29 juni 2025

Wapens als snoep

‘Het interessante is dat er nu geld is om de snoepwinkel binnen te stappen en snoep te kopen, maar er ligt heel weinig in de schappen.’ Deze woorden kwamen afgelopen week voorbij in het programma Nieuwsuur. Daar zat na afloop van de NAVO-top Rob Bauer aan tafel. Bauer was eerder voorzitter van het Militair Comité van de NAVO en daarvoor Commandant der Strijdkrachten.

Met het snoep in de winkel bedoelde hij de wapens die de NAVO-landen konden gaan aanschaffen, nu dat alle bondgenoten hadden beloofd vijf procent van hun bruto binnenlands product aan defensie te zullen uitgeven.

Wie wel eens een stap in oorlogsgebied heeft gezet, weet wat wapens doen. In mijn herinnering aan Noord-Syrië klinkt een inkomende mortier als vallend metaal, dat een tel later als een slagersmes door mensenvlees snijdt en wordt gevolgd door een gegil dat je een leven lang niet meer zult vergeten.
 
In Angola bezocht ik dorpen waar jaren na de burgeroorlog nog steeds iedere dag mensen hun benen kwijtraakten. Het onvermijdelijke gevolg van antipersoneelsmijnen, die nu in de oorlog tussen Oekraïne en Rusland volop worden ingezet. In Angola hebben ze zelfs een speciale voetbalcompetitie voor eenbenige spelers.

De finale van de Amputee Soccer World Cup 2014, tussen Angola en Rusland

Expertise van echte deskundigen

Rob Bauer is tegenwoordig consultant bij Deloitte. Volgens de eigen website van dat bedrijf komt de ervaring van Bauer bij Defensie en de NAVO het bedrijf goed van pas. Deloitte is in Nederland namelijk ‘een van de belangrijkste adviespartners voor Defensie en de veiligheidsketen’. Rob Bauer adviseert dus Deloitte, die Defensie en andere partijen adviseert. 

Bauer is niet de enige analist die je veelvuldig op televisie kunt zien en horen over het belang van verhoogde defensie-uitgaven met deze connecties. De Volkskrant onthulde eerder dat de belangrijkste opdrachtgevers van de denktank van Rob de Wijk, het The Hague Centre for Strategic Studies, de ministeries van Buitenlandse Zaken en Defensie zijn. ‘De logica is onmiskenbaar: iemand met belangen kan zijn verhaal beter laten vertellen door een onafhankelijke expert dan door een lobbyist of consultant – de eerste is een autoriteit, de ander een gun for hire’, schreef de krant. 
 
Nieuwsuur vermeldde de nieuwe baan van Bauer keurig, zoals het hoort volgens de journalistieke code. Maar dat gebeurt heel vaak ook niet, liet Argos/Medialogica (VPRO/HUMAN) eerder zien. Die aflevering is het terugkijken deze week zeker waard. ‘In een tijd van oorlogen en aanslagen, geven deskundigen duiding in nieuws –en actualiteitenprogramma’s. Ervaren, betrouwbare mensen. Goede sprekers, grote namen’, volgens de voice-over.

Dick Berlijn, Glenn Schoen, Edwin Bakker, Jaap de Hoop Scheffer, ze komen allemaal voorbij. Hun boodschap: meer uitgeven aan defensie is in het landsbelang. Maar die analyse blijkt lobbywerk voor wapenbedrijven. Veel televisieprogramma’s verzuimen dit te vermelden.
 
Oorlogsverslaggever Hans-Jaap Melissen pleit deze week in Trouw voor ‘minder theatrale bangmakerij’. Hij stoort zich aan de deskundigen die zich hieraan schuldig maken, ‘die actief zijn (of waren) bij Defensie’, terwijl ‘in dit tempo het nog 83 jaar duurt voor de Russen Oekraïne in handen hebben’. 

Secretaris-generaal van de NAVO, Mark Rutte, spreekt de pers toe tijdens de NAVO-top in Den Haag, woensdag 25 juni 2025

Onvermijdelijk

De grootste lobbyist is tegenwoordig Mark Rutte, die niet langer het belang dient van Nederland maar van de Verenigde Staten. Zijn baas Donald Trump beklaagt zich al jaren over de lage defensie-uitgaven van Europese landen, vergeleken met de VS.
Maar hij zegt er niet bij dat de VS die wapens aan de lopende band gebruiken voor (illegale) interventies, van Vietnam tot Somalië, Afghanistan, Irak en Iran. 

Amerika is ook het beste voorbeeld van het volgende adagium: waar wapens voor handen zijn, worden ze gebruikt. De enige verklaring voor het enorme aantal schietpartijen op scholen in de VS, is dat wapens er zo makkelijk voor handen zijn. Regisseur Michael Moore liet dit treffend liet zien in zijn documentaire ‘Bowling for Columbine’

Het probleem met de narratief van de snoepwinkel met lege schappen, werd onlangs goed verwoord door de voormalige Griekse minister van Financiën, Yanis Varoufakis, in dit filmpje (vanaf minuut 01:14): ‘Als die wapenfabrieken inderdaad op volle kracht tanks en ammunitie gaan produceren, dan zullen de voorraadschuren op een gegeven moment vol zijn. Dan wordt het politiek natuurlijk lastig om hoge uitgaven te blijven rechtvaardigen. De enige manier om die schuren te legen, is door een oorlog te beginnen.’

Twee Syrische jongetjes spelen met lege kogelhulzen aan de rand van het dorp Maaret Misrin in de Syrische provincie Idlib, maart 2021

Meer 'snoep' is dus onvermijdelijk oorlog. Kijk maar naar landen met heel hoge defensie-uitgaven: Israël, Turkije, de Verenigde Staten. Ze gebruiken die wapens voortdurend. Battle-tested, heet dat in jargon. De ‘uiterst succesvolle top’ van Rutte, zoals de kranten het graag noemden, inclusief daddy Trump, is dus de belofte van oorlog.  
 
Wat dat daddy betreft: wij reisden voor een nieuwe aflevering van Frontlinie naar Zuid-Afrika, om de vader van Elon Musk te spreken. Nu te bekijken via NPO Start.

De nieuwsbrief is er in september weer. Fijne zomer.

Lees-, kijk-, doe- en luistertips van de redactie

  • Voor de Volkskrant schreef ik ook over onze ontmoeting met Errol Musk. Hier te lezen als online productie, met fotografie en videografie door Sven Torfinn.
  • Dinsdag 1 juli is het Keti Koti. Op allerlei plekken in het land wordt in aanloop naar de feestdag stilgestaan bij het slavernijverleden en de doorwerking daarvan in onze huidige samenleving. Hier vind je een overzicht van alle evenementen rond Keti Koti in Amsterdam en Rotterdam.
  • Volgende week zondag komt de laatste ‘Achter de Frontlinie’ voor de zomerstop online. We waren op de redactie van The Moscow Times, om eigenaar Derk Sauer te vragen waarom hij zijn krant nu ook in het Frans wil gaan uitgeven. Het antwoord blijkt in West-Afrika te liggen. Houd je podcastapp in de gaten.
  • Voor die avonden op de bank als het onvermijdelijke zomeronweer zich weer aandient, een kijktip: The New York Times heeft de beste honderd films van de 21ste eeuw op een rij gezet. Van de psychologische horror van ‘The Act of Killing’ (2013), over de massamoorden in Indonesië in ‘65-’66, tot de journalistieke thriller ‘Spotlight’ (2015) over de journalisten van de krant The Boston Globe die het systematische kindermisbruik door katholieke geestelijken onthulden. Een mooi naslagwerk, voor als je even genoeg hebt van het scrollen over de streamingplatformen.

Bedankt voor het lezen,
Bram Vermeulen