Het 2500-jarig bestaan van het Perzische Rijk moest het grootste feest aller tijden worden, dat stond voor Mohammed Reza Pahlavi, de sjah van Iran die zichzelf in 1967 tot ‘Koning der Koningen’ had gekroond, al jarenlang vast.
2Doc: The greatest party on earth
Donderdag 19 december om 00.00 uur op NPO 2
Tegen het decor van de oude hoofdstad Persepolis, als ruïne een toeristenattractie in de woestijn, moest een tentendorp verrijzen waar zo veel mogelijk gekroonde staatshoofden en regeringsleiders onder extreem comfortabele omstandigheden konden worden onthaald en vermaakt, en door in hun aanwezigheid eer te betuigen aan Cyrus de Grote, stichter van het Rijk, zou diens roem ook afstralen op de sjah. Pahlavi spiegelde zich wat graag aan zijn illustere voorganger, maar kon als hardvochtige tiran volgens steeds meer tegenstanders niet in zijn schaduw staan.
Dankzij olieopbrengsten kende Iran begin jaren zeventig een rijke bovenlaag, maar de helft van de bevolking leefde onder de armoedegrens en alle oppositie werd met geweld gesmoord.
De sjah, op een elitaire kostschool in Zwitserland gekneed en sterk westers georiënteerd, had weliswaar in 1963 zijn Witte Revolutie afgekondigd, in de vorm van vrouwenrechten en landhervormingen, maar dat liep in de praktijk op een mislukking uit. Uit angst voor verzet en zijn eigen hachje had de paranoïde sjah de repressie nadien alleen maar opgevoerd.
Pahlavi was klein van gestalte, liep daarom z’n leven lang op verhoogde Italiaanse designschoenen, leidde een luxe bestaan met hobby’s als sportauto’s en raspaarden, en snakte naar erkenning en respect van wereldleiders en de internationale beau monde.
Het weerhield zestig geïnviteerde groten der aarde niet van een driedaags bezoek, van 10 tot 12 oktober 1971, dat over de hele wereld op televisie werd uitgezonden. Het was een zeldzaam bont en dubieus gezelschap op een unieke locatie, als in een oosters sprookje. Nixon – Amerika leverde Iran volop wapens in ruil voor olie – stuurde Spiro Agnew, Brezjnev liet het aan president Podgorny. Koningin Elizabeth, beducht voor het klimaat en haar veiligheid, stuurde prins Philip en dochter Anne. Pompidou bleef weg, zeer tot ongenoegen van de sjah. Onder veel anderen waren van de partij: Pahlavi’s megalomane evenknie keizer Haile Selassie, vergezeld van zijn dochter, 75 man gevolg en zijn schoothondje met diamanten halsband, Tito en Ceausescu en echtgenoten, Soeharto, Imelda Marcos, Mobutu, en bijna alle Europese vorstenhuizen. Prins Bernhard kwam zonder Juliana. Ze arriveerden op een speciaal aangelegd vliegveld, werden in 250 rode Mercedessen over een nieuwe snelweg dwars door de woestijn vervoerd en verbleven in een rond een feeëriek verlichte fontein opgetrokken tentendorp, ontworpen door Maison Jansen uit Parijs, bestaande uit 62 paviljoens waarin 37 kilometer zijdedoek was verwerkt. De uiteraard luchtgekoelde verblijven lagen op een betonnen fundering, voorzien van airco, marmeren badkamers, twee slaapkamers, wandkleden, porseleinen servies, telefoon en telex. De dames hadden zelfs kluizen voor hun juwelen en garderobe, ze konden zich voortdurend verkleden. De tenten werden omgeven door een kunstmatige oase, ingericht door de Franse landschapsarchitect Truffant, waarvoor 15.000 bomen en 50.000 zangvogels waren geïmporteerd, nadat de locatie eerst van slangen en schorpioenen was ontdaan. Na drie dagen waren alle vogels dood; ’s nachts vroor het, overdag was het veertig graden.
15.000 bomen en 50.000 zangvogels werden geïmporteerd voor het feest
Prins Bernhard en Sjah Pahlavi
Ook de organisatie van het festijn zelf was in Franse handen gelegd. Uit Parijs ingevlogen was de 160 man tellende staf van luxe-restaurant Maxim’s, waar de sjah en zijn Farah Diba al vaak hadden getafeld en dat nu twee weken dicht bleef om deze klus te kunnen klaren. De gala-uniformen van het stafpersoneel waren een creatie van couturier Lanvin, het servies was van Limoges en het tafellinnen van Porthault – geen goedkope jongens dus. Na de pompeuze en saaie ceremonie bij het graf van Cyrus de Grote konden de 600 gasten aanschuiven in een enorme eettent, volgehangen met kroonluchters van Boheems kristal. Voor het aan te richten banket waren kosten noch moeite gespaard. Achttien ton voedsel was aangevoerd, waaronder duizend kilo kaviaar en 360.000 eieren. Voorts 5000 flessen champagne, 12.000 flessen whiskey, 25.000 flessen rode wijn van de beste jaargangen. In de keuken werd het zo heet dat de koks in hun onderbroek achter de kachels stonden.
De volgende dag werd voor de ongetwijfeld katerige hooggeplaatsten nog een parade gehouden, een spektakel opgevoerd door Iraanse soldaten die legers uit alle periodes van het Perzische Rijk uitbeeldden, gestoken in bijbehorende historische uniformen. Maar het banket zou als hoogtepunt de geschiedenis in gaan. Bij topconferenties en banketten moet het ingeschakeld personeel discretie en geheimhouding betrachten, maar 34 jaar later deden sommigen in de Zwitserse Tages-Anzeiger toch een boekje open over Persepolis.
‘De sjah was mijn beste klant,’ zei Dante Franzetti, die ook party’s organiseerde voor Onassis, Heineken en de Rothschilds. ‘Persepolis overtrof alle andere. Sommige gasten boden me geld aan om ze bij de sjah te introduceren.’ Het personeel stond uiteraard onder hoogspanning. Een dag voor het banket werd de baas van de Zwitserse obers een bloedneus geslagen door de Fransen. Hij werd ook voorgelogen dat zijn moeder op sterven lag, zodat hij spoorslags naar Zwitserland afreisde. Mede-organisator Emil Real: ‘Iraanse militaire vliegtuigen haalden in Parijs 150 ton keukenappatuur op. Alles werkte perfect, behalve de koffiemachine. Die kon maar twee kopjes tegelijk produceren. Gelukkig had ik twintig kilo Nescafé meegenomen. Zelfs de peterselie en bieslook kwam uit Frankrijk, alleen de kaviaar kwam uit Iran zelf. Ik deed vooral de wijn. Bij de eerste vleesschotel was er een Château Lafite Rothschild uit 1945. Ik proefde alle wijn zelf, eerst op vergif en dan op kurk. De champagne was uit 1911, de cognac uit 1860. Maar we hadden slechts twaalf flessen. De lege vulde ik met Courvoisier – niemand die het merkte.’ Toen de sjah werd voorgehouden dat het banket zeer luxe en copieus was, zei hij: ‘Moet ik staatshoofden soms brood met radijs voorschotelen?’ Chefkok Gerhard Müller: ‘We moesten driekwart van het koud buffet weer afruimen, de gasten zaten al barstensvol.’ Tito at een hele kalkoen, Selassie een eend. Volgens een ober moest Podgorny aan twee kanten worden ondersteund. ‘In zijn tent werd whiskey gedronken, in die van Agnew wodka.’ Na alle feestelijkheden bleef een enorme hoeveelheid voedsel en drank over. Iraanse soldaten goten flessen peperdure wijn leeg – officieel was alcohol in Iran verboden.
De documentaire The Greatest Party on Earth (2015) van Hassan Amini, een internationale co-productie, laat zien hoe dit hedonistische feest met byzantijnse pracht en praal werd voorbereid en aangericht, en toont daarmee ook de gapende kloof tussen de sjah die de wereld het nieuwe Iran wil tonen en het gewone Iraanse volk en zijn islamitische leiders. Onnodig te vermelden dat de sjah met dit uitzinnige evenement (volgens de door hem verbannen ayatollah Khomeini ging het om een ‘duivels feest’) zijn ondergang heeft ingeluid. Hij beloofde nog wel hervormingen, maar het religieus gefundeerde verzet was onstuitbaar en leidde tot de Islamitische revolutie van 1979. De sjah stierf een jaar later in Egyptische ballingschap.
Het 'grootste feest ter wereld' heeft een grote invloed gehad op de politieke geschiedenis van Iran. Met dit feest als startpunt werd de onrust steeds groter onder de tegenstanders van de Sjah en zorgde voor een grote verandering in de publieke opinie. Met name Ayatollah Khomeini die verbannen was uit Iran werd steeds feller in zijn kritiek op de Sjah en zijn beleid. In 1979 leidde hij de Iraanse revolutie die resulteerde in de oprichting van de Islamitische Republiek Iran. De staat werd meer islamitisch en de banden met het Westen verslechterde.
De huidige president Rohani heeft ervoor gezorgd dat de banden met het Westen weer enigszins zijn hersteld. Rohani heeft zelfs met Obama gebeld over een nucleair akkoord. Dit terwijl er in 1979 voor het laatst direct contact tussen de Amerikaanse en de Iraanse president. Ook heeft Rohani gezegd dat hij meer rechten voor vrouwen wil en een betere relatie met de buitenwereld. Hij moet echter nog wel rekening houden met de hoogste regeringsleider, Ayatollah Khamenei, die de feitelijke macht heeft.
Khamenei (79 jaar) is echter ziek en daardoor wordt er rekening mee gehouden dat er binnenkort een nieuwe leider gekozen moet worden. Op 26 februari gaan de Iraniërs naar de stembus om de parlementsleden te verkiezen maar ze kiezen ook de leden van de Assembly of Experts. Dit overheidsorgaan kiest de nieuwe Supreme Leader of Iran wanneer dat nodig mocht zijn. Door de mogelijkheid dat Khamenei overlijdt zijn deze verkiezingen dus extra belangrijk.
Misschien wel doordat de Sjah een betere samenwerking wilde met de westerse landen moet president Rohani veel herstellen in de relaties met het buitenland. Het grootste feest ter wereld schoot uiteindelijk zijn doel voorbij: in plaats van goede banden met het Westen te krijgen keerde Iran zich tegen het westerse kapitalisme en werd de Sjah afgezet. In de aankomende belangrijke verkiezingen zal blijken welke weg Iran de komende jaren in zal slaan.
