Volgers en vrienden van de VPRO en Human,
Van harte welkom op het nieuwjaarsfeest 2017 van VPRO en Human.
Van harte welkom in de wasserij van de voormalige Bijlmerbajes, nu Broedplaats Lola Lik.
Achtendertig jaar lang werd in deze ruimte iedere week haast zes ton vuile was gedaan. Handdoeken, tafelkleden, lakens en theedoeken werden hier gewassen, gestreken en gevouwen voor het hele gevangeniswezen in Nederland. Hier werken was een erebaan voor gedetineerden. Ontsnappen met de schone was was onmogelijk. De was werd altijd bij een andere bajes afgeleverd.
Vandaag zijn wij de eerste gasten van Lola Lik dat per heden de gevangenispoort wijd opengooit. De Leegstand Oplossers Amsterdam en de Refugee Company bouwen hier aan een creatieve ontmoetingsplek voor Amsterdammers en nieuwkomers.
De afgelopen twee weken is nog keihard gesloopt en verbouwd. Op de binnenplaats verrees een hedendaags Willy Dobbeplantsoen. De Loods hiernaast waar straks het feest losbarst werd gestript. De entree opgekalefaterd.
Tot vanmiddag werd stevig geklust door vluchtelingen die nu in de bajes worden opgevangen. De Refugee Company bemiddelt om hen zo snel mogelijk aan werk te krijgen. Ook de catering van vanavond wordt via hen verzorgd. Het dinerbuffet is mediterraan en wordt opgedist door de Syrische kok Jay van Start up Kitchen.
De Bijlmerbajes was een wereldstad achter tralies. Gevangenen van tientallen nationaliteiten zaten hier hun straf uit. Veel Nederlanders, veel mannen, veel minder Marokkanen dan je zou denken. Veel jongeren en een IQ van een gemiddeld voetbalstadion. Veel verhalen ook. Van wroeging en verdriet en van bravoure. Ontsnappingen, zelfmoord, gijzelingen en overdoses. Maar vooral wachten, dwalen in je hoofd, hangen en het doden van de tijd.
Hans Simonse deed er voor de VPRO-radio in 1982 al verslag van. Met een vertegenwoordiger van de Bond van Wetsovertreders stapte hij in een bak van een hoogwerker en ging zeven meter boven de luchtplaats in discussie met gedetineerden. Dat zou toegestaan zijn, maar na veertien minuten werd Hans toch echt gesommeerd zichzelf op te takelen. Mooie radio was dat. (Hier bespreekt Hans het in het programma KRO's Theater van het Sentiment en zijn stukejs van de reportage te horen, vanaf 1:16)
De Bijlmerbajes was ook een verboden en gesloten stad en dat voel je nog aan alles. De dikke deuren, de magneten die alles afsluiten, het beton en de gekraste tekeningen op het staal. De keerzijde van de echte stad. Het putje waar veel ellende doorheen liep.
Sinds een paar maanden zitten de gevangenen in Zaanstad en dienen de torens als tijdelijke opvang van asielzoekers. Zeshonderd vluchtelingen van allerlei nationaliteit bevolken opnieuw de torens. Veel mannen, veel jongeren, veel meer IQ dan in een gemiddeld voetbalstadion. Veel minder Syriërs dan je zou denken. Het kabinet heeft de grenzen potdicht gehouden. Daar hoeven we niet trots op te zijn.
De Bijlmerbajes is het vertrekpunt geworden voor mensen die een nieuw leven willen opbouwen. In een wereld die ze niet gunstig is gezind. Stichtingen als de Refugee Company helpen hen daarbij. Net als ons eigen NPO on demand videoplatform Net in Nederland dat speciaal voor asielzoekers televisieprogramma’s selecteert en ondertitelt. De hele redactie is hier aanwezig.
Wij vonden Lola Lik een mooi vertrekpunt voor een nieuw jaar. Een keerpunt. Ons eigen Alcatraz gesloten. Omdat er minder misdaad is en er minder gevangenen zijn. Een bajes als tijdelijke opvang voor vluchtelingen die werk en woning zoeken. Van gesloten stad naar doorgangshuis. Achter de tralies vandaan de wereld in.
Ik heb de verleiding weestaan om hier van één van de zes torens van de Bijlmerbajes te blazen dat de NPO inmiddels een gevangenis is, de Mediawet het gevangenisregime en dat de wereld een open inrichting is geworden. Zo erg is het niet.
Het is wel nodig keer op keer aan te geven dat er grote manco’s kleven aan het huidige mediabeleid en de strategie die de NPO gedwongen is te voeren. Zeker nu er weer verkiezingen in aantocht zijn en een nieuw kabinet gevormd moet worden.
Ik val jullie dus opnieuw lastig met een pleidooi voor een sterke publieke omroep met een sterke VPRO en Human daarin. Dat is niet nieuw, het is wel exponentieel urgenter geworden.
Publieke waarden staan onder grote druk in de nieuwe mediawereld waarin commerciële en politieke belangen informatie kleuren, sturen en manipuleren. En in een wereld waarin nepnieuws, desinformatie en datamanipulatie de scepter zwaaien, hebben democratie, de samenleving en de rechtsstaat het zwaar te verduren.
Onafhankelijke media zijn cruciaal als tegenwicht in alle informatiewillekeur. En publieke media spelen daarin een hoofdrol. Wij zijn de hofleveranciers van onafhankelijke, betrouwbare, niet vooringenomen, zinvolle informatie. En die verhalen moeten we overal van de kansel schreeuwen. Dat gebeurt nu te weinig en het wordt ons te moeilijk gemaakt. We moeten onze eigen filterbubbel uit. De onlinewereld in.
We moeten daar zijn waar de slag om de beeldvorming, de opinies en de standpunten wordt geslagen. Dat is in de complexe onlinewereld waar presidents elect net zo veel te zeggen hebben als treitervloggers. En mensen in hun eigen filterbubbel alleen nog horen en zien wat ze zelf vinden. Daar moeten de VPRO en Human te vinden zijn.
Veel van wat we nu maken, bereikt buiten ons vaste publiek te weinig mensen en heeft te weinig impact. We komen onvoldoende in die filterbubbels waar groepen zitten die wij belangrijk vinden: stadsjongeren, een veel diverser publiek, de culturele scenes, drukke forenzen. Onze rol in de publieke meningsvorming is beperkt.
Dat komt doordat de kabinetten-Rutte te veel bezuinigd hebben op de publieke omroepen, waardoor de kwaliteit van de het hele media-aanbod onder druk is komen te staan. Bij de NPO en bij de regionale en lokale publieke omroep is schraalhans keukenmeester.
Tegelijkertijd verdwijnt geld dat in Nederland wordt verdiend aan media en informatie met bakken naar aandeelhouders over de grens. Nederland is een wingewest voor kabelboeren als Ziggo en KPN, sociale media als Facebook, YouTube en Google, commerciële omroepen als RTL en SBS, en een videoboer als Netflix.
Zij verdienen miljarden aan abonnementen en reclame. Vaak zonder zelfs maar belasting te betalen. Zonder programma-aanbod hebben distributeurs en online media geen bestaansrecht, maar er wordt nauwelijks in programma’s geïnvesteerd. Het kabinet laat dit roverskapitalisme op zijn beloop. Staatssecretaris Dekker noemt het ‘gewoon een slimme manier om wat geld te verdienen.’
De publieke omroep wordt door dezelfde staatssecretaris weggehouden van internet en sociale media. Onder alle politieke druk heeft de NPO een doodlopende onlinestrategie omarmd.
Het is dus echt de hoogste tijd voor een nieuwe aanpak. Mijn belangrijkste oproep aan een nieuw kabinet is dat we weer moeten gaan investeren in media en een sterke aanwezigheid van serieuze mediaorganisaties online. Met beleid, subsidies en door te zorgen dat geld dat in Nederland wordt verdiend aan media ook in Nederland wordt geïnvesteerd.
We moeten weg van het mantra minder, minder, minder. Het is een kwestie van meer, meer, meer. Dat moet omdat we anders niet standhouden tussen de global players en de wereldmachten. En om ervoor te zorgen dat er een sterke onafhankelijke mediasector blijft bestaan die essentieel is voor het functioneren van de democratie.
Ik vind dat de politiek moet stoppen met bezuinigen op de publieke omroep en juist meer geld moet vrijmaken voor onafhankelijke lokale, regionale en landelijke publieke media.
Een nieuw kabinet moet de publieke omroepen ook een heldere opdracht geven online te gaan. We moeten daar zijn waar ons publiek zit. Op Facebook en Snapchat, met eigen YouTube kanalen, op Twitter als het helpt.
Ik vind dat kabelaars, internetproviders, telecombedrijven en online mediaconcerns een veel groter deel van hun inkomsten moeten gaan investeren in de programma’s en de content waarmee ze hun geld verdienen.
Ze moeten meer geld afdragen aan rechthebbenden en bijdragen aan mediaproducties. Met als stok achter de deur een bestedingsverplichting voor Nederlands product. In Frankrijk kan dat ook. Ik vind dat politici zich daarvoor hard moeten gaan maken.
Dat geld kan gaan naar publiek en privaat programma-aanbod. Naar publieke omroep en naar nieuwe mediafondsen voor publieke en commerciële media-initiatieven. Voor investeringen in onafhankelijke nieuwsvoorziening, onderzoeksjournalistiek, media innovatie en experimenten, e-culture, onlinevideo- en audioproductie.
Ik zou een nieuw kabinet aan tafel zetten met de Ziggo’s, de Facebooks en de Google’ s. Met de opdracht om met de Big Media een pact te sluiten en afspraken te maken over transparantie en verantwoording en over investeringen in Nederlandse content, programma’s, makers en journalisten. Met de ambitie om Nederland als kennisland met een florerende creatieve industrie te versterken.
Zo ver is het nog niet en er is de komende maanden voldoende werk aan de winkel. We moeten achter de leugens aan blijven jagen. Filterbubbels doorprikken. Cyber wars uitvechten met trollen uit het oosten. De Chinezen bevrijden van hun gecensureerde Weibo en Youku Tudou. Trump en Wilders volgen op Twitter. De verkiezingen verslaan en dan ook nog stemmen op 15 maart.
Shula Rijxman riep na de overwinning bij donderslag van Donald Trump de omroepen op om beter te luisteren. Maar ik ben bang dat in de post truth samenleving van 2017 beter luisteren alleen onvoldoende helpt om achter de waarheid te komen.
We moeten zelf de waarheid weer achterhalen door verhalen te vertellen en context te bieden. Niet alleen luisteren, maar ook weerwoord geven. Laten zien wat er achter de woede en verontwaardiging zit. Feiten boven meningen stellen. Perspectief bieden en oplossingen. Constructieve journalistiek bedrijven heet dat tegenwoordig. Wij noemen dat al jaren de VPRO-school. De Human heeft met Schuldig een nieuwe schoolklas geopend.
We moeten dat niet alleen doen op onze eigen sterke zenders en netten, maar vooral ook in al die filterbubbels online. Op al die platforms die inmiddels het habitat vormen van ons publiek. Daarvoor moeten we een stevige lobby voeren: In de openbare ruimte van de onlinewereld hoort een sterke publieke omroep thuis.
De VPRO sponsort de vooruitgang in een wereld die de weg kwijt is. Dat vraagt om stuurmanskunst van ons allemaal. Opkomen voor feiten, voor nuance, voor vrijheid van informatie. Ons wapenen tegen verwijten en politieke druk.
We doen dat door de juiste toon te zoeken, nieuw licht op zaken te werpen, andere stemmen te verheffen, de voors en tegens af te wegen en met wat humor als het lachen ons eigenlijk vergaat. Op radio, televisie, online en in de Gids. Met programma’s waaraan iedereen die hier aanwezig is een bijdrage levert. Dank daarvoor. Diepe buiging.
Straks om 20.00 uur opent Giovanca met een optreden in de Loods het Feest met goed gezelschap. Vanaf zondag 22 januari presenteert zij het nieuwe VPRO Vrije Geluiden vanuit Tivoli Vredenburg. Daar konden we niet op wachten. Daarom zingt ze vanavond al hier.
En dan is het nu tijd om het buffet te openen. Onze Syrische chef Jay gaat ons voor. Have a nice party en morgenvroeg weer op en aan de slag. Want zonder ons komt het niet goed met 2017.