Portretten van Cuba

Dit is om de hoek van waar ik opgegroeid ben, dit is Parque Central. Een belangrijke plek in Havana. Hier komen Cubanen vaak samen, vooral om te praten over honkbal, maar ook om te discussiëren. Dat begint heel leuk, maar soms worden het hele heftige discussies. Vaak gaat het dan over maatschappelijke thema’s.

Het is soms best heftig in het park, je hoort de hele tijd mensen. Parque Central is een van de plekken, zoals bijvoorbeeld ook de Malecón dat is, waar mensen naartoe gaan als het donker wordt. Om te hangen, om te praten, om muziek te spelen, trompet te oefenen, om verliefd te worden en om de liefde te bedrijven. Best wel wat kinderen krijgen te horen dat zij verwekt zijn op de Malecón, haha. Middenin die hectiek van Havana ligt deze man gewoon lekker te slapen.

We hadden een lekke band met de auto en ik had net een doos taartjes gekocht omdat we nog ergens op bezoek gingen. Toen we moesten wachten op het maken van de band gaf ik deze lieve jongen een taartje. Het is een soort van tompouceachtig, maar dan van chocolade.

De jongen deed mij gelijk aan mijzelf denken. Zo ben ik ook opgegroeid. Vroeger waren we altijd buiten. We hadden weinig speelgoed, dus je ging altijd de deur uit met vrienden. Binnen was het ook veel te warm, trouwens. Dan gingen we allerlei dingen verzinnen, ondeugend bezig zijn en ook toeristen om snoepjes vragen – of taartjes.

Oldtimers, dat is het clichébeeld van Cuba. Ze horen er ook bij hoor, bij de cultuur, bij het straatbeeld – ze zijn gewoon mooi, maar toch kijk ik anders naar ze. Misschien juist wel omdat ik ze nu vanaf de andere kant zie. Voor mij zijn die oude auto’s het teken dat we niet aan nieuwe auto’s kunnen komen en als je er zo naar kijkt, dan zijn ze opeens een stuk minder mooi. Dan is het niet hip, maar noodzaak. Dan is het niet meer zo chill. Dat zijn ze sowieso niet; ze zitten niet lekker en in Cuba wil je niet in een auto zitten zonder airco.

Hier ligt mijn moeder. Altijd als ik in Cuba kom, dan is het allereerste wat ik doe haar bezoeken en deze bloemblaadjes plaatsen. Ik denk er niet eens over na. Ik doe het. Het is geen Cubaans gebruik, die bloemen. Ik heb er mijn eigen betekenis van gemaakt, ik probeer er zo iets moois van te maken. Toen ze overleed heb ik ze ook uitgestrooid, vanaf het dak van ons oude huis.

Het blijft moeilijk. De pijn van haar verlies is eigenlijk overal, dat blijft in mijn leven – maar hier word ik er nog eens extra mee geconfronteerd. Ik voel soms dat ik dat moet doen. In Cuba kan ik mij niet voor die pijn verstoppen.

Deze man is automonteur, toen ik hem ontmoette was hij bezig een oude Russische bus te repareren. Een bijzondere omgeving op een bloedhete zondagochtend in Havana. Ik kan de geur van gasolina bij deze plek nog bijna ruiken als ik naar de foto kijk. De kleurcombinaties in dit beeld vond ik prachtig.

Dit is een wifihotspot, een plek vlakbij het park waar je kunt internetten – als je het kan betalen, in ieder geval. Het is voor mij een heel gek beeld, ik ben dat niet gewend: jonge mensen op straat met hun telefoon. In mijn tijd was er geen wifi, nergens in Cuba.

Daarnaast is het ook wel een bijzondere compositie, ik kon het niet laten om deze foto te maken. De knie die door de gebroken wand heen komt en die jongen die een shirt van The Cavaliers draagt, een van mijn favoriete basketbalteams. Heel Amerikaans en modern eigenlijk, dit staat in groot contrast met de omgeving. En dan ook nog die blik van die jongen met de sigaret. Ja, er gebeurt veel in deze foto.

Dit is een fascinerend beeld, hè? De blik van deze jongen! Nu Cubanen ineens internet hebben, zie je dat ze overal hun inspiratie vandaan halen. Deze jongen heeft bijvoorbeeld het symbool van Superman op zijn borst staan – de hero van de Amerikanen nota bene, in mijn tijd hadden wij onze eigen helden.

Er staat ook een indiaan op zijn borst, naast het teken van Superman. De symbolen in deze foto zijn zo tegenstrijdig. Maar hij vindt het waarschijnlijk gewoon cool staan. Zo heeft ook mijn oude buurjongen, Michael, ‘holiday’ op zijn lichaam getatoeëerd. Daar is ‘ie hartstikke trots op, maar hij is nog nooit op vakantie geweest. Hij denkt dat ‘holiday’ feest betekent.

Deze honden doen me denken aan mijn eigen eerste hond in Cuba, Bella – die helaas ook de periode especial heeft meegemaakt. Als de mensen het al moeilijk hadden, kan je je voorstellen dat de honden dit al helemaal voelden. Op een dag hebben we haar weg moeten doen omdat we haar niet meer konden voeden.

Honden in Cuba hebben een ander leven dan in Nederland. Ze dienen als waakhond en leven altijd buiten. Ze blaffen ook de hele dag (en nacht haha) naar elkaar en heel vaak zie je ze de liefde bedrijven op straat!

Dit zijn drie jongens die wonen in een soort van spookstad, de Ciudad Nuclear. Er zou daar een Russische kerncentrale komen, maar die is nooit afgebouwd. Een aantal mensen zijn er alsnog blijven wonen, de rest van de stad staat leeg.

Voor deze jongens is een lege stad natuurlijk prima. Zij zijn alleen maar de hele dag aan het spelen, ze zijn zich dan ook helemaal niet bewust van het feit dat ze in een verlaten plek wonen. Met dat soort dingen was ik in mijn jeugd ook helemaal niet bezig. Nee, wij gingen lekker honkballen. Ik vind dat geweldig, ik zou willen dat de jeugd in Nederland ook veel meer vrij buiten kon spelen.

Met guave heb ik een haat-liefde verhouding. Guave is een vrucht die in Cuba in het wild groeit, en niet gebonden is aan een seizoen waardoor deze bijna altijd te vinden is. In de periode especial kreeg ik van mijn moeder heel vaak deze vrucht op verschillende manieren; de vrucht zelf als hij rijp is, of met zout als hij onrijp is, caquito de guava (een soort dessertje), guavesap, mermelada de guava (jam) en barra de guava (soort harde jam). Hier heb ik warme herinneringen aan. Toen ik uit Cuba vertrok kon ik Guava niet meer luchten of zien omdat ik het zoveel heb gegeten, maar na zoveel jaar in Nederland is het gelukkig weer een van mijn favoriete vruchten geworden.

Wat je hier ziet is een caldosa, een soort gevulde soep die wordt gemaakt bij feestjes op straat. Iedereen neemt dan iets mee, een beetje vlees of iets anders, en gooit dat erin. Omdat iedereen iets anders meeneemt is de soep in principe elke keer een beetje anders, maar omdat je op Cuba zo weinig hebt, blijft het toch een soort van vast recept, haha.

Ik heb deze foto genomen in Cienfuegos, wat meer het platteland van Cuba is. Je moet je voorstellen dat dit daar eigenlijk elke zaterdagmiddag gebeurt. Een groepje mensen gaat de straat op en samen caldosa maken, want Pietje Puk is het jarig. Het is gewoon weer een reden om het leven te vieren. Behalve de soep wordt er dan ook bij dit soort feestjes vooral veel rum genuttigd.

Deze man is heel bekend in Santiago de Cuba, hij is bijna een celebrity. Hij gaat altijd rennen op historische data van de revolutie, in dit geval de sterfdag van Fidel. Samen met een groep mensen rende hij naar zijn graf, een symbolische daad om de eer van Fidel hoog te houden.

De vlag die hij meedraagt verwijst naar verschillende dingen; De graad commandante; dat is de hoogste militaire onderscheiding in Cuba, die Fidel op zijn schouders had als hij in het groen gekleed was, wat hij altijd deed.

De witte duif staat voor vrijheid; maar ook voor de witte duif die op Fidel zijn schouder zat en wegvloog tijdens zijn allereerste speech na de overwinning en aankomst in Havana in 1960.

Het rood en zwart zijn de kleuren van de vlag van Movimiento 26 de Julio, de Beweging van de 26ste juli: een van Fidels eerste pogingen om de macht te pakken, in 1953. Met een klein groepje vechters probeerde hij toen de stad over te nemen, het was praktisch een zelfmoordpoging. Dit leeft nog altijd heel erg in Santiago.

Ik vond dit een heel bijzonder beeld en moest deze foto echt maken. Het is een politieagente op motor met felrood gestifte lippen en een strak politiepak waardoor haar rondingen duidelijk zichtbaar waren. Ze is aan het werk, trots, bloedserieus en professioneel. Dit is echt typisch Cubaans. Ook al draag je een uniform en ben je aan het werk, je wilt wel aantrekkelijk en vrouwelijk zijn.

Een van de thema’s die terugkomen in de serie is vis, en waarom er weinig vis in Cuba te vinden is. Deze jongen jaagt elke dag met (vintage) duikbril, snorkel en scherpe stok op vissen. Ik vond hem aan de overkant van Havana Vieja, bij Castillo De el Morro.

Urenlang ligt hij in het water om te vissen voor zijn familie. Als hij grote vissen vangt kan hij ze ook verkopen. Hij liet me op deze foto zijn grootste vangst van de dag zien, maar het mooiste vond ik de blik in zijn ogen door de bril.

Ik werd heel blij van dit beeld. Een vriendelijke opa in het centrum van Havana, met op de muur daarachter Mickey Mouse geschilderd. Mickey Mouse was een van de weinige Amerikaanse tekenfilms die toegestaan was in Cuba. Ze dachten niet dat een ideologisch gevaar voor de jeugd zou vormen. We konden dit dus heel af en toe zien op televisie.

Dit is het atelier van kunstenaar Luis Manuel Otero Alcantara. Hij is een van de critici van Fidel en het communisme. Naast zijn kunst besteedt hij al zijn tijd aan het vechten voor vrijheid van kunstenaars in Cuba. Deze jongen is meerdere malen opgepakt en daarna wordt hij snel weer vrijgelaten. Wat mij het meest is bijgebleven is zijn vastberadenheid.

Hij staat ook bekend om zijn ‘ludieke’ demonstraties, waarvan één viral is gegaan op internet. In die video demonstreerde hij samen met zijn vriendin bij El Capitolio en hadden ze zichzelf, om niet opgepakt te worden door de politie, van top tot teen ingesmeerd met ontlasting. Het niet opgepakt worden is toen wel gelukt en met die actie heeft hij veel mensen bereikt.

Organopónicos zijn de volkstuinen in Cuba. Ze ontstonden tijdens de período especial. Ze gaven werkgelegenheid en verse producten voor de lokale bevolking en waren noodzakelijk omdat er toen vrijwel niets meer geïmporteerd kon worden. Deze boer heeft van zijn volkstuin een bedrijf weten te maken. Hij is voor mij een heel goed voorbeeld van 'de Cubaan': inventief en kan van niets 'iets' maken.

Hij bedankt de período especial voor zijn creativiteit. Hij heeft bijvoorbeeld een machine bedacht waar hij van plastic zijn eigen touw kan spinnen, wat hij daarna gebruikt bij het verbouwen van groenten. Bijna alles op deze 'boerderij' is gemaakt van gerecyclede producten.

Dit is Manolito, onze chauffeur tijdens onze reizen in Cuba. Manolito is een man van weinig woorden, maar altijd op tijd aanwezig. Lachen is niet echt zijn hobby. Voor mij was dat een beetje moeilijk te geloven, de eerste reis vond ik hem zo serieus dat ik dacht dat hij bij de geheime dienst hoorde. Later kwam ik erachter dat hij een supervriendelijk man is, die hard werkt, en gewoon niet zo vaak lacht. Uiteindelijk heb ik een goede band met hem opgebouwd.

Malecón is de plek waar de inwoners van Havana komen afkoelen in de warme avonden en nachten van Cuba. Voor sommige is het een plek van liefde, of verdriet, voor anderen een plek van inspiratie. Soms kan het hard waaien en dan worden de golven op zee zo hoog en dan spat het water metershoog op. Vroeger toen ik een kind was speelden wij hier ook, het strand was te ver weg (en we hadden het geld niet om ernaar toe te gaan) en we konden dus alleen hier op de Malecón afkoelen.

Bij de Malecón, niet zo ver weg van waar we zwommen, komt al het rioolwater van Havana terecht. Verschrikkelijk vies als ik er nu aan terug denk. Los daarvan namen we heel veel risico tijdens ons spel. Misschien een beetje onverantwoordelijk van me, maar op zoek naar adrenaline en nostalgie kon ik het niet laten om dichtbij het water te komen en dan weer weg te springen voor de golven.