Regisseur en cameraman Hans Pool portretteert het spraakmakende collectief Bellingcat; een netwerk van burgers die met openbare bronnen journalistiek onderzoek doen – en de ene na de andere scoop halen.

Het spreekwoord ‘de kat de bel aanbinden’ betekent ‘als eerste een moeilijke kwestie aansnijden’ of ‘iets gevaarlijks ondernemen waar ook anderen de vruchten van zullen plukken’. Hierop is de naam van de website Bellingcat gebaseerd; een netwerk van gewone burgers die met openbaar toegankelijke online bronnen belangrijk en vaak baanbrekend onderzoek doen.

Kortgeleden kwam Bellingcat nog in het nieuws rondom de zaak van de vergiftiging van de ex-spion Sergei Skripal en zijn dochter in het Britse Salisbury. Ze haalden een enorme scoop door overtuigend vast te stellen dat de verdachte geen gewone toerist was – zoals hij zelf zei – maar een hoge Russische militair.

Bellingcat is een samenwerkingsverband van mensen over de hele wereld, die elkaar vaak alleen online kennen. De website werd in 2014 opgericht door de Brit Eliot Higgins, die begon met het analyseren van YouTube-filmpjes over het conflict in Syrië. Nadat hij zijn administratieve baan in de financiële sector was kwijtgeraakt, richtte hij zich volledig op online onderzoek.

Autoriteiten zijn vaak niet blij met het spitwerk van Bellingcat, omdat hun bevindingen ingaan tegen het verhaal dat ze willen vertellen

De documentaire Bellingcat – Truth in a Post-Truth World portretteert en duidt deze vernieuwende manier om de waarheid boven tafel te krijgen. De film werd gemaakt door de Nederlandse regisseur en cameraman Hans Pool, bekend van allerlei documentaires en (reis)series als Van Dis in Afrika. In deze film volgt hij een aantal medewerkers uit het Bellingcat-netwerk en laat hij zien hoe ze te werk gaan.

vlucht MH17

Het team, dat voor een groot deel uit vrijwilligers bestaat, doet het soort onderzoek waar traditionele journalisten vaak niet genoeg kennis en tijd voor hebben. Autoriteiten zijn vaak niet blij met het spitwerk van Bellingcat, omdat hun bevindingen ingaan tegen het verhaal dat ze willen vertellen.

Bellingcat was de eerste die wist te bewijzen dat het daadwerkelijk een Russische Buk-raket was die vlucht MH17 boven Oekraïne neerhaalde. Door analyse van filmpjes gemaakt door omstanders, satellietbeelden en socialemedia-accounts van soldaten en hun familie konden ze een reconstructie maken van die fatale dag. Later werd het verhaal bevestigd door het officiële onderzoeksteam.

Christiaan Triebert komt ook uitgebreid in de documentaire voor. De 27-jarige Nederlander sloot zich in 2015 aan bij Bellingcat en is nu een van de prominentste leden. ‘Ik had altijd al interesse in oorlogs- en conflictgebieden en heb veel gereisd in het Midden-Oosten,’ vertelt hij vanuit Washington DC. ‘Ik heb ook dagbladreportages gemaakt vanaf de frontlinie in Irak. Maar de verhalen die ik schreef vond ik weinig toevoegen aan wat andere journalisten al maakten. Toen besloot ik om online uit te gaan vogelen wat de precieze locaties van internationale luchtaanvallen waren. Via Twitter kwam ik in contact met Eliot en de rest van het Bellingcat-team. Ik werd toegevoegd aan hun Slack, het communicatieplatform waar ze gebruik van maken. Dat is eigenlijk het digitale kantoor, waar ik sindsdien elke dag te vinden ben.’

© Bellingcat

Een door Bellingcat naar boven gehaalde foto van de Buk-raket die vlucht MH17 neerschoot

revolutie

De speurders die onder de naam Bellingcat samenwerken zijn onderdeel van een veel grotere online gemeenschap die doet aan opensource-onderzoek. De invloed van deze manier van werken is snel groter geworden. ‘Onlangs hebben we bijvoorbeeld meegewerkt aan een onderzoek van de BBC naar een vrouw en twee kinderen die in Kameroen vermoord werden door militairen,’ vertelt Triebert. ‘Het is hoopgevend om te zien dat niet alleen andere geïnteresseerde burgers, maar ook mensenrechtenorganisaties en instellingen als het Internationaal Strafhof in Den Haag de mogelijkheden van opensource-onderzoek inzien en gebruiken. Dat mag je wel een kleine revolutie noemen.’

‘Ik blijf altijd aan Bellingcat verbonden, het is een soort familie geworden’

Christiaan Triebert

Triebert reist tegenwoordig de hele wereld over om mensen te trainen in het gebruik van openbare online bronnen. ‘Ik heb een hectisch leven, ik ben bijna elke week in een ander land. Het is moeilijk de laptop weg te leggen, je wil altijd blijven doorgraven. Maar het geeft veel voldoening om de kennis over te dragen en zo kan het werk ook een beetje verdeeld worden.’

kapers op de kust

Volgens Triebert bevinden we ons in het gouden tijdperk van open-source investigation, maar de vraag is hoe lang dat zo blijft. ‘Nu we zo veel in de belangstelling staan, moeten we voorzichtig zijn wie we bij Bellingcat betrekken. Ook op technisch gebied wordt ons werk moeilijker. Sommige online diensten die eerst gratis toegankelijk waren, zoals satellietbeelden, worden ineens heel duur. Ik kan niet zeggen of daar alleen commerciële belangen meespelen. Het is natuurlijk ook zo dat niet iedereen even blij is met de informatie die Bellingcat naar buiten brengt.’

In de documentaire zien we dat Bellingcat-oprichter Eliot Higgings nog steeds moeite heeft om fondsen te vinden voor zijn werk. Ook worden zijn beste mensen ‘weggekaapt’ door de traditionele media. Triebert werd ingelijfd door het ‘visual investigations’-team van The New York Times. ‘Geweldig, want ik kan nu op dezelfde manier onderzoek doen, maar dan met meer mogelijkheden en een groter bereik. En ik blijf altijd aan Bellingcat verbonden, het is een soort familie geworden.’

Bellingcat – Truth in a Post-Truth World op IDFA:

  • vrijdag 16 november
  • zaterdag 17 november
  • zondag 18 november
  • maandag 19 november

De documentaire wordt als 2Doc IDFA Primeur ook uitgezonden op tv:

  • dinsdag 20 november, 20.25 uur, NPO 2