In "De trein naar de oorlog" portretteert Bram Vermeulen de hoofdrolspeler van de oorlog in Oekraïne: de trein die het westen met het oosten van het land verbindt, tanks naar het front vervoert en nu vluchtelingen in veiligheid brengt.

kijk nu op NPO Start

In de laatste zeven dagen voor de Russische invasie reist Bram Vermeulen met zijn team op die trein, van Sovjet-makelij, naar het oostfront en spreekt met de Oekraïners over hun verwachtingen, hun vrees en hun hoop voor wat komen gaat. Het blijken de laatste zeven dagen van een vrij Oekraïne te worden.

De oorlog die we nu dagelijks in het nieuws zien, begon voor de meeste reizigers op de trein niet nu, maar acht jaar geleden. De strijd heeft niet alleen het land verdeeld, maar ook families en echtgenoten uit elkaar gedreven, vaders en dochters van elkaar verwijderd.

Hoe onvoorstelbaar een invasie in die laatste dagen ook lijkt, iedereen aan boord beseft de mogelijke consequenties. Van de hippe influencer op tiktok die weet dat hij onder een Russische bezetting niet zal kunnen leven, tot de conductrice die haar kinderen heeft thuis gelaten, met wapens en al.

Aan het oostfront blijken de bewoners die al jaren leven met mortieraanvallen en artillerievuur weinig andere keus te hebben dan te blijven. 'Het leven is oorlog', klinkt het aan het front.

de trein bleef rijden

De hoofdrolspeler van deze aflevering van Frontlinie, en misschien ook wel van de oorlog, is de trein. 

Oekraïne heeft een van de uitgebreidste treinnetwerken ter wereld, met meer dan 200.000 mensen in dienst van de spoorwegen. Het spoor is altijd verbonden geweest met oorlog, schrijft Bram in een uitgebreide reportage in NRC.

Zo werd tijdens de Krimoorlog in 1855 door Britse soldaten de eerste 23 kilometer spoor gelegd om zwaar materieel te vervoeren in het gevecht tegen het Russische rijk.  

© Sven Torfinn / VPRO

Ook tijdens de oorlog nu blijven de treinen rijden. De directie van de spoorwegen is constant in beweging (per trein) omdat ze geloven dat ze een doelwit zijn van de Russen, is te zien in deze reportage van CNN. Een werkplek in de schuilkelder van president Zelensky wezen ze af. 

Want, zeggen ze: als we vinden dat ons personeel op de treinen of stations kan werken, dan kunnen we dat zelf ook. Het ging één keer mis: een conducteur kwam om het leven toen Russische mortieren vlakbij het spoor neerkwamen. Nog 33 collega’s kwamen buiten werktijd om door de oorlog. 

De evacuatietreinen rijden een stuk minder snel, omdat ze overvol zitten (en dus zwaar zijn) en omdat machinisten alert moeten zijn op kapotte rails. Een deel van het spoor is al vernietigd en dat zorgt ervoor dat iedere avond opnieuw wordt bepaald waar en wanneer er nog treinen kunnen rijden.   

voorbij de frontberichten

De ontwikkelingen in Oekraïne volgen elkaar in rap tempo op. De VPRO wil graag verdiepen en context geven en verzamelt archief en nieuwe programmering rondom de oorlog in een dossier.

De oorlog in Oekraïne duurt in feite al acht jaar. Sinds 2014 wordt er in het oosten van het land gevochten. Voor zijn serie Grensland reisde Jelle Brandt Corstius in 2016 naar onder andere Odessa, Kiev en Donetsk. Er waren toen al meer dan zesduizend doden gevallen.

Hij sprak met rebellen aan het front, een dierentuindirecteur die elke dag het vlees voor de leeuwen langs het front moest krijgen en vrijwilligers die de politie hielpenmet aanslagen op Oekraïense doelen   

Jelle sprak ook met Alenksandr Doegin. Hij zou de architect zijn van de huidige oorlog, The Guardian maakte van hem een profiel. Doegin is een invloedrijke politiek analist, filosoof en hoogleraar Sociologie aan de staatsuniversiteit van Moskou. Ook Bas Heijne interviewde de controversiële filosoof uitgebreid in 2018. Het interview met de man die veel invloed heeft op Poetins gedachtegoed bekijk je hier.

plotseling oorlogsverslaggever

Journalisten in Oekraïne zijn plotseling oorlogsverslaggever en berichten over een oorlog in hun eigen land. ‘Het is voor ons lastiger dan voor buitenlandse journalisten, omdat wij niet alleen het verhaal vertellen, maar ook het verhaal leven,’ zegt Olga Rudenko in een interview met TIME. Zij is hoofdredacteur van The Kyiv Independent.

Ondanks de moeilijke omstandigheden werkt het team van de onafhankelijke The Kyiv Independent door. Hoewel dat niet altijd makkelijk is, gezien de persoonlijke betrokkenheid. Zo schrijft een journalist over een stad die wordt beschoten, terwijl zijn hele familie daar woont.  

De hoofdredacteur vertelt in een interview met de Britse krant The Independent over de nacht dat Poetin de oorlog verklaarde en hoe haar team van de ene op de andere dag veranderde van gewone journalisten naar oorlogsverslaggevers.  

Volg The Kyiv Independent op Twitter voor het laatste nieuws, of lees alles op hun website. 

Ook de moeite waard om te volgen is journaliste Nataliya Gumenyuk, van Public Interest Journalism Lab. Ze maakt uitgebreide reportages zoals deze over havenstad Odessa, waar topstukken uit het museum uit voorzorg in veiligheid zijn gebracht, burgerwachten oefenen met het gebruik van wapens en het hipste restaurant van Odessa iedere dag zeshonderd lunchboxen maakt voor de soldaten die hun stad beschermen. 

Niet lokaal, maar wel noemenswaardig: Het werk van twee journalisten van het internationale persbureau AP. Zij waren met gevaar voor eigen leven de laatste journalisten in het belegerde Marioepol. Zij maakten de beroemde beelden van de zwangere vrouw die uit het gebombardeerde ziekenhuis werd gehaald. In dit uitgebreide en huiveringwekkende verslag vertellen ze over hun tijd daar.

Omdat de twee op een gezocht-lijst stonden van de Russen, verzocht een politiechef van Marioepol ze om te vertrekken. Want, zei hij, als de Russen hen zouden pakken dan zouden de journalisten net zo lang gemarteld worden tot ze zouden zeggen dat alles wat ze gefotografeerd en gefilmd hadden nep was. En dan was al hun werk voor niks.

schrijf je in voor de nieuwsbrief

In Frontlinie toont Bram Vermeulen op indringende wijze vergeten verhalen over ontwikkelingen die in ons dagelijkse nieuws vaak niet meer dan een voetnoot zijn.

Abonneer je nu op de nieuwsbrief van Frontlinie en ontvang elke twee weken extra verhalen, achtergronden en lees-, kijk- en luistertips in je inbox.