'Dit is hoe terrorisme kan ontstaan'

Ruben Terlou zit middenin de montage van een volgende serie en gaat over een paar dagen op reis voor nog een andere serie. Maar hij maakt graag even tijd om het te hebben over de mensen die hij heeft geïnterviewd in Langs de nieuwe zijderoute.

Zijn er mensen in gevaar gekomen door hun uitspraken voor de camera?

‘Ik snap dat kijkers zich daar zorgen over maken. Sommige mensen in de serie lopen zeker gevaar. Een paar mannen die ik voor de laatste aflevering heb gesproken in Gwadar, een stadje in Pakistan, zijn vier maanden na onze ontmoeting opgepakt en het zou kunnen dat ze dat niet gaan overleven. Ja, heel heftig. Maar ze zijn niet opgepakt omdat wij ze hebben gefilmd.’

Hoe weet je dat zo zeker?

‘Ze zijn gearresteerd na een grootschalige blokkade van een haven, waarbij ze met geweld hebben gedreigd. Gwadar is een vissersdorp in Balochistan, de grootste provincie van Pakistan. Of wás, want nu bouwen de Chinezen er een enorme haven die heel belangrijk is voor hun nieuwe zijderoute. Het is een enorm project waar ze wel 50 miljard dollar in investeren. De Pakistaanse overheid wil niet dat daar iets mis mee gaat.’

‘De Balochi’s die er wonen voelen zich al decennialang achtergesteld. Ze delen niet mee in de opbrengsten van allerlei grondstoffen die uit hun provincie worden gehaald en van die nieuwe haven hebben ze ook alleen maar last. Ze willen dat de bouw stopt. En hun doelen zijn veel groter; er woedt een onafhankelijkheidsstrijd in dit gebied, samen met Balochi’s uit Iran en Afghanistan, en daarbij wordt soms geweld gebruikt. Er zijn aanslagen geweest waarbij Chinezen zijn omgekomen.’

‘Dat geweld van de Balochi’s komt niet uit de lucht vallen. Mensenrechten worden hier op grote schaal geschonden. Je hoort er weinig van, maar er zijn de afgelopen twintig jaar duizenden mannen verdwenen. Soms worden die dood teruggevonden, maar vaak blijft onduidelijk waar ze zijn gebleven.’

‘De mannen die ik heb gesproken, Maulana Hidayat ur Rehman Baloch en Hussain Wadhela, zijn de religieus leider en een van de kopstukken van de enige politieke beweging in Gwadar die openlijk opkomt voor de rechten van de bewoners. Ze hebben wel vaker met journalisten gepraat en verspreiden hun boodschap ook op sociale media. Die mannen weten dat ze risico’s nemen door wat ze zeggen, en ze vertelden me dat ze hun leven zouden geven voor hun zaak.’

‘Maulana zei in dat gesprek ook dat ze tegen geweld zijn, maar later heeft hij wel met gewapende actie gedreigd. Dus ze zijn niet helemaal los van controverse gebleven.’

Was dat bij die havenblokkade?

‘Ja, die duurde heel lang, bijna heel november en december. In principe vreedzaam protest, maar op een gegeven moment werd er wel met wapens gezwaaid. “Als de overheid weigert te onderhandelen, dan hebben we het recht gewapend op te treden”, zei hun woordvoerder. Maulana stelde de Chinezen een ultimatum: binnen vijf dagen vertrekken, anders zouden ze de wapens oppakken. Niet lang daarna zijn ze gearresteerd.’

Zijn het dus eigenlijk terroristen?

‘In de ogen van de Pakistaanse autoriteiten zeker, ja. Maar dit is nou precies hoe terrorisme kan ontstaan. Als je maar lang genoeg wordt onderdrukt, als vreedzaam protest niets uithaalt en je weet dat de andere partij over lijken gaat, ja, dan is het niet gek als je op een gegeven moment ook geweld gaat gebruiken. Of daarmee dreigt.’

Er waren ook nog vrouwen in Kazachstan, waarbij iets soortgelijks speelde. Je sprak een vrouw in een flat die zei dat ze niet alleen haar eigen leven in de waagschaal stelde door met jou te praten, maar ook dat van haar familie die nog in China vastzat. Is het wel verantwoord om dat uit te zenden?

‘Het is een dilemma, zoals wel vaker in deze serie is voorgekomen. En zoals je in de journalistiek ook meer ziet. Moet je mensen tegen zichzelf in bescherming nemen als ze een heel belangrijk verhaal met de wereld willen delen en zich goed bewust zijn van de risico’s? Want uiteraard hebben we die besproken. Deze vrouw en haar medestanders hebben het gevoel dat ze niks meer te verliezen hebben. Hun verhaal is zo belangrijk dat ze de risico’s accepteren.’

Wat voor impact heeft dat allemaal op jou? We zien je af en toe met tranen in je ogen.

‘Het laat me zeker niet koud. Ik kan altijd tegen mezelf zeggen dat mijn leed in het niet valt bij wat deze mensen moeten meemaken, maar het was wel veel dit jaar – ook bij het werk aan de volgende serie. Ik werd er soms behoorlijk verdrietig van om te zien wat voor lelijks mensen meemaken en wat ze elkaar kunnen aandoen.’

‘Maar ik haal wel energie uit het feit dat wij verhalen maken die de menselijkheid juist verdedigen. En dat die verhalen door zo ontzettend veel mensen worden gezien en gewaardeerd. We belichten niet alleen een onbekend gebied, we pakken het veel breder dan dat. De serie gaat ook over het juiste doen in je leven. En over de strijd tussen democratie en autocratie. Dat verhaal over die Kazachse vrouwen, daar hebben 1,3 miljoen mensen naar gekeken. Dat is bijna een op de tien Nederlanders! En dat heeft ze geraakt. Dat doet me goed.’

Wat raad je kijkers aan die geraakt zijn? Die zich zorgen maken over dit soort toestanden? Kunnen die iets doen?

‘Ja, dat denk ik wel. Mijn advies zou zijn: steun de journalistiek. Steun de VPRO, dat klinkt meteen een beetje… maar het is wel zo. Het gaat niet vanzelf, dit soort verhalen maken. En als je journalisten ziet als verdedigers van de vrije wereld, niet alleen voor ons hier, maar ook voor mensen elders, dan is het eigenlijk gek dat in het welvarende Westen die journalistiek het met zo weinig moet doen. Het kan nog maar net allemaal, dat gevoel heb ik.’

‘Er is een strijd tussen democratie en autocratie in de wereld, en we maken ons zorgen over de toekomst. Ik vind dat de journalistiek meer ondersteund zou moeten worden. En dat kunnen kijkers doen. Steun goede journalistiek en organisaties die daarvoor opkomen, zoals Free Press Now, Human Rights Watch en Amnesty International. Want dat maakt echt verschil.’