van COC De Nederlandse acteur Nico Engelschman richt deze bekende belangenvereniging, toen nog onder de naam Shakespeare Club. De vereniging richt zich op sociale emancipatie van LHBTI'ers én biedt een plek voor gesprek en culturele activiteiten.
In 1949 verandert de naam naar Cultuur- en Ontspannings Centrum. Toen waren er al zo’n duizend leden. Naar huidige maatstaven nog tamelijk weinig, maar naar de normen van toen was het revolutionair. De zedenpolitie controleert in die eerste jaren alle bijeenkomsten van het COC op de aanwezigheid van minderjarigen.
⪻ 1952 ⪼
homonachtleven Het COC opent discotheken 'het DOK' en 'de Schakel' in Amsterdam. Daarbij komt verrassend vroeg een fetisjplek voor leernichten in hotel Tiemersma in de Warmoesstraat.
In het nachtleven zijn er enkele kroegen met homoseksuele clientèle, maar niet iedereen durft er naartoe te gaan. Het is een onderdeel van het grootstedelijke nachtleven met een niet al te beste naam. Jongenshoeren hangen rond in de hoop een klant te scoren. De homokroegen worden door de politie, die zich concentreert op ‘homo-overlast’ op straat, gedoogd.
De reputatie van Amsterdam als Gay Capital dateert uit deze tijd.
⪻ 1952 ⪼
⪻ 1959 ⪼
eerste transoperatie in Nederland In het Rijnstateziekenhuis in Arnhem opereert plastisch chirurg Woudstra een 34-jarige transman. Dit veroorzaakt reuring in de medische wereld en daarbuiten. De overheid besluit de gebeurtenis medisch en ethisch te laten onderzoeken door een commissie van de Gezondheidsraad.
Na ruim vijf jaar onderzoek komt deze commissie met een negatief advies. Ingrepen worden weliswaar niet strafbaar gesteld, maar transseksualiteit staat officieel te boek als een ‘monosymptomatische psychose’.
jaren zestig In de zestiger jaren treedt homoseksualiteit meer dan van tevoren de huiskamer binnen. De televisie is sterk in opkomst waardoor het publiek ook werkelijk zelf een beeld kan krijgen van homoseksuele mannen die voorheen onzichtbaar waren. Zo zijn er een aantal baanbrekende momenten waar homoseksuele mannen in het nieuws komen. Lesbische vrouwen zijn veel minder zichtbaar, zowel voor het grote publiek als in het hoofdstedelijke uitgaansleven.
Die tijd kent ook de opkomst van maatschappijkritische bewegingen. De eerste grote homodemonstratie vindt in 1969 plaats: er wordt actie gevoerd voor afschaffing van wetsartikel 248bis.
mijlpalen in de jaren 60 ⪻ 1963 ⪼
Nederlandse schrijver en dichter Gerard Reve spreekt openlijk over zijn homoseksualiteit Het COC publiceert een verhaal van de schrijver Gerard Reve in haar tijdschrift Dialoog . De publicatie resulteert in het zogenaamde ezelsproces in 1966, waarin hij wordt aangeklaagd voor godslasterlijke teksten. De naam is afgeleid van een fantasietekst in het verhaal waarin Reve beschrijft hoe hij seks had met god in de vorm van een ezel.
Ophef volgt. SGP-Tweede Kamerlid Cornelis van Dis vindt de tekst van Reve immoreel en godslasterlijk en eist dat de schrijver wordt aangeklaagd. Reve wint de rechtszaak.
⪻ 1964 ⪼
homoseksualiteit op televisie In het VARA-programma Achter het nieuws spreekt vormgever en binnenhuisarchitect Benno Premsela in december openlijk over zijn homoseksualiteit. Hij gaat de geschiedenis in als de eerste persoon die dit deed, ook al ging Gerard Reve hem dus voor.
⪻ 1965 ⪼
de eerste leerbar van Europa Argos, de eerste leerbar van Europa, opent in Amsterdam. Ook het homopornoblaadje Euroboy dateert al van dit jaar.
⪻ 1967 ⪼
oprichting van Jhr. Mr. J.A, Schorerstichting. In samenwerking tussen het COC en instellingen voor geestelijke volksgezondheid en maatschappelijk werk wordt de Jhr. Mr. J.A, Schorerstichting opgericht. De doelen van de stichting is ervoor te zorgen dat LHBTQIA+-ers in Nederland toegang krijgen tot de benodigde informatie en faciliteiten om een optimale lichamelijk en geestelijk gezondheid te bewerkstelligen.
⪻ 1968 ⪼
sociëteiten voor homojongeren De eerste sociëteiten voor homojongeren worden opgericht. Het doel is homoseksuele jongeren onder de 21 jaar de mogelijkheid geven om sociëteiten en bardancings te bezoeken. Dit was eerder onmogelijk vanwege het bestaan van artikel 248bis, dat relaties tussen meerderjarigen en minderjarigen van hetzelfde geslacht verbood.
In dit jaar wordt ook de Federatie van Studenten Werkgroepen Homoseksualiteit (FSWH) opgericht, met als doel homoseksualiteit in de maatschappij te integreren. Hiertoe roept FSWH op tot confronterende acties, zoals openbaar homozoenen. De FSWH zou een rol spelen in de demonstratie tegen artikel 248bis in 1969.
⪻ 1969 ⪼
demonstratie tegen artikel 248bis Op 21 januari vindt de eerste homodemonstratie van Europa in Den Haag plaats. Honderd studenten en andere jongeren eisen op het Binnenhof afschaffing van artikel 248bis. De demonstratie wordt georganiseerd door de Federatie van Studenten Werkgroepen Homoseksualiteit (FSWH) en stichting Ruimte, die de sociëteiten voor homojongeren exploiteert. De demonstratie trekt veel media-aandacht. In 1971 wordt dit wetsartikel afgeschaft.
jaren zeventig Dit zijn de jaren van het afrekenen met taboes. Homoseksualiteit staat vaak bovenaan de agenda. Het COC gaat van discrete vereniging tot openlijke politieke lobbyclub en trekt vaak samen op met de Nederlandse Vereniging voor Seksuele Hervorming (NVSH) en de Nederlandse feministische organisatie Man Vrouw Maatschappij (MVM).
De toon van de media is gericht op het omarmen van het nieuwe. Officiële instanties nemen stappen, zoals het afschaffen van artikel 248bis en het toelaten van homoseksuelen in het leger.
mijlpalen in de jaren 70 ⪻ 1972 ⪼
de Nederlandse Vereniging voor Seksuele Hervorming De Nederlandse Vereniging voor Seksuele Hervorming (NVSH) begint een zelfhulpgroep Travestie en Transseksualiteit (T&T). Elke woensdagavond komen ze samen op de Blauwburgwal in Amsterdam. Veel transvrouwen vinden daar voor het eerst een luisterend oor van lotgenoten en zoeken zelf uit waarin een travestiet verschilt van een transseksueel.
⪻ 1972 ⪼
Paarse September Feminist en maatschappelijk werker Noor van Crevel begint met haar vriendin Stéphanie de Voogd de actiegroep Paarse September, die zich verzet tegen de heteronormen in de maatschappij.
De actiegroep wordt gezien als een radicale lesbische feministische groep vanwege de slogan ‘Lesbisch zijn als politieke keuze’. Deze suggereert dat goede feministen lesbisch moeten zijn en niet met hun onderdrukker naar bed moeten gaan.
⪻ 1973 ⪼
officiële erkenning van het COC Het COC krijgt een officiële erkenning als vereniging met 'Koninklijke Goedkeuring'. Deze goedkeuring was destijds een voorwaarde om als vereniging een rechtspersoon te worden. Deze vorm was nodig voor contracten of bezittingen, zoals gebouwen.
⪻ 1973 ⪼
Coos Huijsen komt als eerste parlementariër ter wereld uit de kast Hoewel hij weet dat zijn coming out heel riskant is voor zijn politieke carrière, komt Coos Huijsen – 28 jaar en lid van de progressieve jongerenorganisatie van de Christelijk-Historische Unie (CHU) – publiekelijk uit de kast in de Tweede Kamer. Na zijn coming out volgen meer politici.
In 1977 stapt Huijsen over naar de PvdA en wordt een medeoprichter en voorzitter van de PvdA-homogroep. In 2016 schrijft hij het boek Homo politicus over zijn coming out. Hij vertelt erover in OVT .
⪻ 1974 ⪼
homo's en lesbo’s in het leger Homoseksuelen en lesbiennes mogen in het leger. Voorheen werden ze stelselmatig op S-5 afgekeurd. Dit betekent afkeuring wegens psychische instabiliteit. Het feit dat ze in het leger mogen, betekent overigens niet meteen dat ze van harte welkom zijn in de krijgsmacht, maar wel dat de tijd van officiële uitsluiting van homoseksuelen voorbij is.
⪻ 1975 ⪼
oprichting van de Rooie Flikkers De Nijmeegse studenten Thijs Maasen en Marty van Kerkhof delen een artikel over onderdrukking van homoseksuelen uit aan medestudenten. Daarmee begint de actiegroep Rooie Flikkers, die de geuzennaam adopteert vanuit de gedachte dat ze niet normaal willen zijn. De groep organiseert veel acties die media-aandacht weten te trekken, bijvoorbeeld in ditzelfde jaar met een herdenking van homoseksuelen die in Tweede Wereldoorlog zijn gestorven.
⪻ 1977 ⪼
rapport van de Gezondheidsraad over transgenders Het tweede medisch-ethisch rapport van de Gezondheidsraad juicht hulp aan transgenders toe. Ook zit transgenderbehandeling al vanaf begin jaren zeventig in de meeste ziekenfondsen.
⪻ 1977 ⪼
demonstratie in Amsterdam tegen Anita Bryant Naar aanleiding van een anti-homocampagne die door de Amerikaanse zangeres Anita Bryant is georganiseerd met de boodschap dat homoseksualiteit een zonde is, gaan op 25 juni drieduizend mensen de straat op. Sindsdien wordt de demonstratie een jaarlijks evenement dat vanaf 1979 bekend staat als Roze Zaterdag.
⪻ 1978 ⪼ jaren tachtig Deze periode kenmerkt zich door twee tegengestelde verschijnselen: de institutionalisering van homoseksualiteit en de vernietigende kracht van AIDS.
mijlpalen in de jaren 80 ⪻ 1981 ⪼
AIDS AIDS doet zijn intrede in de VS in 1981. In het begin is onduidelijk wat er aan de hand is. Het wordt in de VS gay cancer genoemd. Daarna wordt het GRID (gay related immuno deficiency ) genoemd. In Nederland wordt het in 1983 voor het eerst ontdekt.
De GGD (destijds GG&GD) wil de donkere kamers en sauna’s sluiten, maar homo-organisaties zijn overtuigd van het belang van voorlichting en preventie op deze plekken. De gedachte erachter is dat dit beter en effectiever zou zijn dan seks tussen homo's ondergronds te laten gaan. De veilig vrijen-campagne van de NSVH onder homomannen wordt inderdaad behoorlijk succesvol.
⪻ 1982 ⪼
⪻ 1984 ⪼
demonstratie tegen potenrammerij Na een moord in het Amsterdamse Vliegenbos vindt er een grote demonstratie tegen potenrammerij plaats in Amsterdam. Het bestrijden van straatgeweld tegen homo’s is nu een politiek thema geworden.
De politie neemt een nieuwe rol in als beschermer van de homobeweging. Dit is een breuk met het verleden, toen de politie vooral een bedreigende kracht was . De landelijke overheid begint in dit jaar voor het eerst met het ontwikkelen van officieel homobeleid.
⪻ 1985 ⪼
wet op geslachtswijziging De wet op geslachtswijziging wordt met 144 stemmen voor aangenomen in Nederland. De zes tegenstemmen komen van de kleine christelijke partijen.
⪻ 1986 ⪼
koninklijke onderscheiding voor Nico Engelschman De oprichter van het COC, Nico Engelschman – die in de jaren veertig nog door de politie voor viezerik werd uitgemaakt – krijgt een koninklijke onderscheiding opgespeld door Minister Brinkman voor zijn moed en inzet voor homo-emancipatie.
⪻ 1987 ⪼
de oprichting van het Homomonument De oprichting van het Homomonument op de Westermarkt in Amsterdam maakt over de hele wereld indruk en neemt snel een rol in als plaats van betekenis voor buitenlandse homotoeristen, maar ook als ijkpunt voor de Nederlandse LHBTQIA+-beweging, zoals met de jaarlijkse Dodenherdenking op 4 mei.
jaren negentig In deze jaren komt er grip op AIDS en verwordt die met behulp van medicatie tot een chronische ziekte. Langzaam verdwijnt de dood uit het homoleven en komt er weer ruimte voor een vrolijkere cultuur. Binnen de tijdgeest van de optimistische en welvarende jaren 90 ontstaat er een hedonistisch klimaat. Dit uit zich in grote feesten, drugs, en nieuwe stijlen en subculturen.
mijlpalen in de jaren 90 ⪻ 1993 ⪼
Wet gelijke behandeling Dit is een mijlpaal binnen de historische lijn van officiële, door overheid aangestuurde acceptatie. De wet verbiedt discriminatie op basis van seksuele geaardheid. Toch konden werkgevers, zoals strenggelovige scholen, met beroep op hun eigen identiteit hier wel onderuit komen. Dit blijft een discussiepunt tussen het recht op godsdienstvrijheid en het recht op gelijke behandeling.
⪻ 1995 ⪼
transseksualiteit wetenschappelijk aangetoond Endocrinoloog Louis Gooren en neurobioloog Dick Swaab publiceren een hersenonderzoek dat aantoont dat transseksualiteit in de hersenen aantoonbaar is. Het nieuws wordt wereldwijd aangehaald als een definitief bewijs dat transseksualiteit geen gril of morele ontsporing is. Later dient het onderzoek als een bevestiging van de ingeslagen route van transgenderzorg in Nederland.
⪻ 1996 ⪼
⪻ 1998 ⪼
Gay Games De Gay Games, een sportevenement dat in de stijl van de Olympische Spelen iedere vier jaar wordt gehouden, strijkt neer in Amsterdam. De toenmalige burgemeester Schelto Patijn opent de eerste Gay Games in Europa vanuit de Amsterdam ArenA. Naast sport zijn er veel culturele evenementen, zoals kunstprojecten en exposities.
21e eeuw De 21e eeuw begint met een belangrijke gebeurtenis in de LHBTQIA+-geschiedenis van Nederland, namelijk de invoering van het homohuwelijk. Niet iedereen is blij met het homohuwelijk. Een deel van de achterban vindt het een onzinnige kopie van burgerlijk heteroleven. Ook spreekt een imam zijn afkeuring uit, wat tot polarisatie leidt. In andere landen wordt het homohuwelijk steeds meer een symbolische toetssteen voor de graad van homo-emancipatie. Het is een soort gateway naar het vastleggen van LHBTQIA+-rechten geworden.
Kenmerkend is het zogenaamde verschijnsel homonationalisme: extreemrechts in Nederland stelt een open houding tegenover homoseksualiteit voor om niet-westerse gemeenschappen uit te sluiten. Insluiting van homoseksualiteit wordt op deze manier een vorm van uitsluiting van de islam en van moslims.
mijlpalen in de 21e eeuw ⪻ 2001 ⪼
⪻ 2001 ⪼
uitspraak van imam Khalil El Moumni De Rotterdamse imam Khalil El Moumni zegt als reactie op de invoering van het ‘homohuwelijk’ bij het tv-programma NOVA dat homoseksualiteit een besmettelijke ziekte is die schadelijk is voor de samenleving. Later zegt hij dat Europeanen lager staan dan honden en varkens omdat ze homo’s toestaan met elkaar te trouwen. Dit leidt tot veel ophef. De imam wordt aangeklaagd voor haatzaaien door vijftig organisaties. De rechter spreekt hem vrij in verband met de vrijheid van godsdienst.
⪻ 2009 ⪼
⪻ 2012 ⪼
seksuele en genderdiversiteit in het onderwijs Als reactie op de spanningen in de multiculturele samenleving stelt het Ministerie van Onderwijs lessen over seksuele en genderdiversiteit verplicht in het voortgezet onderwijs.
⪻ 2014 ⪼
internationale media-aandacht voor Conchita Wurst De Oostenrijkse zanger en drag queen Tom Neuwirth krijgt internationale media-aandacht tijdens het Eurovisie Songfestival, dat hij met zijn vrouwelijke persona Conchita Wurst wint. Na deze overwinning wordt Wurst een rolmodel voor de LHBTQIA+-gemeenschap, vooral na diens overwinningsspeech: 'Ik heb deze week veel meer bereikt dan alleen het winnen van dit festival. Het ging mij erom onderdrukten overal in de wereld een voorbeeld en een stem te geven.' Wurst wordt bekend als 'de vrouw met de baard'.
⪻ 2016 ⪼
toevoegen van queer aan LHBT-afkorting Op initiatief van de Amerikaanse non-profitorganisatie Gay & Lesbian Alliance Against Defamation (GLAAD) wordt de letter Q van queer toegevoegd aan de afkoring LHBT omdat steeds meer jongere homoseksuelen zich identificeren als queer en de termen achter de letters L, H en B te beperkend vinden. Door sommige mensen uit oudere generaties van de LHBTQIA+-gemeenschap wordt queer echter gezien als een denigrerende term die haatzaaien stimuleert.
⪻ 2020 ⪼
internationale media-aandacht voor Nikkie Tutorials De Nederlandse visagiste Nikkie de Jager, bekend van haar make up-kanaal Nikkie Tutorials, onthult via een YouTube-video dat ze transgender is. De Jager krijgt internationale media-aandacht voor haar coming out en wordt een van de hosts voor het Eurovisie Songfestival, dat in Nederland wordt gehouden.
⪻ 2020 ⪼
excuses en tegemoetkoming aan transgenders Het Nederlandse kabinet biedt excuses aan transgenders die vanwege de wet op geslachtsverandering van 1985 een onomkeerbare geslachtsoperatie moesten ondergaan.
De wet stelde namelijk harde eisen voor mensen die van geslacht wilden veranderen. Zij moesten hun lichaam zo veel mogelijk laten aanpassen, onder andere door hormonen te gebruiken. Ook mochten ze geen kinderen krijgen en moesten ze sterilisaties of castraties ondergaan waardoor veel mensen definitief onvruchtbaar raakten. Zij krijgen een tegemoetkoming van 5000 euro.
In 2014 is de wet aangepast. Nederlanders mogen nu officieel van geslacht veranderen op basis van een deskundigenverklaring.
meer over LHBTQIA+ De roze revolutie Hier vind je alles over de vierdelige VPRO-serie 'De roze revolutie' van Michiel van Erp.
Achtergrond
Zeg, jij bent toch zo ruimdenkend? Leven zonder vooroordelen, het is zo makkelijk nog niet. Lees en kijk hier over de impact die jij kan hebben.
Achtergrond
LHBTQIA+, meer dan een afkorting Lees hier waar alle letters in LHBTQQIP2SA voor staan en wat je moet weten over sekse en gender.
