De machtige Mexicaanse nieuwspresentator Joaquín López-Doriga heeft afscheid genomen. Zijn kijkcijfers waren dankzij internet en sociale media ingestort en zijn reputatie van corrupte journalist was de spuigaten uitgelopen.

Zestien jaar lang al, om precies te zijn sinds 3 april 2000, is hij gezicht van het nieuws in Mexico: Joaquín López-Doriga. Hij krijgt iedereen voor zijn camera in het avondjournaal, wat hem een van de machtigste mannen van het land maakt. In een groot deel van Mexico kon men tot voor kort alleen maar Televisa ontvangen, de grootste commerciële televisieorganisatie van Latijns-Amerika die zich journalistiek gezien altijd heeft gedragen als een staatstelevisie van het Sovjet-type. Het Televisa-net waarop hij elke avond om half elf verschijnt is Het Kanaal van de Sterren en een ster is hij beslist: het journaal heet dan ook volmondig Het Nieuwsbulletin met Joaquín López-Doriga.

Daarnaast heeft hij een middagprogramma op de radio waarvoor de ministers en andere hoge funtionarissen die iets kwijt willen eveneens in de rij staan. En een column in de krant Milenio waarin hij kritiek op zijn wijze van journalistiek bedrijven mag wegschrijven. López-Doriga liegt in commissie de waarheid van de regering. Als die zegt dat het droog is, terwijl iedereen kan zien dat het regent, dan meldt de nieuwsanchor dat het droog is.

En nu, 69 jaar oud, moet hij weg. Op 19 augustus presenteerde hij voor de laatste keer het televisienieuws. Officieel omdat Televisa aan een ander gezicht toe is, in werkelijkheid omdat zijn kijkcijfers zijn ingestort en zijn reputatie van corrupte journalist de spuigaten is uitgelopen. Doodzonde, vindt de complete heersende politieke kaste, maar een enorme opluchting voor alle andere Mexicanen die nu wel eens willen horen wat er echt gebeurt in het land.

Theatraal

López-Doriga erfde de ‘informatie-troon’ van zijn leermeester Jacobo Zabludovsky, die er 27 jaar lang aan vastgeplakt zat. Zabludovsky was his master’s voice in zijn puurste vorm, niet voor niets werd hij bij zijn begrafenis vorig jaar door de hoogste politici uitgeluid als de uitvinder van de Mexicaanse journalistiek. Hij was de woordvoerder van de ‘perfecte dictatuur’, zoals de zeventig jaar lange heerschappij van de Partij van de Institutionele Revolutie (PRI) werd genoemd: hij meldde wat de president van dienst wilde en liet achterwege wat de machthebber niet zinde. Tijdens de gigantische verkiezingsfraude in 1988 of de opstand van de zapatisten in 1994, om maar twee voorbeelden te noemen, kregen de Mexicanen een televisiewerkelijkheid voorgeschoteld die niets te maken had met wat er echt gebeurde. En onder zijn opvolger werd het niet heel veel beter.

 In de strijd om de titel ‘Corruptste journalist van het westelijk halfrond’ kan de Mexicaan moeiteloos met de besten mee.

Cees Zoon

López-Doriga streelt zich met de bijnaam El Teacher, in het Engels om het nog wat gewichtiger te maken. Zo spreekt hij elke avond het volk ook toe: het nieuws is allemaal te ingewikkeld voor jullie, maar vader zal het wel even uitleggen.

Theatraal zwaait hij met zijn armen, en hij praat met een snelheid alsof de duivel hem op de hielen zit (wat volgens zijn critici ook het geval is). Feiten en commentaren lopen vrijelijk door elkaar, je weet vaak niet of hij een feit meldt of zijn eigen mening geeft.

Wanneer zijn programma wordt onderbroken door een (verplichte) spot in het kader van de zendtijd voor politieke partijen, geeft hij aan het einde daarvan rustig commentaar op die spot, sarcastisch en vernietigend natuurlijk als het om de oppositie gaat.

Toen de Mexicaanse minister van Buitenlandse Zaken vorig jaar in zijn uitzending de opmerkingen van Donald Trump over de Mexicanen als een grote bende verkrachters had veroordeeld, sloot de nieuwspresentator het onderwerp af met de woorden: ‘Ik herhaal: Donald Trump is een opportunist, het is een idioot, en als ik het in het woordenboek opzoek, hij is een imbeciel, in het woordenboek is imbeciel een synoniem van Trump. En ik zeg dit niet als een belediging, maar als een gesproken portret.’

Joaquín López-Doriga (l) bij een televisie-interview met Mexico’s nieuwgekozen president Enrique Peña Nieto, september 2012

Rücksichtslos

In 2000 kwam een einde aan de zeventig jaar lange partijdictatuur van de pri. Televisa had een cosmetische behandeling nodig, maar paste zich snel aan, en werd gewoon de woordvoerder van de nieuwe president Vicente Fox van de oppositiepartij PAN.

Televisa-oprichter Emilio Azcárraga beweerde decennia lang met droge ogen dat zijn zender, die het monopolie had, een ‘soldaat’ van de presidenten was. Onder leiding van zijn zoon Emilio Azcárraga Jean en de door hem benoemde ‘koning van het nieuws’ López-Doriga werden alle Mexicaanse politici soldaten van Televisa. De mediagigant droeg niet bij aan de opbouw van de gehoopte democratie, maar ging rücksichtslos achter haar eigen belangen aan.

In die strategie was López-Doriga de voorman. Hij leidde de lastercampagne tegen presidentskandidaat Manuel López Obrador in 2006 en negeerde de massale protesten tegen de verkiezingsfraude. Televisa sloot een contract met Enrique Peña Nieto, toen gouverneur van de staat Mexico, om hem met uitgekiende tv-propaganda naar het presidentschap in 2012 te voeren. Peña trouwde zelfs met de bekendste soap-
operaster van het concern. Het plan werkte feilloos, en sindsdien is Televisa weer een trouw soldaat van de PRI.

López-Doriga voert hetzes tegen serieuze collega-journalisten en tegen elke denkbare oppositiegroep. Aan de andere kant verdedigde hij de zeer omstreden en onwaarschijnlijke regeringsversie (‘de historische waarheid’) van de verdwijning van de 43 studenten van de onderwijzersopleiding Ayotzinapa, en leidt hij de promotiecampagne van de ‘structurele hervormingen’ van president Peña Nieto die tot niets anders hebben geleid dan prijsverhogingen van gas, benzine en elektriciteit. En wederhoor? Wat is dat, wederhoor?

 In de strijd om de titel ‘Corruptste journalist van het westelijk halfrond’ kan de Mexicaan moeiteloos met de besten mee. Zijn hoofddoel is niet het publiek informeren, maar zijn klanten aan de macht behagen, en die beroepsopvatting heeft hem geen windeieren gelegd.

Name dropping

Joaquín López-Doriga werd geboren in Madrid, maar kwam, na het vroege overlijden van zijn vader, als jongetje met zijn moeder naar Mexico. Hij werd er gevormd op de scholen en de universiteit van de Legionairs van Christus, de machtige katholieke congregatie die het opbouwen van een hecht netwerk binnen de politieke en financiële elite vooropstelt. Hij luisterde er goed en is dank zij die adviezen inmiddels schatrijk.

Proceso, een van de weinige onafhankelijke en kritische weekbladen in Mexico, maakte eerder dit jaar een inventarisatie van het patrimonium van López-Doriga onder de kop ‘Wanneer de microfoon een prijs heeft’. Zo bezit de journalist dertien appartementen in Mexico-Stad, een suite in Acapulco en een luxe jacht van twee miljoen euro. Hij is eigenaar van twee publiciteitsbedrijven die van 2001 tot 2015 voor acht miljoen euro aan overheidsopdrachten binnenhaalden voor ‘name dropping’ en interviews met federale gezagsdragers. In en rond zijn programma is niet alleen reclamezendtijd te koop, politici en ambtenaren kunnen ook een interviewtje in het journaal zelf kopen. De regering van de staat Mexico gaf onder de huidige president Peña Nieto niet alleen miljoenen uit aan het contracteren van reclamespots voor zichzelf gemaakt door Televisa, maar betaalde ook direct López-Doriga 350.000 euro voor publiciteit in zijn nieuwsbulletin.

De nieuwskoning reageerde op Proceso’s berichtgeving als gebruikelijk via zijn twitteraccount met een cryptische boodschap over het weekblad: ‘Vanuit hun valse linksheid blijven ze het grootkapitaal dienen om te overleven.’ En in zijn programma zond hij een reportage uit waarin Proceso werd beschuldigd van banden met de narcomafia.

Inmiddels zijn ook verhalen verschenen dat hij zijn twitteraccount met meer dan vijf miljoen volgers laat gebruiken door medewerkers van de president voor lastercampagnes tegen diens politieke tegenstanders.

Prensa vendida

López-Doriga is in het bezit van ‘de gouden microfoon’, maar de macht daarvan is aan het afbrokkelen, net als in zoveel landen waar de overheid de nieuwsvoorziening domineert, door het internet en de sociale media. De angst om tegen hem in te gaan is nu ook in hogere kringen aan het verdwijnen. María Asunción Aramburuzabala, de rijkste en machtigste vrouw van Mexico, die in het bestuur van zo ongeveer alle grote bedrijven zit, heeft López-Doriga en diens vrouw aangeklaagd wegens poging tot afpersing: zijn vrouw leidde een actiegroep tegen een bouwproject van Aramburuzabala in een dure wijk van Mexico-Stad, maar liet weten voor vijf miljoen dollar van verdere acties af te zien: ‘Hij dreigde dat als ik zou praten, ik erachter zou komen wat het is het gewicht van alle media bovenop me te hebben en dat ze me gingen vernietigen.’

Voor de meeste media, in druk en online, is informatiehandel aan de orde van de dag, interviews zijn veelal gekochte ruimte.

Cees Zoon

Het vertrek van López-Doriga maakt een einde aan het tijdperk van ‘de presentatoren van het regime’ bij Televisa, maar de werkwijze van de Mexicaanse media in het algemeen is door het Televisa-virus ernstig aangetast. Ook voor de meeste geschreven media, in druk en online, is informatiehandel aan de orde van de dag, interviews zijn veelal gekochte ruimte. ‘La prensa vendida’ is de gangbare term in kringen van actiegroepen en civil society: ‘de verkochte media’.

Advertorials zijn de aan de orde van de dag. Wanneer je weer eens een billboard in de stad ziet van een weekblad met op de cover een foto van een gouverneur die in het blad vertelt hoe fantastisch hij wel niet is, is de enige vraag: hoeveel heeft hij ervoor betaald?

Radiozenders worden overeind gehouden door steun van de overheid, op een verkapte maar doorzichtige manier. Kun je je voorstellen dat je op alle radiozenders in Nederland tientallen keer per dag hoort dat de Tweede Kamer zo hard werkt voor jouw welzijn? Of dat de Hoge Raad tientallen keren per dag laat weten echt heel serieus zijn werk te doen? In Mexico is het normaal. En wie zich niet gedraagt en kritiek op de regering heeft kan naar die commercials fluiten.

Aartsvijand

Op vrijdagavond 5 augustus 2016 vergat het journaal van Televisa te melden dat de Olympische Spelen waren begonnen. En in de twee weken die er op volgden negeerde de grootste commerciële omroep van Latijns-Amerika het evenement volledig. Voor Televisa bestonden de Spelen simpelweg niet. Het klinkt als een grap, maar het is waar: Televisa boycotte het belangrijkste sportspektakel ter wereld. Niet uit principe, maar uit wraak. Als de belangen van het bedrijf in het geding zijn, wordt het nieuws moeiteloos geofferd.

De reden was dat Televisa de uitzendrechten aan zijn neus voorbij had zien gaan. Decennialang waren de Spelen een goudmijn die tientallen miljoenen aan reclame-inkomsten opleverden. Maar deze keer deed aartsvijand Carlos Slim een meesterzet. De (tot voor kort) rijkste man ter wereld voert al geruime tijd een privéoorlog met Televisa. Hij wil een eigen televisiezender, maar dat wordt verhinderd door de tandem Mexicaanse regering/Televisa. Slim kocht de uitzendrechten van Rio voor heel Latijns-Amerika. De Spelen verhuisden naar zijn webplatforms, terwijl hij ook rechten doorverkocht aan kabelkanalen als ESPN en Fox Sports.

Als antwoord weigerde Televisa nieuws te brengen over Rio. Op de momenten dat het Mexicaanse voetbalelftal (goud in Londen 2012) speelde, kregen de kijkers wedstrijdjes van de net begonnen nationale competitie voorgeschoteld.

Het is de tweede klap die Slim zijn nemesis toebrengt. Eerder kocht hij de voetbalclub León en bracht de exclusieve uitzendrechten onder bij Fox. De club werd prompt kampioen en de finalewedstrijd was niet te zien bij Televisa. Twee andere grote clubs zijn al overgestapt naar Fox en een derde volgt binnenkort.

De affaire is volgens kenners van de Mexicaanse mediawereld een waterscheiding en zou wel eens het begin van het einde van het machtige televisie-imperium kunnen zijn. Televisa zonder sport is ondenkbaar. Bovendien slaagde Slim erin kijkers weg te lokken naar zijn webplatforms, en het is zeer de vraag of die nog terugkeren naar de grote nieuwsmanipulator.