Op 21 september is het Wereld Alzheimer Dag en de hele week is uitgeroepen tot thema-week 'Dementie en dan'.
verse nonnenhersenen
Hersenen zijn doodgewoon. Echt iedereen heeft ze. Maar ja, we zien ze nooit. En dus is het toch een raar moment als er ineens iemand voor je staat met een glanzend stel verse hersenen in de hand, vertelt Wim Schepens, een van de twee eindredacteuren van Labyrint tv. We kijken naar de ruwe montage van de komende aflevering, over de ziekte van Alzheimer. Het eerste deel speelt zich af in Chicago.
De hersenen komen daarbij vol in beeld. Ze zijn net uit het hoofd van een overleden non of monnik gehaald. Schepens: ‘Zo vers, met een beetje bloed eraan, nog warm… dat is behoorlijk indringend. Ik hoorde de Amerikaanse geluidsman achter me uitroepen: “It’s a fucking brain!” En inderdaad, het is toch ongelofelijk. Daar ligt de meest complexe structuur in het heelal, waarmee iemand een uur geleden nog kon zien en denken en voelen. Bijna denk je: werken ze misschien nog?’
De handen die de kronkelige grijze massa vasthouden, zijn van David Bennett, een man met een grijze snor en opvallend donker haar. Hij is het brein achter de Religious Order Study, een enorm onderzoek naar de hersengezondheid van nonnen en monniken. Schepens: ‘Dat loopt al twintig jaar en ze hebben nu hersenen van twaalfhonderd deelnemers in de vriezer. Het worden er nog veel meer, want er doen meer dan honderd kloosters mee, ook buiten de VS.’
Geen kinderen, geen bezwaar
Nonnen zijn zo’n beetje de ideale proefpersonen. Ze hebben allemaal ongeveer dezelfde levensstijl, verhuizen zelden en ze zijn doorgaans zeer gedisciplineerd, dus bij de jaarlijkse gezondheidscheck ontbreekt vrijwel niemand. Bovendien hebben ze geen kinderen die bezwaar zouden kunnen maken tegen de hersendonatie, wat bij andere mensen vaak een struikelblok is. Van de kerk mag het, ook belangrijk natuurlijk.
Nonnen zijn zo’n beetje de ideale proefpersonen. Ze hebben allemaal ongeveer dezelfde levensstijl, verhuizen zelden en ze zijn doorgaans zeer gedisciplineerd, dus bij de jaarlijkse gezondheidscheck ontbreekt vrijwel niemand. Bovendien hebben ze geen kinderen die bezwaar zouden kunnen maken tegen de hersendonatie, wat bij andere mensen vaak een struikelblok is. Van de kerk mag het, ook belangrijk natuurlijk.
Het stel hersenen in de uitzending is natuurlijk dood, maar zo op het oog wel gezond. Ook van binnen, blijkt als ze voor onze ogen in tweeën worden gesneden. Onderzoekers zullen ze in dunne plakjes snijden en nader bestuderen. Met name om te zien in welke mate ze de karakteristieke kenmerken van de ziekte van Alzheimer hebben: eiwitklonters tussen de zenuwcellen, de plaques, en draderige eiwitophopingen in die cellen, de tangles. Niet iedereen die dement is heeft die, want in ongeveer een kwart van de gevallen heeft de geestelijke achteruitgang een andere oorzaak. En niet iedereen die ze heeft, is dement. Soms kan iemand zich nog aardig redden met steeds minder werkend hersenweefsel.
Dementie werd lang niet echt gezien als ziekte, zegt Schepens, meer iets dat gewoon bij ouderdom hoorde. ‘Nu weten we dat het echt een ziekteverschijnsel is. En bovendien: dat niet iedereen daar even vatbaar voor is. Er zijn allerlei beschermende factoren ontdekt. Gedrag, zoals voldoende beweging, maar het kan ook in je genen zitten. Een deel van de mensen op IJsland heeft zelfs een genetisch profiel dat voor 100 procent beschermt tegen de ziekte van Alzheimer! Nu wordt uitgezocht hoe dat precies komt. Razend interessant natuurlijk, en heel belangrijk. Jammer genoeg paste dat niet in de uitzending. We hebben nu eenmaal maar 25 minuten. Maar we gaan er op de site wel aandacht aan besteden.’
Speciale scanner
Wat de televisiekijker wel te zien krijgt, is dat hersenen niet meer per se meer in plakjes hoeven te worden gesneden om te zien of er eiwitplaques inzitten. De camera volgt de heer Knijnenburg, die de laatste tijd last heeft van geheugenproblemen. Hij vermoedt dat hij beginnende Alzheimer heeft en gaat naar het VUmc, waar met een speciale scanner gekeken wordt hoe zijn hersenweefsel eraan toe is.
Wat de televisiekijker wel te zien krijgt, is dat hersenen niet meer per se meer in plakjes hoeven te worden gesneden om te zien of er eiwitplaques inzitten. De camera volgt de heer Knijnenburg, die de laatste tijd last heeft van geheugenproblemen. Hij vermoedt dat hij beginnende Alzheimer heeft en gaat naar het VUmc, waar met een speciale scanner gekeken wordt hoe zijn hersenweefsel eraan toe is.
Schepens: ‘Volgens Wiesje van der Flier, hoofd onderzoek van het Alzheimer Centrum aan het VUmc, kan het onderzoek nu pas echt beginnen. Want je kon tot voor kort wel kijken naar hersenen in verschillende stadia van de ziekte, maar nooit vanaf het begin volgen hoe het hele proces verloopt. Met zo’n scanner kan dat wel. Er kan waarschijnlijk wel tien of vijftien jaar zitten tussen de eerste zichtbare plaques en een merkbare geestelijke achteruitgang.’
Maar ja, als blijkt dat iemand een vroeg stadium van Alzheimer heeft, wat dan? Er is toch weinig aan te doen? ‘Nog wel ja. Maar ook daar wordt aan gewerkt. Bart de Strooper uit Leuven, die ook in de uitzending zit, is erop gebrand om voordat hij met emeritaat gaat een werkend middel te hebben, een vaccin tegen Alzheimer bijvoorbeeld. Hij is zelf ook heel bang om dement te worden, misschien speelt dat mee. Hij sprak vol bewondering over Hugo Claus, de schrijver die euthanasie verkoos boven een leven als steeds verder aftakelende Alzheimerpatiënt.’
Dat de uitzending van Labyrint deze keer over de ziekte van Alzheimer gaat is geen toeval. Op 21 september is het Wereld Alzheimer Dag en de hele week is uitgeroepen tot themaweek ‘Dementie en dan’ (met een eigen website: www.dementieendan.nl). Het initiatief voor dat laatste komt van documentairemaakster Ireen van Ditshuyzen. De focus ligt op de mogelijkheden die er zijn om dementie draaglijker te maken. Maar Labyrint kijkt dus liever naar de pogingen om de ziekte te voorkomen of te stoppen.
De uitzending van Labyrint over het Alzheimeronderzoek is op zondag 22 september te zien op Nederland 2 om 19:55 uur. En daarna onbeperkt online.
dementie en dan?
Rond Wereld Alzheimer Dag (21 september) besteedt de Publieke Omroep van 20-29 september volop aandacht aan deze campagne.
Talloze programma's op radio en televisie staan deze week in het teken van dementie. Daarnaast biedt de NTR Thuisacademie een 10-stappen cursus voor mantelzorgers aan en zijn er thematische specials te vinden op Gezond24.
Onderstaand een aantal programma's die deze week uitgezonden worden op radio en TV.
Een leven lang
21 september, 18:15, Radio 5
Portret van Ireen van Ditshuyzen, waarin zij op Wereld Alzheimer Dag aan presentator Ben Kolster vertelt waarom zij zich zo betrokken voelt bij het onderwerp.
Strijd tegen Alzheimer
Labyrint TV, 22 september, 19:50, Ned 2
Zeker 1 op de 100 Nederlanders lijdt aan de ziekte van Alzheimer. Wordt het mogelijk om met nieuwe technieken de ziekte in een zeer vroeg stadium al op te sporen en te behandelen nog voor de symptomen zich voordoen?
Dementie vragensessie
Labyrint Radio, 22 september, 20:00, Radio 1
Na de TV-uitzending schuift Wiesje van der Flier (neuropsycholoog in het VU ziekenhuis in Amsterdam) aan bij Labyrint Radio. Zij beantwoordt vragen die u kunt stellen door te e-mailen naar labyrintradio@vpro.nl.
21 september, 18:15, Radio 5
Portret van Ireen van Ditshuyzen, waarin zij op Wereld Alzheimer Dag aan presentator Ben Kolster vertelt waarom zij zich zo betrokken voelt bij het onderwerp.
Strijd tegen Alzheimer
Labyrint TV, 22 september, 19:50, Ned 2
Zeker 1 op de 100 Nederlanders lijdt aan de ziekte van Alzheimer. Wordt het mogelijk om met nieuwe technieken de ziekte in een zeer vroeg stadium al op te sporen en te behandelen nog voor de symptomen zich voordoen?
Dementie vragensessie
Labyrint Radio, 22 september, 20:00, Radio 1
Na de TV-uitzending schuift Wiesje van der Flier (neuropsycholoog in het VU ziekenhuis in Amsterdam) aan bij Labyrint Radio. Zij beantwoordt vragen die u kunt stellen door te e-mailen naar labyrintradio@vpro.nl.
DementieEnDan
23 en 24 september, 21:00 uur, Ned 2
Het documentaire tweeluik van Ireen van Ditshuyzen over dementie.
23 en 24 september, 21:00 uur, Ned 2
Het documentaire tweeluik van Ireen van Ditshuyzen over dementie.
Over leven met... Alzheimer (1)
24 september, 12:00 uur en 26 september, 14:55 uur op Ned 2
Herhaling van twee uitzendingen waarin Mirella van Markus patiënten volgt met de ziekte van Alzheimer.
24 september, 12:00 uur en 26 september, 14:55 uur op Ned 2
Herhaling van twee uitzendingen waarin Mirella van Markus patiënten volgt met de ziekte van Alzheimer.
De Dokters
25 september, 19:23, Ned 2
Wat gebeurt er in de hersenen als iemand dementie krijgt? In hoeverre is dementie erfelijk? En is er uitzicht op een geneesmiddel? In de themaweek een speciale uitzending van De Dokters.
25 september, 19:23, Ned 2
Wat gebeurt er in de hersenen als iemand dementie krijgt? In hoeverre is dementie erfelijk? En is er uitzicht op een geneesmiddel? In de themaweek een speciale uitzending van De Dokters.
Klik hier voor een volledig overzicht van alle activiteiten via Gezond24, of ga naar de website van DementieEnDan.
