Na acht lange, prachtige maanden komt de reis ten einde in Kaapstad. Aangekomen bij Kaap de Goede Hoop wordt het tijd de balans op te maken. De wereldreis in het kielzog van Darwin was overweldigend, de verschillen tussen de wereld die hij beschreef en die de makers hebben gezien waren immens.

bericht van de makers

Hoe staat de aarde er nu voor? Dat is de vraag die Beagle elke aflevering stelde. We wisten natuurlijk al voor vertrek dat er grote zorg is over het klimaat, de oceanen en de regenwouden. En we wisten ook al dat de inheemse samenlevingen en culturen die Darwin ooit aantrof drastisch aangetast zijn door onze moderne beschaving.

Maar hoe erg is het? En nog belangrijker, wat kunnen we er nog aan doen? In deze laatste en extra lange aflevering ondernemen we de ultieme poging om een optelsom van al onze ervaringen te maken en daarmee een antwoord te formuleren op deze vragen.

wereldniveau

Om al onze ervaringen in het perspectief van die ene grote vraag te stellen, hebben we de hulp ingeroepen van twee mensen:

Ten eerste van Johan Rockström, de man die weet wat het is om vragen op wereldniveau te stellen én te beantwoorden. Hij is directeur van het Stockholm Resilience Center, waar men het gewaagd heeft om samen met de top van de huidige wetenschap maar liefst negen 'planetary boundaries' - ofwel grenzen waarbinnen de mens nog kan opereren - te formuleren.

Grenzen die de mens niet zou moeten overschrijden omdat natuurlijke systemen dan kunnen omslaan in onleefbare situaties. Alleen CO2-uitstoot aanpakken is onvoldoende, want op deze aardbol hangt alles met alles samen, dus moet er een groots aanvalplan komen waarin ook cruciale factoren zoals het verlies van biodiversiteit en oceaanverzuring worden meegenomen. Rockström is heel helder in zijn analyse: 'What is necessary is a war time effort.'

leiderschap

Maar we zijn ook teruggekeerd naar een Nederlandse wetenschapper van wereldformaat die tijdens onze wereldreis samen met Sarah Darwin de Andes beklom, Robbert Dijkgraaf. Hij claimt dat noodzakelijke veranderingen alleen haalbaar zijn als er 'politiek leiderschap met visie' komt. Met andere woorden: we kunnen niet wachten tot de wetenschap alles zeker weet, we moeten nu handelen. De positieve bereidheid van het publiek om mee te werken aan niet minder dan de redding van de planeet heeft een groene Obama nodig.

De conclusies van Rockström en Dijkgraaf blijken naadloos aan te sluiten bij de ervaringen die we opdeden in Zuid-Amerika, waar we de smeltende gletsjers met eigen ogen zagen (zie foto onder), mensen zagen worstelen met watergebrek en steeds extremer wordende klimaatverschijnselen als El Niño, en diep het continent introkken om het regenwoud te kunnen vinden. Of met onze reizen door Australië, het uitgeputte continent, waar meren van de aardbodem verdwenen zijn, boeren gedwongen zijn ingenieuze oplossingen te verzinnen, of geheel uit te wijken naar technologisch vernuft.

overdonderende schoonheid

We zagen oceanen vol met plastic deeltjes en voeren over waterwoestijnen zonder enige zichtbaar leven. En verlies aan biodiversiteit beperkt zich niet alleen tot het planten- en dierenrijk. We schudden de hand van de laatste volbloed Vuurlandse indiaan, ontmoetten Aboriginals die niets nalaten om aan te tonen dat ze eigenlijk Hollander zijn, moesten trotse slavennazaat in Brazilië vertellen dat hij genetisch gezien voor 40% Europees was.

En toch, we zijn niet pessimistisch teruggekeerd van onze reis om de wereld. Nog steeds is de planeet van een overdonderende schoonheid en rijkdom. En overal zijn mensen met passie bezig om dat zo te houden. Je kunt je afvragen of het erg is dat de fysieke verschillen tussen mensen langzaam verdwijnen, want zou daarmee ook niet langzamerhand racisme verdwijnen? Zou dat geen zegen zijn?

Wij, van de Beagle, erkennen de alarmfase waarin de planeet zich bevindt, leggen ons vertrouwen in de wetenschap, roepen leiders op hun verantwoordelijkheid te nemen. Maar uiteindelijk is het de schoonheid van de aarde zelf die wij hebben willen laten spreken.

na de uitzending

Maar liefst 800.000 mensen keken zondagavond naar de slotuitzending van de Beagle. Na 35 weken werd de optelsom gemaakt van alle ervaringen van de reis, en antwoord gegeven op de vraag hoe het nu is gesteld met de aarde en wat we kunnen doen om natuurlijke systemen in evenwicht te houden.

De conclusie: alleen CO2-uitstoot aanpakken is onvoldoende. Op aarde hangt alles met alles samen, dus moet er een groots aanvalplan komen waarin ook andere cruciale factoren, zoals het verlies van biodiversiteit en oceaanverzuring, worden meegenomen.

Na de uitzending en in de Twittersessie na afloop met Redmond, Sarah en Dirk ontvingen we honderden enthousiaste reacties. Veel van jullie haken in op de oproep van Robbert Dijkgraaf dat noodzakelijke veranderingen alleen haalbaar zijn als er politiek leiderschap met visie komt. Met verbazing stelden jullie vast dat het milieu volledig ontbreekt op de verkiezingsagenda.

Dijkgraaf: 'Wat de wetenschap nu kan doen is zo goed mogelijk de mogelijke scenario's schetsen en één ding is duidelijk: dat er een aantal rampspoedscenario's bijzit en dat de kans daarop aanzienlijk is. En dus zullen politici al sneller actie moeten ondernemen. (…) Het is een soort 'wartime effort', maar die oorlog duurt langer dan een jaar of een paar jaar, je moet het echt vijftig jaar volhouden. (…) Dat betekent dat je het echt een plek moet geven als onderdeel van een verstandige politiek en van wat wereldburgerschap inhoudt. Je leeft op deze planeet, je bent daar een onderdeel van en je hebt er verantwoordelijkheid voor. En het is aan politici om dat keer op keer te blijven benadrukken.'

Vanwege de overweldigende hoeveelheid reacties op de laatste uitzending verspreidt de VPRO de dvd van de slotaflevering van de Beagle als een eigen Inconvenient Truth onder de lijsttrekkers voor de Tweede Kamerverkiezingen, met de oproep het milieu weer op de politieke agenda te plaatsen. De politiek moet niet wachten tot de wetenschap alles weet maar nu handelen.

Beagle updates (2011)

Het is alweer meer dan een jaar geleden dat de Clipper Stad Amsterdam aanmeerde in de haven van Kaapstad. De Beagle-wetenschappers pakten hun apparatuur in en namen verzamelde samples en data mee naar hun laboratoria voor nader onderzoek.

Wat is er in de tussentijd gebeurd? Hoe staat het met het genetisch onderzoek van Spencer Wells? Wat heeft paleontoloog Henk Brinkhuis gevonden in de boorkernen die hij uit Antarctica meenam? Wat zat er in het fossiele ei van Selvagem en hoe staat het met de strijd tegen plastic in de oceanen?

VPRO's online wetenschapsmagazine Noorderlicht ging het afgelopen jaar op bezoek bij allerlei Beagle-wetenschappers met de vraag: Wat is er in de tussentijd gebeurd?

1. Kennis & Kennis. De tweelingbroers Kennis en Kennis (te zien in de elfde aflevering van Beagle) laten in hun werkplaats zien hoe ze aan de hand van menselijke schedels 3D-modellen maken van hoe die persoon er ooit uit moet hebben. Zij hebben o.a. een reconstructie gemaakt van de beroemde ijsman Ötzi, inmiddels te zien in het museum in Bolzano.

2. Dodo's. Kenneth Rijsdijk en Perry van der Louw (uit aflevering 31) van Naturalis vertellen over het door hen ontdekte dodo-massagraf op Mauritius. En over hun belangrijkste vondst van afgelopen zomer.

3. Genen. Spencer Wells (uit aflevering 34) vertelt over zijn grote, wereldwijde genetica-onderzoek - The Genographic Project - naar de ge(n)ografische herkomst van groepen mensen (oftewel: onderzoek naar (massa)migraties gedurende de menselijke geschiedenis, in deze aflevering toegespitst op Europa (verspreiding van landbouw) en de Kaukasus (taal).

4. Antarctica. Paleontoloog Henk Brinkhuis (gezien in Beagle # 30) van de Universiteit Utrecht probeert het klimaat uit het verre verleden te reconstrueren met behulp van duizenden jaren oude grondmonsters uit de zeebodem bij Antarctica.

5. Stof. Stofonderzoeker Jan-Berend Stuut (uit aflevering 26) reconstrueert de ontwikkeling van landbouw in de Sahel, op basis van op de oceaanbodem neergeslagen woestijnstof.

6. Het ei. Hanneke Meijer van Naturalis (uit de derde aflevering van Beagle) legt het inmiddels beroemde fossiele ei dat zij vond tijdens de reis met de Beagle onder een MRI-scanner in een ziekenhuis, om te kijken of er nog iets in zit.

7. Parasieten. Tine Huyse (te zien in de achtste Beagle) vertelt meer over haar onderzoek naar parasitaire wormen in Brazilië. Ze heeft inmiddels DNA-bewijs gevonden dat deze wormen in het verleden zijn meegereisd met slaven uit Afrika.

8. Plastic soep. Arend Bolt en Haico Wevers (gezien in Beagle #33) deden aan boord van de Beagle onderzoek naar de 'plastic soep' op de Indische oceaan. Ze vertellen wat ze, terug in Nederland, met dit onderzoek hebben gedaan.

9. Geur. Tijdens de reis met de Beagle is in allerlei verschillende landen getest hoe mensen bepaalde geuren ervaren. Ruikt iedereen hetzelfde? Of zijn dingen zoals of je een bepaalde geur lekker vind cultureel bepaald? Het onderzoek was opgezet door Sanne Boesveldt en Karlijn van Stralen.

10. Plankton. Tijdens de reis van de Beagle hing achter het schip aan planktonmeter, waarmee NIOZ-onderzoekster Katja Philippart (Beagle-aflevering 2) wilde kijken naar de planktonsamenstelling op allerlei plekken in de oceaan. Ze vertelt in deze aflevering meer over haar onderzoek en we namen een kijkje in haar laboratorium op Texel.

waarheen, waartoe?