‘De Krim heeft alles veranderd’

Toch kom je ook veel heimwee tegen naar de oude Sovjet-Unie.

‘Dat klopt, maar dat is vooral de oudere generatie. Die mensen verlangen naar een tijd die hoe dan ook nooit meer terugkomt. Waar ze nu mee te maken hebben is het Rusland van Poetin. De jongeren, ook zij die helemaal niet per se pro-Europees zijn, beseffen dat heel goed. Wat ik hoopgevend vond, en wat ook een beetje de rode draad wordt in de uitzendingen, is dat de Russische agressie op veel plekken tot een nieuw zelfbewustzijn heeft geleid. Veel mensen, en Poetin misschien ook wel, hadden verwacht dat deze landen uit angst meteen weer onder de Russische paraplu zouden kruipen. Maar het tegenovergestelde gebeurt. De Wit-Russische president Loekasjenko, algemeen beschouwd als een hulpje van Poetin, houdt sinds de Krim zijn speeches weer in het Wit-Russisch, en was niet aanwezig op de 9 mei-parade in Moskou. In Kazachstan gaan ze opeens vieren dat het land 550 jaar bestaat. Landen zijn zich meer bewust geworden van hun identiteit, juist omdat ze beseffen dat ze haar kunnen verliezen.’

Is de Russische houding naar het Westen toe ook veranderd?

‘Zeker, dat heb ik echt gemerkt tijdens de opnamen. Tot in de kleinste dorpen toe werd ik anders behandeld. Het aardige en het gastvrije Rusland dat ik kende, leek wel verdwenen. Het was veel moeilijker om mensen voor de camera te krijgen. Ze vertrouwden me per definitie niet, iedereen lette heel goed op wat hij zei.

Ze wilden allemaal vrede, vrede, vrede. Zelfs op Facebook kreeg ik vervelende discussies met vrienden. Aardige, hoogopgeleide, bereisde vrienden. Academici, journalisten, noem maar op. Maar zelfs voor hen was de situatie ineens heel zwart-wit geworden.

Ik denk dat dat voor een belangrijk gedeelte te wijten is aan de Russische propaganda.’

Je hebt een hele uitzending gemaakt over die propagandamachine. Wat vond je het schokkendst?

‘Het raffinement waarmee het allemaal gebeurt. Wij begrijpen in het Westen gewoon niet hoe briljant die Russische propaganda is. Kijk, in de communistentijd had je één waarheid. Dus dat was één leugen. Maar het Kremlin snapt heel goed dat dat in de huidige tijd niet meer werkt. Mensen zijn niet achterlijk, en iedereen heeft als hij wil toegang tot internet en onafhankelijk nieuws. Rusland is geen dictatuur als Noord-Korea. Dus wat ze nu doen: ze verspreiden wel twintig leugens, waardoor je helemaal niet meer weet wat er aan de hand is. Dat is het geniale eraan.’

Lees verder onder de foto.

Hoe pakken ze dat dan aan?

‘We zijn bijvoorbeeld op bezoek geweest in een soort “trollenfabriek” in een buitenwijk van Sint-Petersburg. Daar zitten 24 uur per dag zo’n 400 mensen pro-Poetin-commentaren te schrijven op de sociale media. Een van die mensen hebben we ook geïnterviewd: een meisje dat niet herkenbaar in beeld wilde. Ze neemt voor haar werk meerdere identiteiten aan. Soms doet ze zich voor als een Siberische bouwvakker, dan weer als een huisvrouw. Ze krijgt per commentaar betaald, en gelooft zelf totaal niet in de opvattingen die ze de hele dag ventileert.’

Cynisch.

‘Zo mag je het wel noemen. Maar het kan nog geraffineerder. In Lviv, in het westen van Oekraïne, hebben we een demonstratie gefilmd van mensen die protesteerden tegen de huidige regering, die zeg maar pro-Europees is. Ik interviewde wat bejaarde vrouwtjes die klaagden over hun pensioen, niets opmerkelijks. Tot het me begon op te vallen dat een deel van de demonstranten bestond uit jonge jongens met capuchons, en alcoholisten. Toen ik hen vroeg waarom ze kwamen demonstreren, wilden ze niet met me praten, wat natuurlijk vreemd is. Dus we bleven daar na afloop een beetje hangen, en toen kwam er een vrouw met een boodschappentas met geld, en die ging die gasten betalen. Ze worden gewoon ingehuurd, al kom je er nooit achter door wie. Zulke dingen hebben we meermaals meegemaakt, en alle verdachte scènes, hoe mooi ook, hebben we eruit gegooid. Ik heb een deel van de uitzendingen zelf geregisseerd, en ik moest niet alleen opletten of het interessant was wat iemand zei, maar ook of het waar was. Je blijft twijfelen, de hele tijd.’