Dit is de nieuwjaarsboodschap van Lennart van der Meulen, algemeen directeur VPRO, op maandag 7 januari 2019 in Paradiso te Amsterdam.

Starship Troopers van de VPRO,

De ruimte is alles waarvoor het aardse bestaan te bekrompen is. Het is de plek voor onze grootste uitdagingen en angsten. God zit daar ergens verborgen met het eeuwige leven net als de Alien of de meteoriet die een eind zal maken aan het aardse bestaan. Maar het is vooral de oneindige grootsheid die trekt. Dus turen we het heelal af naar nieuw leven, ontbrekende sterren en de oorsprong van het al.

De VPRO gelooft heilig in het opzoeken en verleggen van grenzen. Vooruitgang. Als oerdrift haast. Uit nieuwsgierigheid naar het onbekende. Maar vooral ook om met die kennis het bestaande beter te begrijpen. We zijn astronauten die thuis willen komen met nieuwe perspectieven, verrassende oplossingen en zinvolle alternatieven. En daar maken we dan met bloed, zweet en tranen nieuwe verhalen van. Verhalen die toevoegen, verschil maken en een snaar raken.

We hebben ruimte nodig om te kunnen scheppen en vervolgens grote discipline om te maken. Zie daar het principe van de VPRO School in een notendop en de succesformule voor spraakmakende programma’s.

VPRO Boeken-interviewer Carolina Lo Galbo schrijft erover in de Ledengids: ‘Ik kreeg de ruimte om in de verkeerde camera te kijken, aarzelend mijn eerste vraag te stellen en met mijn arm over de tafel te maaien. De opname was genadeloos en toch mocht ik een eigen interviewstijl ontwikkelen. Een cadeau. VPRO Boeken bleek een oase. Bij ons geen oneliners maar een geanimeerd gesprek met ruimte voor aarzeling. Onze criteria: inhoud en een eigen stem.’

Carolina sluit af met een bedankje aan Karen de Bok ‘voor het zetje in de rug dat ze me gaf en de ruimte die ik kreeg’. Ik hoop dat we bij de VPRO ook zo blijven leren van creatieve en bevlogen vrouwen als regisseur Edith Ruijg en televisiepionier Lily van den Bergh die eind 2018 overleden. En dat ze ons tot inspiratie blijven dienen.

'Een wereld die draait op nepnieuws en alternative facts en die wordt gedomineerd door presidentiële tweets en politieke propaganda vraagt om sterke, onafhankelijke mediaorganisaties voor feiten, meningsvorming en herleidbare opinies'

Lennart van der Meulen

VPRO en Human moeten dit jaar een nieuwe erkenningsaanvraag schrijven voor de concessieperiode na 2020. Human maakt goede kans om te promoveren van aspirant naar omroep met een volwaardige nieuwe plek in het bestel. Op eigen wijze gaan we ervoor zorgen dat het aanbod van de publieke omroep kleurrijker en diverser wordt.

We gaan de nieuwe erkenningen aanvragen in een periode die cruciaal is voor de toekomst van de publieke omroep. Mediaminister Arie Slob houdt er het komende jaar flink de vaart in. Hij wil in februari een media-akkoord van alle partijen in de mediasector dat onafhankelijk nieuws en een divers eigen media-aanbod moet garanderen, in april een nieuwe Medianota over de publieke omroep in de Tweede Kamer en voor het eind van het jaar nieuwe wetgeving.

Slob wil sneller zijn dan het licht. Dat is verfrissend na vier jaar stilstand onder Sander Dekker en misschien een tikkeltje overmoedig. Maar het getuigt ook van durf, want als je stilstaat word je gierend ingehaald op de mediamelkweg.

De uitkomst van de hele exercitie is nog in de sterren geschreven maar voor mij staat vast dat de vlucht vooruit van Slob tot mislukken gedoemd is als we niet meer gaan investeren in de mediasector. De overheid net zo goed als de markt. Een wereld die draait op nepnieuws en alternative facts en die wordt gedomineerd door presidentiële tweets en politieke propaganda vraagt om sterke, onafhankelijke mediaorganisaties voor feiten, meningsvorming en herleidbare opinies. Nederland kan het schudden als open democratie, creatieve samenleving of kenniseconomie als we niet in staat zijn onze eigen media sterk te houden.

We moeten dus publiek geld vrijmaken. Voor onafhankelijke journalistiek, voor maatschappelijke media die de samenleving een stem geven en voor programma-aanbod waarvoor extra geld nodig is: drama, documentaires, series, eigen formats, wetenschapsprogramma’s. En – samen met de markt – voor techniek, innovatie en de bouw van nieuwe distributienetwerken, een gezamenlijk on demand platform voor alle Nederlandse producties, onafhankelijke sociale media en platforms.

Er moet ook meer geld terug naar de mediasector zelf. Geld dat verdiend wordt aan het produceren, doorgeven en exploiteren van media. Er zit genoeg ruimte in de nog steeds torenhoge rendementen van commerciële partijen. We moeten een hogere bijdrage van providers eisen voor doorgifte van programma’s en de inkomsten van Google, YouTube en Facebook belasten.

We maken ons grote zorgen over de financiering van NPO 2. Hoe goed dit bij uitstek publieke platform het ook doet, we zien dat de bodem van de schatkist is bereikt. Onderscheidende programma’s in de journalistiek en cultuur dreigen de ongewenste slachtoffers te worden van de bigger, fewer, better strategie van de NPO. We moeten NPO 2, net als Radio 1, weer versterken.

'We hebben behoefte aan meer durf en onverschrokkenheid, eigenzinnige merken, pionierszin op zoek naar nieuw publiek'

Lennart van der Meulen

Voor de VPRO en Human is het erop of eronder het komende jaar. Wij zullen moeten aantonen dat een bestel zonder onafhankelijke omroepen ondenkbaar is. Dat zullen anderen niet voor ons doen. En we zullen het tij moeten keren binnen de NPO zelf. Want we worden door de NPO te veel beperkt in de bijdrage die we kunnen leveren aan het publieke media-aanbod.

De NPO heeft te veel taken en opdrachten toebedeeld gekregen en opereert inmiddels te veel uit één hand. De NPO is de hand die voedt, de hand die stuurt, de hand die paait, de hand die aait en de hand die slaat. De P van NPO staat te vaak voor paternalisme. Dat is onwerkbaar in een complexe en creatieve omgeving die aan zoveel verandering onderhevig is. We hebben juist behoefte aan meer durf en onverschrokkenheid, eigenzinnige merken, pionierszin op zoek naar nieuw publiek.

VPRO en Human willen zelfstandige maatschappelijke mediaorganisaties zijn. Complementair aan elkaar. Met een eigen stijl, een eigen visie, eigen invalshoeken, vakmanschap en een eigen publiek. We willen die expertise inzetten voor het geheel van de publieke omroep. Daarmee bedoel ik onze kennis van innovatie en nieuwe media, de ervaring met impact en interactie, onze netwerken en de steun van onze achterban en mediapartners.

Om dat voor elkaar te krijgen willen we de nieuwe concessie in met een volwaardige erkenning, met een duidelijke inhoudelijke opdracht en de taak om waarde toe te voegen aan wat we maken.

We willen meer zeggenschap over een stevig basisbudget voor ons programma-aanbod. Wij willen zelf beschikken over een garantiebedrag om onze opdracht waar te maken. Wat en hoe we het maken, met wie en voor welk publiek.

We gaan nieuwe allianties aan met onze mediapartners. Met het IFFR, het Holland Festival, IDFA, de Dutch Design Week, NFF, Beeld en Geluid, Brainwash en vele anderen gaan we ons gezamenlijke publiek veel beter gidsen en we trekken door het jaar heen samen op.

We investeren in een hechte samenwerking met de hofleveranciers van producties uit de VPRO-stal, onafhankelijke makers en buitenproducenten. Zonder hen geen documentaires en minder topseries.

We staan open voor publiek-private samenwerking met uitgevers en commerciële media. We zijn trots op de VPRO/NRC Presidential podcast die aan zijn derde seizoen begint.

Op een dag als vandaag, in een jaar als dit jaar en een land als dit land is het goed je gelukkig te prijzen aan de bak te zijn bij een omroep die tot in het diepst van zijn wezen publieke waarden vertegenwoordigt. Die niet het midden zoekt, maar onderzoekt en kiest. Kiest tegen vooringenomenheid, voor een open blik. Tegen vanzelfsprekendheid, voor twijfel. Tegen bekrompenheid, voor wikken en wegen. Tegen herhaling, voor verandering. Tegen bevestiging, voor vernieuwing. Voor diversiteit. Voor openheid. Voor doendenken. Voor rede. Voor gekte en absurditeit. Zo VPRO. Zo Human.

2019 is natuurlijk al begonnen. In een perpetuum mobile loopt altijd iemand wacht. Pieter van de Wielen bracht een Ode aan de nacht om vijf jaar Nooit Meer Slapen te vieren. Harco de Huilonman won de Joardy Season Dierenquiz. Argos Medialogica speelde Xi, Xi, wat jij niet ziet. Tim den Besten verzwolg ons een avond lang. OVT ontmaskerde amateurarcheoloog en mammoetkamp ontdekker Tjerk Vermaning uit Hoogersmilde. De VPRO Gids draaide de verwarmingsknop op 2019 graden. Bureau Buitenland en Buitenhof konden al aan de bak. Maar het meeste moet nog komen.

We staan aan het begin van weer een nieuwe ruimtereis door het universum van 2019. We moeten naar buiten, er op uit, filterbubbels doorprikken, struinen door Havana en wandelen langs de Noordzee, met Pink Floyd naar de Darkside of the Moon. Als we maar weer thuiskomen met nieuwe verhalen, briljante ideeën en mooie programma’s die de wereld een beetje vooruithelpen. Voor iedereen die ons maar wil horen en zien. Dan is ook dit jaar weer geslaagd.

Ground Control to Mayor Tom,

It’s time to leave the capsule.
Ik wens ons een onstuimige reis door de ruimte toe.
Of, zoals Houston zou zeggen: ‘We have a liftoff. All engines running.’ Proost!