Faustin Linyekula & William Kentridge
maak kennis met associate artists
Persoonlijk, politiek geëngageerd en doortrokken van een humanistisch wereldbeeld is het werk van zowel Faustin Linyekula als William Kentridge, de twee associate artists van het Holland Festival 2019.
cirkel
Wie danst, maakt een kring – zo was Linyekula het van huis uit gewend. ‘Een cirkel geeft je vertrouwen, je bent niet alleen.’ Voor hem is het klassieke lijsttheater, een doos waarin publiek en speelvloer strikt gescheiden zijn, een afspiegeling van de koloniale verhoudingen, terwijl de cirkel staat voor gemeenschapszin. Die opvatting komt op verschillende manieren terug in zijn werk. Verantwoordelijkheid nemen, de geschiedenis bevragen en doorgeven wat niet verloren mag gaan: het is de kern van zijn kunstenaarschap. Dans – zijn lichaam – zet hij in als middel om in contact te komen met voorgaande generaties, de genen vertellen immers meer dan hij weet. Ook dat is een circulair gegeven.
Iedere achtertuin is een potentieel theater.
Kabako
Studios Kabako, Linyekula’s kunstencentrum in Kisangani, vernoemde hij naar zijn jeugdvriend Richard Kabako, die in 1994 overleed en in een naamloos graf in de buurt van de Oegandese grens ligt. Dezelfde Kabako speelt een rol in Sur les traces de Dinozord(2006), een hoogtepunt in Linyekula’s oeuvre en op het festival te zien met een nieuwe, jonge cast (4, 5 juni). Linyekula voert oude vrienden op om alsnog een betekenisvol verhaal te construeren van hun levens en zijn jeugd. Kabako is ook wel Linyekula’s roepnaam, een naam die bezwerend kan klinken als hij zich voorstelt: ‘My name is Kabako, I am Kabako, once more Kabako, forever Kabako. My name is Kabako and I am a storyteller.’
Mijn enige land is mijn lichaam, het kleine territorium waarop ik nog enigszins kan vertrouwen.
Bijlmer
Ter voorbereiding op het Holland Festival wilde Linyekula kennismaken met het ‘andere’ Amsterdam. Oud-nieuwslezer Noraly Beyer was een van de rondleiders tijdens zijn bezoeken aan de Bijlmer. ‘Rijke Amsterdammers die hun geld onder meer in de slavenhandel hadden verdiend, hebben dit gebied ooit ingepolderd,’ zegt ze. ‘Het toont aan hoe grillig de geschiedenis is, want op diezelfde grond werden eeuwen later de Bijlmerflats gebouwd, waar de nazaten van die slaven gingen wonen. Dat soort dingen heb ik hem verteld, hij was bijzonder geïnteresseerd.’
Alle kinderen tekenen. Ik ben er alleen nooit mee gestopt.
Associatieve parade
De openingsvoorstelling van het Holland Festival 2019 is The Head & The Load, een interdisciplinair spektakel van William Kentridge over de veronachtzaamde rol van Afrikanen in de Eerste Wereldoorlog.
Zij deden dienst als dragers en voetvolk en ‘waren aldus verantwoordelijk voor het verplaatsten van de oorlog over het continent’, aldus Kentridge. Hij stuitte voor het eerste op het onderwerp toen hij zich als jonge student verdiepte in oude koloniale opstanden.
Tijdens de regievoorbereidingen voor Alban Bergs opera Wozzeck (2017) – ‘eigenlijk een vooraankondiging van de Eerste Wereldoorlog’ – kwam het weer boven. ‘Ik dacht: hoe zat dat in die tijd in Afrika?’ Hij ging erover lezen en verzamelde ‘referentiemateriaal’: foto’s van de dragers, muziek, geluidsfragmenten, geschriften variërend van dadateksten tot een nationalistische Zuid-Afrikaanse redevoering en een Frans ambtelijke stuk over de vraag of zwarten wel mochten meevechten in de oorlog. Al dat materiaal vormde de grondstof voor improvisaties waaruit de voorstelling ontstond: een ononderbroken muzikale processie.
Het rationele, coherente verhaal heeft zijn interesse niet, zegt Kentridge. Hij ziet ‘The Head’ als ‘een poging tot een interventie’. ‘Juist de onsamenhangendheid – het fragmentarische, de collagevorm – doet recht aan die geschiedenis.’
Juist het fragmentarische doet recht aan de geschiedenis.
Plato’s grot
Kentridge: ‘Het idee van mensen die spullen dragen – kartonnen figuren – is een vast onderdeel in de processiewerken die ik al een flink aantal jaren maak. Hun schaduwen worden geprojecteerd op een achtergrond. Vanzelfsprekend verwijzen die schaduwen naar de grot van Plato en onze kennis van de wereld. Maar het gaat me ook om de geometrie van de schaduwen, die groter en kleiner worden afhankelijk van de afstand tussen toeschouwer en lichtbron en het oppervlak waarop de schaduw wordt geprojecteerd.’
Processie
De processie is voor hem de geëigende vorm ‘om de veelvuldigheid van de wereld te tonen’. Een stoet geeft houvast in verscheidenheid, als in een catalogus. ‘Zodra verschillende mensen en objecten aan je voorbijtrekken, ontstaat de mogelijkheid tot ordening.’ Brede videoschermen of lange muurpartijen doen dienst als een fries. Voorbeelden daarvan zijn het bejubelde More Sweetly Play The Dance, in 2015 in EYE Filmmuseum te zien, en Triumphs and Laments, de imposante voorstelling in Rome in 2016. Voor The Head & The Load bouwde hij daarop voort. In Theater Amsterdam maakt hij nu gebruik van een 50 meter breed podium; eigenlijk een ‘miniatuurversie’, aldus Kentridge, van de semipermanente tekeningen die hij in Rome maakte op de 500 meter lange muur langs de Tiber.
Repetitie
Door zijn werk heen duiken dezelfde afbeeldingen (teksten, voorwerpen) op in nieuwe vormen. Een tekening wordt een sculptuur, een wandtapijt of een fragment van een animatiefilm. Telkens hetzelfde maar toch anders. Kentridge: ‘Ik geloof dat repetitie een belangrijk onderdeel is van de kunstpraktijk, niet alleen in ambachtelijke zin. Ik heb eens een lijst gemaakt met objecten die ik vaker teken: neushoorn, waterval, koffiepot, enzovoorts, en een lijst van dingen die ik nog nooit heb getekend: nijlpaard, chocoladetaart, zonsopkomst boven Istanbul… Toen dacht ik: ik ga alleen nog maar dingen uit de tweede lijst tekenen. Vervolgens ontdekte ik dat ik liever de vierhonderdste neushoorn teken dan een eerste nijlpaard. Dus die tweede lijst was nutteloos. Je hoopt toch dat het eindeloos herrangschikken van die ene lijst verschuivingen teweegbrengt in het dna die tot een nieuw idee of inzicht leiden.’
meer Holland Festival
alles over het Holland Festival
Op deze website vind je Holland Festival-items uit verschillende cultuurprogramma's van de VPRO op televisie en radio, samen met achtergrondverhalen uit de VPRO Gids.