OP 16 december 2021 werd Adriaan van Dis 75 jaar. Een uitgelezen gelegenheid om het leven van de schrijver te portretteren in een documentaire.

Ter ere van zijn 75ste verjaardag is Adriaan van Dis geportretteerd door documentairemaker Coen Verbraak. Speciaal voor de VPRO interviewt Nadia Moussaid beide heren over de documentaire.

Hij komt ze af en toe nog tegen. Mensen die hem op straat enthousiast aanspreken over zijn boekenprogramma; ‘Echt mijnheer van Dis, mijn vrouw en ik kijken elke zondag.’ Het zegt veel over Adriaan van Dis dat hij zo’n indruk op de kijker wist te maken dat ze er van uit gaan dat het programma nog steeds bestaat. Van Dis presenteerde spraakmakende VPRO reisseries als Van Dis in Afrika en Van Dis in Indonesië en was altijd een veelgevraagde gast in programma’s als De Wereld Draait Door. Bovendien is hij al veertig jaar een succesvol auteur, van boeken als Indische Duinen, Familieziek en Klifi.

In Adriaan van Dis, een wanhopig optimist bezoeken Van Dis en Verbraak mensen en plekken die een belangrijke rol speelden in van Dis’ leven. Op deze manier krijgt de kijker een niet eerder vertoond beeld van wie van Dis nu eigenlijk echt is en wat hem drijft.

Bergen aan Zee

In de documentaire neemt van Dis de kijker mee terug naar Parijs, zijn tweede thuis. Daar ontmoet hij zijn vriend en ooit verbannen Zuid Afrikaanse schrijver Breyten Breytenbach, in wiens voetsporen van Dis zich inzette tegen de apartheid in Zuid-Afrika. Met Ellen Jens (regisseur van zijn boekenprogramma) staat hij uitvoerig stil bij de charme danwel de onuitstaanbaarheid van schrijvers als Umberto Eco, V.S. Naipaul, W.F. Hermans en Willem Oltmans. Hij praat met leeftijdgenoot Geert Mak en uitgever Tilly Hermans. Maar van Dis ontmoet ook schoolkinderen die hem het hemd van het lijf vragen over zijn werk. Uiteindelijk komt alles samen in Bergen aan Zee, waar nog steeds het migrantenhuis staat waar hij zijn jeugd doorbracht, maar waar hij ook zijn laatste rustplaats alvast uitgekozen heeft.

Adriaan van Dis, een wanhopig optimist (55 min) was zaterdag 18 december vanaf 20.20 uur te zien op NPO 2.

© Carel Schutte / vpro
kijk nu op 2Doc

meer over Adriaan van Dis

Indonesië

Adriaan van Dis (16 december 1946) groeide op in een Nederlands-Indisch gezin in Bergen aan Zee, als het enige na de oorlog in Nederland geboren kind. Zijn jeugd en het verzwegen oorlogsleed van zijn familie spelen een belangrijke rol in zijn literaire werken, waaronder het autobiografische Indische duinen.

Voor de VPRO keerde Van Dis terug naar het land van zijn familie. De serie Van Dis in Indonesië is hiervan het resultaat. Ook hier wordt hij geconfronteerd met verborgen leed: een vrouw die, na haar echtscheiding van een man uit een lagere kaste, aan haar lot is overgelaten. Let op: de beelden in dit fragment kunnen als schokkend ervaren worden.

Hier is...

De meest spraakmakende Van Dis-serie is waarschijnlijk zijn eerste geweest:  het programma Hier is... Adriaan van Dis, waarin hij interviews met bekende nationale en internationale gasten verzorgde.

De eerste aflevering, met onder meer Hugo Claus, zette meteen de toon. Hij is nog te bekijken, met inleiding van Van Dis zelf, uit 2009.

Ter gelegenheid van de Boekenweek maakte talkshow De Wereld Draait Door op donderdag 14 maart 2013 plaats voor Adriaan van Dis. Op verzoek van DWDD liet Van Dis nog één keer zijn vermaarde boekenprogramma ‘Hier is... Adriaan van Dis’ herleven. Bekijk die aflevering hier. Nou ja, één keer... het beviel zo goed, dat dit in de jaren erna nog zes keer werd gedaan, tot aan de boekenwek van 2020 toe. Zodat Van Dis voor een hele nieuwe generatie kijkers een begrip werd.

'Niet hurken maar verheffen'

Van Dis' visie op de buitenlandjournalistiek komt mooi naar voren in zijn bijdrage aan de serie Schatgraven. Hierin stelt hij dat buitenlandprogramma's hun kijkers nooit moeten onderschatten, maar dat zij mensen moeten uitnodigen om zich in het leven van een ander te verplaatsen.

Die ander hoeft overigens niet per se een politicus of een intellectueel te zijn. Integendeel: volgens de ervaren programmamaker kunnen 'gewone mensen' vaak veel meer over een land vertellen.

Om zulke verhalen in beeld te kunnen brengen moet Van Dis soms echter letterlijk hurken, zoals in het klassieke fragment van het coladrinkende jongetje in Namibië. Terwijl de president van Namibië zich op slechts enkele meters afstand bevindt, legt het verhaal van dit jongetje bloot met welke problemen dit land nog te kampen heeft.

Van Dis, de schrijver

Zijn eigen leven, het verleden van zijn familie en zijn reizen rondom de wereld vormen belangrijke inspiratiebronnen voor de schrijver Van Dis. In een interview met Tjitske Mussche zei hij een bijzondere interesse te hebben in plaatsen waar culturen zich mengen (zoals Zuid-Afrika), omdat hij zelf uit een (Nederlands-Indische) mengcultuur voortkomt.

De zoektocht naar een eigen identiteit en de omgang met tegenstellingen (zoals blank-zwart) spelen dan ook een belangrijke rol in zijn werk. In zijn roman Ik kom terug (2014), schrijft Van Dis over het leven van zijn moeder, een Brabantse boerendochter die naar Nederlands-Indië vertrok. Hieronder vind je een interview van Wim Brands met Adriaan van Dis over deze roman. 

meer Adriaan van Dis bij de vpro