Persoonlijk, politiek geëngageerd en doortrokken van een humanistisch wereldbeeld is het werk van zowel Faustin Linyekula als William Kentridge, de twee associate artists van het Holland Festival 2019.

Zo verschillend als ze zijn, zo eenvoudig dringen zich ook de overeenkomsten op tussen de zwarte danser uit Kisangani en de blanke beeldend kunstenaar uit Johannesburg, die niet alleen eigen werk tonen in het festival, maar ook dat van verwante kunstenaars en protegés. Dankzij hen draagt dit Holland Festival een nadrukkelijk Afrikaans stempel. 

Het is de eerste editie in deze vorm: de programmeurs van het Holland Festival laten zich inspireren door gesprekspartners, in dit geval twee kunstenaars, naast de algemeen directeur. De nieuwe aanpak geldt voor de duur van minimaal drie jaar. Frascati zal tijdens het Holland Festival twee weken lang het ‘huis’ van Kentridge en Linyekula zijn.

bio Faustin Linyekula

Faustin Linyekula (Kisangani, 1974) is wellicht de beroemdste danser en choreograaf van Afrika. Niettemin introduceert hij zichzelf liever als verhalenverteller. Die verhalen diept hij op uit de turbulente, gewelddadige geschiedenis van zijn land, de Democratische Republiek Congo, dat hij als kind kende als Zaïre. Toen dictator Mobutu de universiteiten sloot, week Faustin uit naar Kenia om daar te studeren. Hij deed de nodige dans- en theaterervaring op in Europa en besloot in 2001 terug te gaan naar Congo, waar hij Studios Kabako oprichtte. Zijn kunstenwerkplaats verplaatste hij in 2007 van hoofdstad Kinshaha naar Kisangani, zijn geboorteplaats. Speciaal voor het Holland Festival maakt hij Congo, een ode aan zijn land in dans, tekst en geluid (14, 15 juni). Hij woont afwisselend in Kisangani en in Lissabon met zijn vrouw Virginie Dupray, directeur van Studios Kabako, en hun twee zonen.

Prins Claus Fonds
Linyekula kreeg in 2007 de Grote Prijs van het Prins Claus Fonds‘voor zijn toonaangevende choreografieën, zijn stoutmoedige terugkeer naar de turbulente context van Congo, zijn vernieuwende inzet van cultuur in een conflictueuze omgeving en zijn actieve betrokkenheid bij de ontwikkeling van zijn community’.

cirkel
Wie danst, maakt een kring – zo was Linyekula het van huis uit gewend. ‘Een cirkel geeft je vertrouwen, je bent niet alleen.’ Voor hem is het klassieke lijsttheater, een doos waarin publiek en speelvloer strikt gescheiden zijn, een afspiegeling van de koloniale verhoudingen, terwijl de cirkel staat voor gemeenschapszin. Die opvatting komt op verschillende manieren terug in zijn werk. Verantwoordelijkheid nemen, de geschiedenis bevragen en doorgeven wat niet verloren mag gaan: het is de kern van zijn kunstenaarschap. Dans – zijn lichaam – zet hij in als middel om in contact te komen met voorgaande generaties, de genen vertellen immers meer dan hij weet. Ook dat is een circulair gegeven.

 


‘Iedere achtertuin is een potentieel theater.’

Faustin Linyekula

Kabako
Studios Kabako, Linyekula’s kunstencentrum in Kisangani, vernoemde hij naar zijn jeugdvriend Richard Kabako, die in 1994 overleed en in een naamloos graf in de buurt van de Oegandese grens ligt. Dezelfde Kabako speelt een rol in Sur les traces de Dinozord(2006), een hoogtepunt in Linyekula’s oeuvre en op het festival te zien met een nieuwe, jonge cast (4, 5 juni). Linyekula voert oude vrienden op om alsnog een betekenisvol verhaal te construeren van hun levens en zijn jeugd. Kabako is ook wel Linyekula’s roepnaam, een naam die bezwerend kan klinken als hij zich voorstelt: ‘My name is Kabako, I am Kabako, once more Kabako, forever Kabako. My name is Kabako and I am a storyteller.’

‘Mijn enige land is mijn lichaam, het kleine territorium waarop ik nog enigszins kan vertrouwen.’

Faustin Linyekula

Bijlmer
Ter voorbereiding op het Holland Festival wilde Linyekula kennismaken met het ‘andere’ Amsterdam. Oud-nieuwslezer Noraly Beyer was een van de rondleiders tijdens zijn bezoeken aan de Bijlmer. ‘Rijke Amsterdammers die hun geld onder meer in de slavenhandel hadden verdiend, hebben dit gebied ooit ingepolderd,’ zegt ze. ‘Het toont aan hoe grillig de geschiedenis is, want op diezelfde grond werden eeuwen later de Bijlmerflats gebouwd, waar de nazaten van die slaven gingen wonen. Dat soort dingen heb ik hem verteld, hij was bijzonder geïnteresseerd.’

Not Another Diva

Met zangeres Hlengiwe Lushaba maakte Linyekula Not Another Diva..., een voorstelling over een diva zonder glitter en glamour. 

  • 7 juni - Cultureel Educatief Centrum in de Bijlmer
  • 9 juni - Muziekgebouw 't IJ 
© Themba Madonsela / Holland Festival

Hlengiwe Luahaba - Not Another Diva

 

‘Alle kinderen tekenen.

Ik ben er alleen nooit mee gestopt.’

William Kentridge

bio William Kentridge

William Kentridge (Johannesburg, 1955) wordt over de hele wereld gevraagd als beeldend kunstenaar, tentoonstellingsmaker en (opera-)regisseur, toch ziet hij zichzelf op de eerste plaats als tekenaar.

De tekeningen, meestal zwart-wit, komen tot leven in animatiefilms of krijgen een plek in een theatrale setting als projectie of rekwisiet en vinden zo hun weg in een veelkoppig oeuvre.
Zijn Afrikaanse achtergrond, de geschiedenis van apartheid en het kolonialisme, zijn terugkerende thema’s. Een meer dan gemiddelde belangstelling voor en verwantschap met de Europese interbellumkunst is een ander kenmerk.

© Stella Oliver / Holland Festival

William Kentridge

© Stella Oliver / Holland Festival

The head and the load

Associatieve parade 

De openingsvoorstelling van het Holland Festival 2019 is The Head & The Load, een interdisciplinair spektakel van William Kentridge over de veronachtzaamde rol van Afrikanen in de Eerste Wereldoorlog.
Zij deden dienst als dragers en voetvolk en ‘waren aldus verantwoordelijk voor het verplaatsten van de oorlog over het continent’, aldus Kentridge. Hij stuitte voor het eerste op het onderwerp toen hij zich als jonge student verdiepte in oude koloniale opstanden.
 

Tijdens de regievoorbereidingen voor Alban Bergs opera Wozzeck (2017) – ‘eigenlijk een vooraankondiging van de Eerste Wereldoorlog’ – kwam het weer boven. ‘Ik dacht: hoe zat dat in die tijd in Afrika?’ Hij ging erover lezen en verzamelde ‘referentiemateriaal’: foto’s van de dragers, muziek, geluidsfragmenten, geschriften variërend van dadateksten tot een nationalistische Zuid-Afrikaanse redevoering en een Frans ambtelijke stuk over de vraag of zwarten wel mochten meevechten in de oorlog. Al dat materiaal vormde de grondstof voor improvisaties waaruit de voorstelling ontstond: een ononderbroken muzikale processie. 

Het rationele, coherente verhaal heeft zijn interesse niet, zegt Kentridge. Hij ziet ‘The Head’ als ‘een poging tot een interventie’. ‘Juist de onsamenhangendheid – het fragmentarische, de collagevorm – doet recht aan die geschiedenis.’


‘Juist het fragmentarische doet recht aan de geschiedenis.’

Kentridge over The Head & The Load

Plato’s grot
Kentridge: ‘Het idee van mensen die spullen dragen – kartonnen figuren – is een vast onderdeel in de processiewerken die ik al een flink aantal jaren maak. Hun schaduwen worden geprojecteerd op een achtergrond. Vanzelfsprekend verwijzen die schaduwen naar de grot van Plato en onze kennis van de wereld. Maar het gaat me ook om de geometrie van de schaduwen, die groter en kleiner worden afhankelijk van de afstand tussen toeschouwer en lichtbron en het oppervlak waarop de schaduw wordt geprojecteerd.’

Processie
De processie is voor hem de geëigende vorm ‘om de veelvuldigheid van de wereld te tonen’. Een stoet geeft houvast in verscheidenheid, als in een catalogus. ‘Zodra verschillende mensen en objecten aan je voorbijtrekken, ontstaat de mogelijkheid tot ordening.’ Brede videoschermen of lange muurpartijen doen dienst als een fries. Voorbeelden daarvan zijn het bejubelde More Sweetly Play The Dance, in 2015 in EYE Filmmuseum te zien, en Triumphs and Laments, de imposante voorstelling in Rome in 2016. Voor The Head & The Load bouwde hij daarop voort. In Theater Amsterdam maakt hij nu gebruik van een 50 meter breed podium; eigenlijk een ‘miniatuurversie’, aldus Kentridge, van de semipermanente tekeningen die hij in Rome maakte op de 500 meter lange muur langs de Tiber. 

Repetitie
Door zijn werk heen duiken dezelfde afbeeldingen (teksten, voorwerpen) op in nieuwe vormen. Een tekening wordt een sculptuur, een wandtapijt of een fragment van een animatiefilm. Telkens hetzelfde maar toch anders. Kentridge: ‘Ik geloof dat repetitie een belangrijk onderdeel is van de kunstpraktijk, niet alleen in ambachtelijke zin. Ik heb eens een lijst gemaakt met objecten die ik vaker teken: neushoorn, waterval, koffiepot, enzovoorts, en een lijst van dingen die ik nog nooit heb getekend: nijlpaard, chocoladetaart, zonsopkomst boven Istanbul… Toen dacht ik: ik ga alleen nog maar dingen uit de tweede lijst tekenen. Vervolgens ontdekte ik dat ik liever de vierhonderdste neushoorn teken dan een eerste nijlpaard. Dus die tweede lijst was nutteloos. Je hoopt toch dat het eindeloos herrangschikken van die ene lijst verschuivingen teweegbrengt in het dna die tot een nieuw idee of inzicht leiden.’

The Head & The Load

Theater Amsterdam

woensdag 29 mei en vrijdag 31 mei - 20.30 uur
donderdag 30 mei - 15.00 en 20.30 uur

meer Holland Festival