Sigaren, bussen en bloed: handel op Cuba

In de speciale periode zat Cuba in een diepe economische crisis. Nog steeds heerst er schaarste aan producten op Cuba, maar dankzij nieuwe handelspartners gaat het al beter. Welke producten kunnen de Cubanen niet missen? En waar halen ze die vandaan?

In het kaartje hiernaast zijn vijf van Cuba’s grootste importproducten te zien, de landen waar die grotendeels vandaan worden gehaald en hoeveel geld Cuba aan de import ervan kwijt was (in 2017). Wat daarbij het meest opvalt is dat gevogelte, dat met vier procent van de totale import het allergrootste importproduct van Cuba is, voor 67 procent toch uit Amerika wordt geïmporteerd. En wat moet Cuba met al die bussen uit China?

Ondanks het embargo heeft Cuba de afgelopen jaren toch geïmporteerd uit de VS. De landbouw wordt namelijk zwaar gesubsidieerd in Amerika, dus is het nou eenmaal heel goedkoop om daar kippen en bijvoorbeeld rijst vandaan te halen. Daar komt alleen wel een omslachtig systeem bij kijken: Cuba moet vooraf in contanten betalen, voor er geïmporteerd kan worden.

En het is een eenzijdige relatie, want Cuba mag nog steeds nauwelijks exporteren naar Amerika. Wanneer er spanningen ontstonden tussen de twee, werd de import nog weleens stopgezet door Cuba. Zo zetten ze druk op een versoepeling van het embargo, maar dan moest Cuba dezelfde producten wel van veel duurdere markten halen. 

Het openbaar vervoer op Cuba is lang een pijnpunt geweest. Door het embargo en gebrek aan geld, was het moeilijk het eiland van bussen te voorzien. Jarenlang werd er rondgereden in afdankertjesbussen, onder meer uit Nederland. Toen Raúl Castro de macht overnam in 2006, erfde hij het publieke transportprobleem en werden er steeds meer bussen geïmporteerd uit China. Nog steeds is dit een van de grootste importproducten van Cuba.

Cuba heeft in 2017 voor het eerst in vijftig jaar geëxporteerd naar de VS. Het ging om veertig ton aan houtskool. Maar deze lichte versoepeling in het handelsembargo, dat dankzij Obama tot stand is gekomen, levert Cuba absoluut nog geen vetpot op. Daarbij is Trump op dit moment bezig om Obama’s toenaderingen richting Cuba weer terug te draaien. Dus is het eiland afhankelijk van andere landen voor hun export. 

Op het kaartje hiernaast staan vijf van Cuba’s grootste exportproducten, de landen waar deze producten grotendeels naar geëxporteerd worden en hoeveel geld dat Cuba oplevert. Geen grote verrassing: gerolde tabak (lees: sigaren) en sterke drank (lees: rum) staan hoog op het lijstje. Samen zorgen ze voor bijna 27 procent van de totale export van Cuba. Bijna veertig procent van de sterke drank gaat naar Spanje en achttien procent van de tabak naar Cyprus.

Hoe komt het eigenlijk dat Cuba zo befaamd is om deze twee producten? Ook vrij verassend: menselijk en dierlijk bloed zorgen voor anderhalf procent van Cuba’s totale export, waarvan een kwart door Slowakije geïmporteerd wordt. Dat klinkt luguber en dat is het ook een beetje. Lees hieronder verder. 

In Cuba wordt heel veel suikerriet verbouwd. Zie ook het grootste exportproduct op het kaartje hierboven: ruwe suiker. En laat suikerriet nu het belangrijkste ingrediënt zijn van rum. In de 17e eeuw ontdekten slaven op de suikerrietplantages in de Cariben rum bij toeval, als bijproduct van de suikerproductie. De rum op Cuba werd in de decennia daarna steeds verder verfijnd. Inmiddels zijn de Cubaanse Bacardi en Havana Club twee van de best verkochte merken rum wereldwijd en is Cuba onlosmakelijk verbonden met de drank.

En de sigaren? Die werden al eeuwenlang door de Cubanen zelf gerookt. Toen Columbus in 1492 op Cuba aankwam, was hij geïntrigeerd en bracht de tabaksplant naar Spanje. De sigaar werd een hit. Dappere mannen, kunstenaars, schrijvers en presidenten: voor de meeste van hen werd de sigaar een onmisbare accessoire, afkomstig uit Cuba. En de smaak van de sigaar is afhankelijk van de grond waarop de tabak groeit. Dus zijn Cubaanse sigaren uniek en nog steeds geliefd over de hele wereld. 

Cuba heeft een interessante band met bloed. In het revolutionaire Cuba van Castro werd het doneren van bloed flink gepromoot. Het zou symbool staan voor goed burgerschap: je kunt er tenslotte je zieke landgenoten mee helpen. Volgens verschillende rapporten van de Inter-Amerikaanse Commissie van Mensenrechten (IACM) en mensenrechtenorganisatie Cuba Archive werden politieke gevangenen in de jaren zestig zelfs gedwongen om bloed te doneren, vlak voor hun executie. Soms moesten familieleden ook bloed doneren om op bezoek te mogen in de gevangenis. De donaties werden vervolgens verkocht aan Vietnam.

En ook nu nog worden Cubanen flink onder druk gezet om bloed af te geven. In Cubaanse kranten verschijnen regelmatig artikelen over de ‘altruïstische en vrijwillige daad van het doneren van bloed. Zo schreef de Adelante dat regelmatig doneren van je bloed zou leiden tot een beter leven: ‘Uw donaties elke vijftien dagen motiveren u tot een geordend leven, een goed dieet en het laten van slechte gewoonten.’

Ook Cubaanse militairen ontkomen niet aan de ‘vrijwillige’ donaties. Leidinggevenden kunnen verlofdagen inhouden wanneer iemand weigert zijn bloed af te staan. Volgens officiële Cubaanse autoriteiten worden er jaarlijks rond de vierhonderdduizend donaties gedaan op het eiland. En deze donoren wordt niet duidelijk verteld waar hun bloed naartoe gaat. Cuba verdient er jaarlijks tientallen miljoenen aan (2017: 21,1 miljoen).