Doet zich in Nederland een ramp voor, dan dient de bevolking zich te houden aan instructies van de overheid. Die beloven ook bij radioactieve straling soelaas. In de jaren zeventig begon men na te denken over wat te doen bij een nucleair ongeluk.
Andere Tijden, zaterdag 22 oktober, 21.20-22.00 uur NPO2
Scheurtjes in de kernreactior in Doel, problemen bij de kerncentrale in Petten - de laatste tijd duike verschillende verontrustende berichten op. De Andere Tijden-aflevering 'Voorbereid op een kernramp' gaat terug naar de jaren zeventig, toen de Rotterdamse Droogdokmaatschappij reactorvaten leverde voor nieuwe kerncentrales in Borssele en Doel. Niemand die zich toen afvroeg wat te doen bij een nucleair ongeluk, een rampenplan bestond nog niet. Tot het in 1979 in Harrisburg bijna mis ging. De burgemeester van Hulst (tussen Doel en Borssele in) kreeg de prangende vraag voorgelegd: wat moet de bevolking doen, als hier iets mis gaat? Toen begonnen de autoriteiten na te denken.
Gastpresentator van deze aflevering is historicus James Kennedy, auteur van een aantal studies over naoorlogs Nederland, waaronder Nieuw Babylon in aanbouw: Nederland in de jaren zestig.
In West-Europa is het met de appreciatie van kernenergie wisselend gesteld. De rampen in Tsjernobyl (1986) en Fukushima (2011) zijn daar niet vreemd aan, net als het herhaaldelijk stilleggen van kerncentrales in Nederland en België na gebleken ‘onregelmatigheden’. Ook de vermeend veilige en duurzame opslag van nucleair afval maakt kernenergie er niet populairder op.
Kondigde Duitsland na Fukushima bij monde van bondskanselier Merkel de sluiting van alle kerncentrales aan, Frankrijk wekt nog onbekommerd meer dan driekwart van z’n energie op middels kernsplijting – al wil men het daar in 2025 tot de helft hebben teruggebracht. De Belgen gaan voorlopig door met hun haperende centrales in Doel en Tihange, en ook Nederland wil (nog) niet stoppen met kernenergie: de centrale in Borssele is goed voor een kleine vier procent van de energievoorziening. cda-leider Buma pleitte zelfs voor twee nieuwe kerncentrales, omdat we van hem niet te afhankelijk mogen zijn van gas uit Rusland.
Staat het verzet tegen kernenergie nu op een laag pitje, in de jaren zeventig en tachtig waren de maatschappelijke onrust en het protest sterk. Het leidde ertoe dat de snelle kweekreactor in Kalkar, even over de grens bij Arnhem, waaraan ook Nederland meebetaalde en die uiteindelijk acht miljard mark kostte, in 1991 werd stilgelegd, zes jaar later gevolgd door die in Dodewaard.
De Bescherming Bevolking aan het werk
De gevolgen van een nucleair ongeval of atoomoorlog spreken tot de angstige verbeelding omdat ze onbeheersbaar kunnen zijn en radioactieve straling onzichtbaar maar dodelijk is. Goed voor horror die al vaak in speelfilms en boeken is uitgewerkt. Sinds de nucleaire wedloop tussen Rusland en Amerika goed op gang kwam, bedachten overheden maatregelen waaraan de bevolking zich dient te houden ter bescherming tegen nucleaire straling. Legendarisch werd het door de Bescherming Bevolking (BB) aanbevolen schuilen onder de keldertrap en het sloopje met spliterwten, zodat je nog wat te eten had tijdens zo’n nucleaire winter. De suggestie was dat men bij een degelijke voorbereiding zo’n atoomramp kon doorstaan.
In zijn pamflet Wenken voor de jongste dag dreef Harry Mulisch, geïnspireerd door bijbelboek Openbaringen, de spot met de huis-aan-huis bezorgde brochure Wenken voor de bescherming van uw gezin en uzelf, waarna het nog moeilijker werd de BB serieus te nemen. Gelet op de inmiddels gebleken desastreuze gevolgen van een atoomramp, neigt het voorstellingsvermogen naar het allerergste, waardoor de aanbevolen maatregelen al gauw een hulpeloze en soms vermakelijke indruk maken.
De protestbutton van de anti-kernbeweging
Toch geven diverse overheidssites nog uitgebreid en dwingend advies in geval van rampen. Op crisis.nl heet het: ‘In Nederland zijn we goed voorbereid op noodsituaties of calamiteiten. Toch kan er altijd iets ernstigs gebeuren.’ Gevolgd door het advies om als de sirene klinkt meteen naar binnen te gaan, ramen en deuren te sluiten, af te stemmen op de rampenzender en zich te informeren of het buiten weer veilig is. Benodigdheden in huis: radio op batterijen of opwindbare radio, zaklamp, batterijen, eerstehulpkit met eerstehulphandboek, lucifers in waterdichte verpakking, waxinelichtje, warmhouddekens, gereedschapsset, waarschuwingsfluitje, flessen water, houdbaar eten, contant geld, kopieën van identiteits- en verzekeringspapieren, reservesleutels van huis en auto, desinfecterende handgel, wc-papier, medicijnen. Heeft u dat? ‘Een noodsituatie komt altijd onverwacht.'
De handige Rampenbewaarkaart voegt daar in geval van een kernongeluk aan toe: ‘Sluit alles wat voor ventilatie dient, zoals afzuigkap, ontluchtingskoker, muur- of toiletrooster. Gebruik en drink geen kraanwater, regenwater en bladgroenten. Houd huisdieren binnen en raak geen mensen en dieren aan die buiten zijn geweest.’ Geadviseerd wordt die met water af te spoelen. De Autoriteit Nucleaire Veiligheid en Stralingsbescherming laat weten: ‘Als er een incident is bij een kerncentrale in Nederland, dan neemt de overheid maatregelen. De omvang van deze maatregelen verschilt per situatie.’
Mogelijk worden dan jodiumtabletten uitgedeeld, dat hangt af van waar men zich bevindt. Volgens risicokaart.nl heeft Borssele een evacuatiezone (tot vijf kilometer rond de centrale), een jodiumprofylaxe-zone (tien kilometer) en een schuilzone (twintig kilometer, bevolking moet binnen blijven). Met het slikken van jodiumtabletten, bedoeld voor ‘mensen tot veertig jaar en zwangere vrouwen’ (sic), kan de opname van radioactief jodium in de schildklier voorkomen en daarmee de kans op schildklierkanker worden verkleind. Rond de centrales Doel en Emsland (bij Lingen, vlak over de Duitse grens) zullen die pillen in een zone van respectievelijk twintig en 25 kilometer worden uitgedeeld. Minister Schippers (Volksgezondheid) gaf dit jaar opdracht een distributieplan te maken voor het preventief verstrekken van jodiumpillen in risicogebieden.
Op rijksoverheid.nl wijdt het ministerie er een zogeheten ‘Q&A’ aan, waarin het ‘veelgestelde vragen’ van burgers verzint en beantwoordt. Daarin is sprake van een ‘nieuwe situatie’: ‘De huidige zones worden groter en er wordt een zogenoemde “tweede ring” toegevoegd. Het gaat hier om een 100 kilometer-zone rondom een nucleaire installatie.’ In de eerste ring gaat het dan om 270.000 mensen, in de tweede om 2,2 miljoen. Maar ‘tijdens een nucleair incident kunnen er natuurlijk ook bezoekers zijn en mensen niet thuis zijn. Dit wordt meegenomen in het distributieplan.’
Volgende vraag: ‘Wanneer moet ik de jodiumtabletten innemen?’ Antwoord: ‘U hoeft nu geen jodiumtabletten in te nemen. De tabletten zijn bedoeld om in te nemen op het moment dat een nucleair incident plaatsvindt. De overheid adviseert u hierbij. Luister daarvoor naar de officiële communicatie van de overheid via de radio en televisie.’
Op ‘onze’ vraag wat het distributieplan moet kosten luidt het antwoord: ‘Dat is op dit moment [maart 2016] nog niet bekend.’
Intussen meet het Nationaal Meetnet Radioactiviteit van het RIVM elke tien minuten het stralingsniveau op een groot aantal meetpunten en slaat automatisch alarm als ergens de radioactiviteit hoger wordt.
U weet dan wat u te doen staat. Zo niet, kijk op denkvooruit.nl en crisis.nl.