Vrienden van de VPRO en de Human,
Van harte welkom in 2016. Welkom bij de nieuwjaarsreceptie van VPRO en Human. Wij van de VPRO haast negentig jaar oud, de Human nog geen vier dagen. Partners in crime als het om bijzondere programma’s gaat bij de publieke omroep.
Van harte welkom in restaurant Sea Palace. We zijn te gast bij de grootste Chinees van Amsterdam. Al sinds 1984 aangemeerd in het Oosterdok. Onze eigen verboden stad. Veel van ons maken vandaag voor het eerst kennis met de gastvrijheid van eigenaar Kaji en zijn team. Ik vind het een grote eer dat hij ons hier wil ontvangen.
Xièxiè Kaji
We staan niet zomaar in Sea Palace het nieuwe jaar in te luiden. China is de bakermat van ons luidruchtige oud&nieuw. De pokkenherrie en de gloed van kolen waarmee de Chinezen de draak verdreven die iedere jaarwisseling hongerig opdook uit de diepten van de zee, zijn de voorlopers van ons vuurwerk. We verjagen met crackers, power phantoms, bazooka knallers, grondbloemen en knalmatten onze eigen bloeddorstige draken van het vorige jaar.
Voor het echte Chinese nieuwjaar zijn we wel een maand te vroeg bijeen in dit drijvende eetpaleis. Want dat start pas op 8 februari 2016. Dan volgt het jaar van de Aap het jaar van de Geit op. Ook voor ons wordt dat een feestelijke periode. Want letterlijk op de vooravond van het jaar van de Aap start de VPRO een prachtige nieuwe reisserie uit China. En dat is nog een reden om het jaar hier te beginnen.
We zijn ongelofelijk blij dat we ook dit voorjaar iedere zondagavond weer de luiken kunnen openen voor een blik op de wereld. Om zo de endemische blikvernauwing waaraan Nederland lijdt te lijf te gaan. De inspiratie halen we soms dicht bij huis en soms ver weg. In het Verre Oosten vanaf zondag 7 februari: Langs de oevers van de Yangtze is de zesdelige serie van de VPRO en de Haaien die China vele nieuwe gezichten geeft. Ruben Terlou en Maaik Krijgsman trekken over de langste rivier van China.
Vrienden van het vrije woord, wij trekken de komende maanden langs de oevers van 2016. En houd er maar rekening mee, we staan aan het begin van weer een absurd jaar.
De wereld staat op z’n kop en wij balanceren tussen hoop en vrees. Nederland reageert met angst en verontwaardiging, maar ook met verstand en solidariteit op het wereldleed dat zo dicht bij komt. Op de vluchtelingenstroom, aanslagen in Parijs, crises in Europa, oorlog in Syrië.
Het is onze taak om die gebeurtenissen te plaatsen, positie in te nemen en bij te dragen aan oplossingen. Kritisch te zijn, alternatieven te schetsen. Als mens en makers en journalisten, in onze programma’s en in wat we zijn als maatschappelijke organisatie. Met onze achterban en het netwerk dat we in de samenleving hebben.
Het is een groot goed en niet vanzelfsprekend dat de VPRO nog in staat is om als onafhankelijke mediaorganisatie te opereren. We moeten net als afgelopen jaar met de actie Mag dat? op blijven komen voor een eigen en zelfstandige rol in de oude en nieuwe media. Makkelijk is dat niet.
De onafhankelijke media staan onder grote druk dezer dagen. Nieuwe media verdringen oude media. Commerciële media drukken publieke media weg. En beide trends lijken ten koste te gaan van kritische onafhankelijke verslaggeving en journalistiek.
Commercie en politiek proberen steeds meer grip te krijgen op de informatiestroom. In Polen is een Mediawet aangenomen die de regering een vrijbrief geeft zelf topfunctionarissen te benoemen bij de publieke omroep. De Europese Commissie neemt het hoog op en dreigt Polen zijn stemrecht te ontnemen.
In Nederland heeft de Eerste Kamer de behandeling van de Mediawet uitgesteld omdat de onafhankelijkheid van de publieke omroep in het geding zou zijn. Dat zegt veel over de groeiende greep die regeringen op de publieke media proberen te krijgen.
Staatssecretaris Sander Dekker heeft ondertussen zijn oud collega VVD – wethouder uit de Haagse gemeenteraad Bruno Bruins benoemd als nieuwe voorzitter van de Raad van Toezicht van de NPO, het belangrijkste toezichtorgaan van de publieke omroep.
Dan heb je de schijn van politieke partijdigheid tegen. Zelfs al is Bruno Bruins door een extern werving- en selectiebureau geselecteerd en vervolgens door een onafhankelijke benoemingscommissie voorgedragen aan de staatssecretaris.
Deze gang van zaken maakt nieuwsgierig naar de opvatting van Brussel over de Nederlandse Mediawet die deze benoeming mogelijk maakt. Misschien kan de nieuwe voorzitter van de EU er bij de Europese Commissie op aandringen licht te werpen op de zaak.
In ieder geval is er reden genoeg voor de Eerste Kamer om de politieke en redactionele onafhankelijkheid van de publieke omroep transparanter te regelen. En anders maar even geen nieuwe Mediawet.
Vrienden van de vooruitgang, ik zei het al, de VPRO is bijna negentig. We hebben heel wat omroepwetgeving overleefd en zijn inmiddels haast te oud voor een feestje. Veel van onze geschiedenis is inmiddels voltooid verleden tijd. Passé zijn de jaren dat de dominees de scepter zwaaiden over een Vrijzinnig Protestantse Radio Omroep met puntjes. Toen het woord vrijzinnig associaties opriep met wijde jurken, ploegstoffen, Scandinavisch meubilair en oeverloze discussies over oorlog en vrede.
Onze onvoltooid verleden tijd is ook al weer een halve eeuw oud. Met programma’s als Het Gat van Nederland, VPRO-vrijdag, het Simplistisch Verbond, Herenleed en Van Oekel begon toen bij de VPRO een nieuwe traditie van vertellen en verhalen. Vanuit een invulling van vrijzinnigheid die nu nog opgang maakt.
In 1976 stelden de VPRO – makers van toen voor het vijftigjarig jubileum de bundel De potentie van een dwerg samen. De VPRO vrijzinnigheid, beschrijven zij treffend, heeft het karakter van een voorhoede, een avant-garde van de nieuwe media: het onorthodoxe en antidogmatische. Dat leverde uitgesproken radio- en televisiejournalistiek op met trouwe volgelingen en geheide tegenstanders; rellen, hetzes en berispingen, naast intens kijk- en luistergenot en een portie gezonde discussie.
We hebben school gemaakt met de onorthodoxe en antidogmatische manier van maken en kijken en vinden steeds weer eigentijdse invalshoeken. De prijzen komen niet voor niets. Maar we zijn het aan onze stand verplicht juist in deze chaotische tijd dichter op de huid van de samenleving te gaan zitten.
Onze programma’s moeten urgentie uitstralen, politiek en maatschappelijk relevant zijn. Of het nu om onze reisseries gaat of humor om te lachen. We moeten net als halverwege ons bestaan steeds weer de politieke agenda en de publieke opinie te lijf. De barricades op. Online en lineair. Nieuwe volgelingen vinden. Discussie uitlokken met tegenstanders.
Daarom gaan we 2016 in met een nieuwe landelijke campagne. We kijken in ons jubileumjaar niet terug, maar gaan de ouderdom te lijf als sponsor van de vooruitgang.
Dat doen we als onafhankelijk, zelfstandig podium voor vrijdenkers en voor alternatieve plannen en ideeën. We keren ons daarmee tegen de toenemende centralisatie en bemoeienis van de overheid met de publieke media en laten geluiden horen die in de bulkmedia geen plek krijgen.
De VPRO wil een creatieve broedplaats zijn. Een omroep die het experiment niet schuwt. Open staat voor het onbekende. Wij willen nieuwsgierig zijn, humor als wapen hanteren. Niets voor waar aannemen. Eigen paden banen. Laten zien dat het anders kan.
We gaan de vloer geven aan mensen die het verschil maken. Aan nieuwsgierigen, dromers, voortrekkers, dwarsliggers, einzelgänger, teamplayers, durvers en doeners. Wij moeten leverancier zijn van programma’s die helpen de wereld te veranderen.
Dat doen we niet alleen maar met anderen. Met collega omroepen en met de NPO. Met mediapartners en instellingen. Met buitenproducenten, freelancers, zzp’ers, en mensen die hun kennis en creativiteit voor ons willen inzetten: correspondenten, schrijvers, acteurs, wetenschappers, journalisten.
Heel veel van jullie zijn vanavond hier en ik wil jullie allemaal danken voor de klus die we samen klaren.
De VPRO gaat dus de vooruitgang sponsoren. Niet met een blind vertrouwen in de toekomst maar omdat je moet bewegen om verandering in gang te zetten. Vooruit met de geit. Koning zijn in het land der bangen. We bestoken de draak van de angst met ons eigen vuurwerk.
Dat zijn flinke ambities. Die we steeds weer moeten waarmaken. Met plezier, energie, inzet en creativiteit.
Ik wens ons daar veel geluk en wijsheid bij.
Het VPRO en Human jaar 2016 is geopend!