Niet leiden, maar gidsen

Tientallen vaandels worden binnengedragen door jeugdleden van de omroep. De RAI is tot de nok gevuld met publiek. De blazers van het concertgebouw orkest zijn ingehuurd en een koor van zeshonderd zangers zingt uit volle borst op hele noot De Wachters:

‘Door de landen dezer aarde.
Gaat de donk’re klacht.
Weest een volk van onvervaarden.
Weest een wachter in de nacht.’

Taal van Vestdijk

De cameravoering is bombastisch. Een beetje Riefenstahl toch wel. Je ziet dat de TV nog geboren moet worden. Meer de sfeer van een partijdag dan een ledenvergadering. Maar ook voor veel mensen waarschijnlijk een eerste dagje uit sinds lang. Met boottocht en wandeling over het Rokin.

Het is 1948 en de V.P.R.O. houdt een landdag in Amsterdam. Uit heel het land zijn lokale afdelingen met regionale busmaatschappijen naar de hoofdstad gekomen. Uit gehuchten als Woubruggen en Hardinxveld. Er zijn veel dominees op bezoek uit binnen- en buitenland. En er wordt veel gesproken en gepredikt.

Voorzitter Nicolette Bruining krijgt als eerste het woord. Het is tien jaar geleden dat de V.P.R.O. in 1938 voor het laatst bijeen was en de voorzitter stelt vast ‘dat er in die tien jaar veel gebeurd is met ons volk en met de omroep’.

De VPRO wordt morgen negentig en daarom is het verslag van de V.P.R.O. Landdag in de RAI terug te zien op npo geschiedenis en vanaf morgen op VPRO.nl.

Met dank aan Marnix Koolhaas en Nienke Feis die naast bestaand archiefmateriaal nieuwe V.P.R.O. radio-opnamen van voor de Tweede Wereldoorlog vonden en oplapten.

Negentig. Dan ben je haast te oud voor een feestje. Dan is veel van je geschiedenis voltooid verleden tijd. De landdagen, het orgel, de jaren dat de dominees de scepter zwaaiden over een Vrijzinnig Protestantse Radio Omroep met puntjes zijn passé.

De tijd die ons wel bijstaat, onze onvoltooid verleden tijd, is ook al weer een halve eeuw oud.

Met programma’s als Het Gat van Nederland, VPRO-vrijdag, het Simplisties Verbond, Herenleed en Van Oekel begon eind jaren zestig bij de VPRO een nieuwe traditie van vertellen en verhalen. Op een manier die nu nog opgang maakt.

Wim T. Schippers stond aan de wieg van die nieuwe VPRO.

Dit plein is niet voor niets naar hem vernoemd en zijn 'Stationnement gênant' of drol ligt niet voor niets in de tuin.

Die taak hebben wij opgepakt en we hebben een relevante rol gespeeld in dat waarin we goed zijn. Programma’s maken die urgentie uitstralen en er politiek en maatschappelijk toe doen. We  proberen steeds weer de politieke agenda en de publieke opinie te lijf te gaan. Online en lineair. Nieuw publiek te vinden. Discussie uit te lokken met voor- en tegenstanders. Op Facebook en in pakhuis De Zwijger.

Dat is de ook gedachte achter de VPRO als Sponsor van de Vooruitgang: we geven de vloer aan mensen die het verschil maken. Aan nieuwsgierigen, voortrekkers, dwarsliggers, team players, durvers en doeners. Wij zijn de leverancier van ideeën, verhalen en programma’s die helpen de wereld te veranderen.

Dat voortdurend zoeken naar andere invalshoeken is ons handelsmerk. We gaan niet mee in het bekende frame, de hype van de dag en de bevestiging van het eigen gelijk. We raken liever bewust af en toe de weg kwijt en gaan nieuwsgierig op zoek naar de grenzen van de kennis, de moraal en de vanzelfsprekendheid.

We deden dat afgelopen jaar langs de grenzen van Rusland, door het Duitsland van mijn moeder, op zoek naar Frankrijk, in De Fractie en bij Buitenhof en Tegenlicht. Met Boeken en Vrije Geluiden, op het Nederlands Film Festival en het IDFA, met iedere werkdag 3voor12, Bureau Buitenland en Nooit Meer Slapen en in het weekeinde bij Argos en OVT. Hand in hand met Arjen Lubach, Tim den Besten en Nicolaas Veul, Wilfred de Bruijn, Michael Schaap, Britta Hosman en vele anderen.

Wij proberen het bij de VPRO gewoon zo goed mogelijk te doen. En dat gaat ons goed af. Voor onderscheidende programma’s kun je bij ons aankloppen en dan zorgen wij er voor dat er ook nog iets te lachen is. Voor innovatie en nieuw talent kun je bij ons terecht, wij willen met plezier de maat stellen voor de markt, wij zijn met trots een cultuurdrager, wij willen waakhond zijn en het debat aanjagen en de kwaliteit van de journalistiek staat bij ons hoog in het vaandel.

We hebben bij de VPRO nog nooit zo veel nominaties en prijzen binnengehaald voor programma’s als het  afgelopen seizoen, we hebben nog nooit zoveel bloemen besteld en taart gegeten, er kijken meer kijkers dan ooit naar onze programma’s, de recensies zijn nooit eerder zo lovend geweest. Dat is fantastisch – en soms haast beschamend – en het helpt om het nog beter te doen. Maar het neemt de zorg niet weg over de toekomst van de publieke omroep en de positie van de VPRO daarbinnen.

Want wij weten ook als geen ander hoe secuur en omzichtig je met al die verworvenheden moet omgaan. Hoe nauw het luistert om echt te presteren. Hoe ingewikkeld het is om creativiteit te beschermen en uit te dagen tegelijkertijd.

Kwaliteit is niet vanzelfsprekend. Integriteit is niet vanzelfsprekend. Eigenheid is niet vanzelfsprekend. Dat moet dag in dag uit ondersteund worden, gestimuleerd en in goede banen geleid.

De politiek heeft daar te weinig oog voor. In de mediawetgeving wordt daar te weinig rekening mee gehouden. De koers van de NPO staat soms haaks op wat wij nodig achten. En daarom zullen we in Hilversum en Den Haag blijven trekken en sleuren.

Voor een sterke positie van de VPRO als onafhankelijke creatieve media organisatie. Tegen toenemende centralisatie en regelgekte bij de NPO en in het toezicht.
Voor voldoende budget voor onze programma’s en het zelf ontwikkelen van talent en nieuwe ideeën. Tegen het over de schutting gooien door de NPO van platte programma’s omdat het bestel zo nodig open moet zijn.
Voor bewegingsruimte on line om nieuw publiek te bereiken met nieuwe verhalen. Tegen de bouw van een gesloten NPO enclave op internet.
Voor het bereiken van een zo groot mogelijke publiek in binnen en buitenland, als het even kan met open acces op al het materiaal dat we draaien zoals Europa nu heeft goedgekeurd voor wetenschappelijke publicaties. Tegen het geforceerd exploiteren van onze programmarechten in een betaalde NPO on demand omgeving.

We zouden uiteindelijk toch voet aan wal moeten krijgen in politiek Den Haag. Rutte is al jaren VPRO lid, zijn mogelijke opvolger Aboutaleb is lid geworden na zijn optreden als Zomergast.

De VPRO heeft er voor gekozen zelfstandig te blijven en dat maakt ons sterk en kwetsbaar tegelijk. Dat betekent dat we de komende jaren binnen de publieke omroep moeten knokken voor onze positie. Als het nodig is zullen we daarbij juridische stappen niet schuwen. Als ons budget onevenredig wordt gekort bijvoorbeeld of als we onterecht beperkt worden in innovatie en strategie.

Ook buigen wij ons over mogelijkheden om de VPRO met één been binnen en één been buiten het publieke bestel te organiseren. Dat zou kunnen door van de Gids een zelfstandige multimediale uitgeverij te maken met een eigen online platform en redacties die daarvoor produceren. Op die manier kunnen we misschien in grotere vrijheid meer maken en ons publiek beter bereiken. Op die manier kunnen we ook proberen in een commerciëlere media omgeving toch programma’s met publieke waarde te blijven maken. De Raad van Toezicht is nauw betrokken bij dit traject en we zullen ook de ledenvergadering bij besluitvorming over zo’n plan betrekken.

Maken is mensenwerk. Scheppen gaat met inspiratie en plezier en het is monnikenwerk. Het is verslavend en afzien om diep te graven in archieven, research te doen, algoritmen te schrijven, steeds weer nieuwe onderwerpen te verzinnen, nachten door te monteren of door uren materiaal te speuren naar dat ene perfecte shot.

En het steeds weer moeten presteren geeft ook druk en spanning. En onzekerheid of het weer lukken gaat. Angst om te falen.

Wij waren allemaal geraakt en ontdaan toen we op 4 april hoorden dat Wim Brands een eind aan zijn leven had gemaakt. Wim was zo’n schepper en monnik tegelijk. Presentator en poëet. Altijd op zoek naar het grote verhaal en druk over het kleinste detail. Overal een mening over, altijd vol ideeën. Soms onmogelijk, vaak onnavolgbaar origineel. Altijd onder druk en spanning om te maken. Jarenlang was hij het boekengezicht van de VPRO op de zondagochtend en geliefd bij een groot publiek. Begin april stapte hij uit het leven. Onverwacht en ongrijpbaar. Bekneld tussen scheppingsdrang en faalangst. We hebben waardig afscheid van hem genomen, zijn nog steeds niet helemaal bekomen van zijn dood en zullen hem en zijn werk blijven koesteren.

De voorganger van Kick van de Pol, oud-voorzitter Nicolette Bruining, zou nu opmerken dat er sinds de laatste Landdag van de VPRO in TivoliVredenburg in 2015 veel gebeurd is met ons volk en met de omroep. We hebben prachtige programma’s gemaakt en een markante presentator verloren. De VPRO staat fier en zelfstandig voor alles wat publieke omroep hoort te zijn en we zijn tegelijkertijd klein en kwetsbaar. Er is nog steeds geen nieuwe Mediawet en politieke partijen slijpen alweer hun mediameningen voor de komende verkiezingen. De wereld staat op z’n kop en Europa ligt op z’n rug. Ons universele brein is inmiddels grenzeloos en op social media kunnen we alleen nog maar tieren en schelden. Het is een gekkenhuis.

En toch antwoordt president Obama in de prachtige VPRO aankoopserie Inside The White House - gevraagd naar een oordeel over deze tijd - vol overtuiging: 'Als ik zou mogen kiezen zou ik vandaag geboren willen worden. Het is in de geschiedenis nooit beter geweest dan nu.'

Met die presidentiële tip moeten we het dan maar doen. We gaan volop de vooruitgang sponsoren. Volgens Obama kan het alleen maar beter worden. Op zoek naar verhalen die er toe doen. Van de schoonheid en de troost.

Wij gaan vol aan de bak om dat ook komend jaar weer te doen. Dankzij de steun van alle leden en donateurs die u hier vandaag vertegenwoordigt gaat dat lukken ook. Op naar de volgende Landdag. Met veel gebak en prijzen. En af en toe een flauwe grap of een scherpe sneer. Maar vooral met veel nieuwe programma’s die inspireren en impact hebben. Wij gaan u niet leiden maar gidsen.

Het wordt een mooi VPRO-seizoen!