Niet meer zonder jou gaat over het weer ‘toe-ikken’ van haar plek in de familie door Nazmiye Oral. Adelheid Roosen geeft het intieme proces tussen moeder en dochter theatervorm.

Aan de vooravond van de repetitieperiode voor Niet meer zonder jou treffen we Nazmiye Oral (concept en spel) en Adelheid Roosen (regie) in De Balie in Amsterdam, waar de zakelijke tak van hun in 2004 opgerichte Zinaplatform huist. Dit theatergezelschap van makers uit verschillende culturen en diverse disciplines creëert onder andere middels WijkSafari’s perspectiefveranderende voorstellingen, met de bedoeling de schoonheid van het (verondersteld) vreemde te laten ervaren. Oftewel: achter op de scooter door een wijk als de Bijlmer, als gast de huizen van bewoners binnenstappen en gedurende een middag hun levensverhalen meemaken.

Een jaar eerder was er in De Balie een voorversie van Niet meer zonder jou te beleven. Met medewerking van een scala aan veelal ervaringsdeskundige vrouwen en mannen uit een groepscultuur gingen aanwezigen in gesprek over de kwestie hoe je van jezelf kunt zijn zonder daarbij verstoten te worden door je gemeenschap. Oral, 45 jaar en opgegroeid in een Turks gastarbeidersgezin in Hengelo, vroeg haar moeder die te gast was publiekelijk naar haar reden om haar dochter op haar achttiende uit te huwelijken. (Waaraan Oral zich onttrok, ze trouwde met een zelfgekozen Nederlandse man, kreeg met hem twee dochters en is inmiddels gescheiden.) De avond was onderdeel van een voortschrijdende theatrale zoektocht die onder de titel Niet meer zonder jou de emancipatie van een nieuwe generatie jonge mannen en vrouwen uit de moslimcultuur in beeld wil brengen. Want Oral is niet alleen.

‘Ik wil dat offer van “me losscheuren”

Nazmiye Oral

flatje

Ter voorbereiding op de voorstelling, die tijdens het Holland Festival drie keer te zien zal zijn, zal Oral een aantal weken met haar moeder in een flat in de Bijlmer wonen en repeteren. Voor het eerst in hun leven zijn ze zo lang samen; waar dat toe leidt is ongewis. Oral: ‘Misschien eis ik weer mijn blote lijf op in haar bijzijn.’ Iets wat ze eerder deed tijdens hun gezamenlijke fotosessie ten behoeve van de thematisch aansluitende portretfoto’s die gedurende het Holland Festival op posterformaat in de stad komen te hangen.

Oral is een vrijgevochten vrouw die veel met haar hoofddoekdragende moeder heeft gestreden. Meer dan in de Nederlandse cultuur, licht Roosen toe, kan het innemen van je eigen positie je je totale bedding kosten. ‘Wij gaan na een jaar of twee, drie van afstand misschien weer eens op verjaardagsvisite en langzaamaan ontstaat er een nieuwe omgangsvorm. Bij moslims is dat anders, daar groei je op in een groepscultuur en moet je om een individu te worden iets opgeven. Iets groots.’ ‘En dat wil ik niet meer,’ vult Oral aan. ‘Ik wil dat offer van “me losscheuren” niet langer brengen. Ik hoor erbij, bij waar ik vandaan kom, ik wil daar thuis kunnen zijn, maar wel als mezelf. Ik heb recht op mijn familie, ik wil niet meer zonder hen.’

Oral haalt een lastig te vertalen Turks woord aan, benimsemek. ‘In het Nederlands zouden we iets zeggen als toe-eigenen, maar dat dekt de lading niet goed genoeg. Het betekent meer dat je iets of iemand “ikt”. Adelheid is niet mijn zus, maar zij gaat mij wel aan, dus ik “ik” haar. En zo is dat ook met mijn familie, met wie ik wel een bloedband heb, ik “ik” mijn familie. Snap je?’

Toenadering

Voor Oral en Roosen, die elkaar ontmoetten tijdens de door Roosen geïnitieerde theatervoorstelling Gesluierde monologen in 2003 en bij wie werk en privé geen losse levensonderdelen zijn, is het logisch om dit soort intieme verhoudingen onder het oog van publiek uit te zoeken. Waarbij ‘publiek’ voor Oral eigenlijk niet de juiste term is, want het gaat om een andere wijze van betrokken zijn. Oral: ‘Het is niet “wij spelen, jullie kijken”, ik wil dat iedereen erváárt.’

Betekent dat een soort therapietoneel? Oral: ‘Nee, en ik ga ook niet uit persoonlijke behoefte met mijn moeder in die flat zitten. Het is een manier om materiaal te verzamelen dat we kunnen uitwerken, een methode zoals we die voor de WijkSafari’s ontwikkeld hebben. Ook dan trekken we gedurende een bepaalde periode dag en nacht met iemand op.’ Roosen: ‘We maken autobiografisch werk, maar dat wil niet zeggen dat Nazmiye bijvoorbeeld mogelijke incidenten met haar moeder opspaart ten behoeve van de voorstelling, we halen niet de spontaniteit uit het leven.’ Oral: ‘Bovendien: ik wil een stuk maken óver dit proces van toenadering; Niet meer zonder jou is niet het proces zelf.’ Roosen: ‘Het zijn een soort sociale sculpturen.’ Oral: ‘En het is ook het verhaal van veel anderen; er zijn meer dan twintig gezinnen geportretteerd die ditzelfde zijn aangegaan.’
 

Wat kunnen we verwachten, die drie avonden in broedplaats De Vlugt in Slotermeer, een voormalig schoolgebouw waarin het creatieve deel van Zinaplatform onderdak heeft? Roosen: ‘Ik ging lang geleden een keer naar de Efteling en stapte daar in nieuwe attractie waar ik van tevoren niks over wist. Volgens mij is dat de beste manier om dingen te beleven: zonder enig idee, als een kind, dan ben je zo open als je kunt zijn. Die beleving wens ik iedereen die naar Niet meer zonder jou komt van harte toe. Het is een experiment dat we ook zelf stap voor stap ontdekken.’     

De Vlugt
Niet meer zonder jou
Woensdag 3, 10 EN 17 JUNI, 20.30 UUR (UITVERKOCHT)

 

Nazmiye Oral: ‘‘Ik wil dat offer van me “losscheuren” niet langer brengen. Ik hoor erbij, bij waar ik vandaan kom, ik wil daar thuis kunnen zijn, maar wel als mezelf.