België is in de ban van het PFAS-schandaal rond de Amerikaanse chemiefabriek 3M in Zwijndrecht, bij Antwerpen. Het spoor leidt van Antwerpen naar Alabama, waar ook een fabriek van 3M staat.

kijk nu op NPO Start

Het bedrijf heeft jarenlang legaal en illegaal giftige stoffen in de Schelde geloosd. Met alle gevolgen van dien: mensen die dichtbij de fabriek wonen mogen geen eieren en groenten uit eigen tuin eten. En het water van de Schelde is zo vervuild, dat het voor de garnalenvisserij niet meer verantwoord is om er te vissen. 

Om de werkwijze van 3M bloot te leggen, reist Frontlinie af naar Alabama. Aan de Tennessee River staat een vergelijkbare 3M-fabriek en ook hier blijken de effecten van het lozen van PFAS ingrijpend. Hoe heeft het zo ver kunnen komen? 

wat is PFAS?

De stoffen die vallen onder de verzamelnaam PFAS worden ook wel forever chemicals genoemd. Maar waar hebben ze die naam aan te danken? En waar zit het allemaal in? In ieder geval in bijna alle mensen ter wereld, blijkt uit onderzoek.

PFAS is een verzamelnaam voor duizenden soorten poly- en perfluoralkylstoffen. De stoffen zijn erg populair bij fabrikanten omdat het allerlei producten bestand maakt tegen hitte, water, olie en corrosie. PFAS zijn zo sterk, dat ze door de natuur niet af te breken zijn. Daarom worden ze ook wel forever chemicals genoemd. 
 
Al zou je het proberen, je kunt niet meer om PFAS heen, lees je in dit artikel van The New York Times. De stoffen werden het eerst gebruikt in Teflon-pannen, maar zitten inmiddels in ontelbaar veel producten. Shampoo-flessen, flosdraad, regenjassen. Ze zijn overal.  
 
Ze werden ook teruggevonden in verpakkingen van bijvoorbeeld fastfood, waardoor het in je burger of frietje terecht kan komen. Onder andere McDonalds en Burger King hebben beloofd in 2025 PFAS-vrij verpakkingsmateriaal te hebben.  
 
Maar dat gaat sommigen niet snel genoeg, beide hamburgerketens hebben inmiddels rechtszaken aan hun broek hangen. 

wat doet het met je gezondheid?

In Amerika kwam het milieuschandaal aan het licht door een grote rechtszaak. Uit meerdere onderzoeken blijkt dat er een waarschijnlijk verband is tussen hoge waardes PFAS in het bloed en gezondheidsproblemen.

Hoe schadelijk de stoffen zijn voor mens en milieu werd duidelijk toen de Amerikaanse advocaat Bob Bilott werd benaderd door een boer uit West-Virginia, schrijft The New York Times in dit waanzinnige en uitgebreide artikel.  
 
Volgens de boer vielen zijn koeien dood neer omdat chemiegigant DuPont giftige stoffen loosde in het water in de omgeving. Het bleek te gaan om PFAS, aangekocht van 3M. Het chemiebedrijf dat de hoofdrol speelt in deze Frontlinie. 
 
Over de jarenlange rechtszaak die volgde is de Hollywood-film Dark Waters gemaakt. Een strijd voor gerechtigheid voor een gemeenschap die de gevolgen van de giftige stoffen ondervindt.  

Van PFAS is inmiddels bekend dat ze schadelijke invloed kunnen hebben op de gezondheid van mensen. De stoffen kunnen bijvoorbeeld effect hebben op het immuunsysteem, op de voortplanting en ontwikkeling van een ongeboren kind.  
 
Ook kunnen PFAS een effect hebben op cholesterol in het bloed, invloed op de lever hebben en nier- en prostaatkanker veroorzaken.  
 
Je krijgt PFAS vooral binnen omdat het in voedsel en in water zit. Bijvoorbeeld omdat groenten in vervuilde grond zijn verbouwd, omdat dieren vervuild voedsel kregen, of omdat de stoffen via verpakkingsmateriaal in eten zijn gekomen. Ook in kraanwater zit PFAS. 
 
Het RIVM monitort PFAS en meldt dat Nederlanders er te veel van binnenkrijgen door voedsel en water, maar dat consumenten daar zelf weinig aan kunnen doen. Wel adviseert het RIVM het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat om de hoeveelheid PFAS in kraanwater te verlagen.  
 
In de week van de uitzending van Frontlinie werd bekend dat iedereen die binnen een straal van vijf kilometer van de 3FM-fabriek in Zwijndrecht woont, zich kan aanmelden voor een bloedtest. 
 
Eerder werd het bloed van mensen getest die binnen drie kilometer van de fabriek woonden, daaruit bleek dat de meeste mensen te hoge PFAS-waarden in hun bloed hadden, schrijft VRT. Of mensen ook klachten kregen, is niet bekend. 

wat is het PFAS-schandaal?

Onlangs kwam naar buiten dat chemieconcern 3M, gevestigd bij Antwerpen, jarenlang legaal en illegaal PFAS in de Schelde heeft geloosd. 

Het bedrijf zegt weliswaar in 2002 gestopt te zijn met de productie van de meest schadelijke soorten PFAS, (PFOS en PFOA), maar daarmee is de vervuiling niet minder groot. Het gezuiverde lozingswater van 3M bevat vandaag de dag nog altijd PFOS en PFOA. 
 
Het RIVM heeft in februari sportvissers nog gewaarschuwd om niet meer dan één zelf gevangen vis uit de Westerschelde per jaar te eten. Dat advies was aanleiding voor de vissers om zelf onderzoek te gaan doen. 
 
De Westerschelde blijkt zo vervuild met PFAS dat belangenvereniging PO Delta Zuid, onderdeel van de Nederlandse visserijbond haar leden heeft verzocht er geen garnalen meer te vangen. 

© VPRO

Kees van Beveren

Kees van Beveren, voorzitter: 'Op 28 februari hebben we vijf monsters genomen en van die vijf bevatten er vier te veel PFAS volgens de huidige richtlijnen van het RIVM.' 
 
Alleen het meest Westelijke monster, op de lijn Vlissingen-Breskens, bleek onder de norm van het RIVM te liggen. Van Beveren: 'Daarvan zegt degene die ze analyseert: nou, die durf ik nog wel te eten. De andere vier zijn dus eigenlijk niet goed voor je gezondheid.' 
 
We hebben toen direct tegen onze leden gezegd: vis nu niet meer op de Westerschelde, in ieder geval niet op het oostelijke deel van de Westerschelde. We willen geen risico nemen, want de Westerschelde is onderdeel van de totale visserij in Nederland. 
 
'De garnalen die hier gevangen worden en in de handel komen, die vermengen zich met andere partijen en je moet natuurlijk niet willen dat het de hele sector zou beïnvloeden. Dat willen we echt voorkomen',

De garnalenvissers worden door de PFAS-lozingen direct in hun inkomsten geraakt. Cas Caljouw, eigenaar van een visserijbedrijf: 'Dat vind ik verschrikkelijk. Daar word ik echt boos van, want dat wil ik niet en dat raakt mij en dat raakt de consument en dat raakt ook mijn kleinzoon, dat is de toekomst.'
 
'De garnalen die hier gevangen worden en in de handel komen, die vermengen zich met andere partijen en je moet natuurlijk niet willen dat het de hele sector zou beïnvloeden. Dat willen we echt voorkomen',

© VPRO

Cas Caljouw

schrijf je in voor de nieuwsbrief

In Frontlinie toont Bram Vermeulen op indringende wijze vergeten verhalen over ontwikkelingen die in ons dagelijkse nieuws vaak niet meer dan een voetnoot zijn.

Abonneer je nu op de nieuwsbrief van Frontlinie en ontvang elke twee weken extra verhalen, achtergronden en lees-, kijk- en luistertips in je inbox.