Met verdriet en een knagend gevoel van heimwee heeft de VPRO kennisgenomen van het overlijden van Arend Jan Heerma van Voss; jurist, journalist, bestuurder, acteur en programmamaker. Arend Jan is voor de VPRO jarenlang op veel terreinen actief en van grote waarde geweest. Hij was voorzitter van de vereniging van 1990 tot 1996, hoofdredacteur van de radio van 1996 tot 2006 én programmamaker.

Zo maakte hij met Wim Noordhoek het programma De Radiovereniging en tekende hij voor 15 Marathoninterviews. Hiervoor voerde Arend Jan uitvoerige, zeer empathische gesprekken met psychiaters zoals Andries van Dantzig en Rudi van den Hoofdakker (Rutger Kopland) en politici Bram Peper en Wim Kok. Ook was Arend Jan betrokken bij een aantal gezichtsbepalende VPRO-televisieprogramma’s. Onder meer als redacteur van Hier is… Adriaan van Dis en als acteur in uitzendingen van Kees van Kooten en Wim de Bie.  

Arend Jan, voor velen kortweg AJ, werd geboren in 1942 in Roosendaal. Hij verhuisde enkele jaren daarna met het gezin naar Bentveld bij Haarlem wat waarschijnlijk toen al een jarenlang weemoedig verlangen naar Brabant heeft opgeleverd. In het hartverscheurende boekje Dokie, een familiebericht, dat hij publiceerde in 2012, analyseert hij dé traumatische gebeurtenis uit zijn jeugd: op 26 september 1945 werd Arend Jans 7-jarige zusje voor het ouderlijk huis in Roosendaal door een motorrijder doodgereden. Van spelende buurkinderen moest hij, driejarig jongetje, horen dat ze niet ziek was maar dood. In dit boekje reconstrueert hij de lege plek in zijn herinneringen en de verwoestende invloed die het verdringen van het verdriet over het ongeluk door zijn ouders had, waardoor er zich in hem waarschijnlijk een levenslang wantrouwen nestelde. 

Ontstond ook toen een gevoel van melancholie dat hem nooit verliet? Na de Haarlemse schooljaren studeerde AJ in Amsterdam, eerst economie, al snel rechten, en na enkele onderbrekingen haalde hij ook de meestertitel.  

Als scholier was hij al een maniakale radioluisteraar, de radio bracht hem stemmen en muziek uit een andere wereld. In zijn studententijd werd hij zo de pionier van de bluesmuziek in Nederland, waar hij ook over schreef.  

En zo belandde hij in de journalistiek. Hij beleefde intens de roerige jaren ‘70, vol democratische idealen. Vanaf 1970 werkte hij voor de Haagse Post, onder meer als ‘gedemocratiseerd hoofdredacteur’. Het waren de hoogtijdagen van het weekblad met medewerkers als Cherry Duyns, Armando en Ischa Meijer.  

In 1977 werd hij redacteur en enige tijd later hoofdredacteur van het Maandblad voor Geestelijke volksgezondheid (MGV). Hij bleef dat 17 jaar lang en groeide uit tot een autoriteit in de wereld van de GGZ. Af en toe speelde hij een rolletje in radio- en televisieprogramma’s van de VPRO en in 1990 kwam hij de VPRO werkelijk binnen als voorzitter van de vereniging. Bij die toch opmerkelijke carrière-stap werd AJ geïnterviewd voor de VPRO-microfoon door Peter Flik in het radioprogramma Het Gebouw. ‘Zacht maar verleidend, en met de authentieke verbijstering van de oprechte anarchist’, zo herinnerde AJ zich later, ‘vraagt Flik mij: of ik nu helemaal gek geworden ben, om voorzitter te worden van zo’n idiote vereniging?’ En, is het nou echt of een rol?, fluistert medepresentator Henk van Hoorn mij toe.’ Over zijn antwoord was AJ zelf niet ontevreden: ‘Elke goeie rol is echt.’  

Zes jaar later werd hij op 1 mei 1996 benoemd tot hoofdredacteur VPRO-radio, een functie die hij bijna tien jaar bekleedde. Bij zijn afscheid in 2006 maakte Djoeke Veeninga een Marathoninterview met hem, dat op cd’s verspreid werd onder de VPRO-medewerkers. Niet bestemd voor uitzending, maar het lange vraaggesprek staat inmiddels wel online. Een prachtig drie uur durend onderhoud met AJ over hemzelf, over zijn VPRO-jaren, over - wat door hem gezien werd als - de teloorgang van de VPRO in het publieke omroepbestel, over zijn liefde voor radio, taal en muziek, en over de erfenis van de jeugd. 

Arend Jan is de vader van twee dochters, Laura en Sandra, geboren tijdens zijn eerste huwelijk, en van Thomas en Daan, zoons die hij kreeg met zijn huidige vrouw Christien Brinkgreve, hoogleraar Sociologie. Over het gezinsleven met Thomas, Daan en Christien maakte Pieter Verhoeff in 2014 de film Privéterrein voor Het Uur van de Wolf. Deze documentaire behandelt de gespannen verhouding tussen privé en publiek in dit talige schrijversgezin, waarin vader, moeder en beide zoons publiceren. Hoever mag je gaan met het gebruiken en manipuleren van autobiografische elementen in het publieke domein? 

We horen Arend Jan in de film opmerken: ‘als leden van een gezin weet je veel waarmee je elkaar zou kunnen kwetsen’. Ook in deze film gaat het over wantrouwen, een eigenschap die als thema terugkeert met name in het werk van Thomas. Waarop Arend Jan prijzend opmerkt dat het beslist geen slechte eigenschap is: ‘Er bestaat geen niet-wantrouwende goede journalist’.  

Arend Jan zou in de komende maand mei zijn tachtigste verjaardag hebben gevierd.

meer over Arend Jan Heerma van Voss