Als ratten in de val

19 april 2021

De eerste Frontlinie had over een vergeten verhaal moeten gaan. Dat was het ook toen cameraman Sven Torfinn en ik eind januari naar Mozambique reisden.

Het verhaal werd wereldnieuws toen jihadisten vlak voor onze eerste uitzending de stad Palma innamen. Duizenden Mozambikanen en expats, die in de gasrijke provincie Cabo Delgado werkten voor het Franse energiebedrijf Total, zaten als ratten in de val. 
 
Er is veel gebeurd sinds ik in Mozambique was. Daarom heb ik voor een update weer contact gezocht met de mensen die ik toen sprak.
​​​
Zoals Pastoor Fonseca Kwiriwi van de katholieke kerk van Pemba. Hij laat me weten dat de kerk zijn handen vol heeft aan de vluchtelingen die van Palma naar Pemba kwamen. De kerk geeft hulp waar het kan. “Ze worden allemaal ergens opgevangen. We kunnen ze slechts wat te eten geven’’, stuurt hij via WhatsApp.  

De Zuid-Afrikaan Kevin Record, die dat bootje naar Ibo-eiland voor mij had geregeld, heeft beelden online gezet. Je ziet de laatste tocht die hij maakte naar zijn lodge op één van de eilanden bij Ibo. Die lodge werd door jihadisten in de brand gezet. 
  
Total heeft haar mensen inmiddels teruggetrokken uit het door geweld geplaagde Mozambique, net als het Nederlandse baggerbedrijf Van Oord. De woordvoerder van Van Oord schrijft mij in een e-mail dat ,”het niet duidelijk is’’ of het vertrek van het bedrijf slechts tijdelijk is. Het hangt allemaal af van Total en de veiligheid van Palma.
  
Ik schreef eerder in NRC dat Van Oord door de Nederlandse regering gesteund werd met een exportkredietverzekering van 600 miljoen euro. Na onze berichtgeving stelde de SP kamervragen over dat geld.
 
In deze nieuwsbrief neem ik je mee in een reconstructie van de aanval op Palma door de ogen van mensen die erbij waren, de huurlingen in hun helikopters en de dubieuze rol van het Franse Total.

De jihadisten die al jaren huishouden in het noorden van Mozambique, namen eind maart dus de kuststad Palma in. Het hoofdkwartier van de gasoperaties in Noord-Mozambique. 

Tijdens de aanval hebben de jihadisten de telefoonpalen rond Palma opgeblazen, daarom duurde het even voor de eerste beelden naar buiten kwamen.
​​​​​​
Verslaggeefster Alex Crawford van Sky News wist daags na de aanval mee te liften op de helikopter van de gouverneur van de provincie Cabo Delgado. De totale paniek van het beleg wordt pas echt voelbaar als je de foto’s ziet van het woord HELP, dat hotelgasten met zandzakken schreven op het gras voor hun hotel (een link naar dit verslag vind je onderaan deze nieuwsbrief) . 

Vluchten of verstoppen

Door de verhalen van ooggetuigen wordt steeds meer duidelijk wat er zich in Palma heeft afgespeeld. Eén van de expats die dagen vast zat in het Amarula Hotel vertelt hoe hij samen met zijn broer met een konvooi auto's probeert te ontsnappen. 

Al snel werden ze onder vuur genomen. Zijn broer overleefde dat niet. In een ander interview vertelt de Zimbabwaan Brian Madzvimbo dat hij in Palma 200 lichamen zag, waarvan er zeker 50 onthoofd waren. Zelf overleefde hij de aanval door zich twee dagen in de bosjes te verstoppen. 

Volgens de nationale publieke omroep Televisão de Moçambique (TVM) hebben de jihadisten niet alleen gemoord, maar ook buitgemaakt. Drie banken zouden zijn beroofd van ongeveer 1 miljoen dollar. Geld dat gebruikt wordt om de opstand te financieren. 

Helikopters zonder brandstof

Ik vond ook het artikel in de Africa Confidential (AC) schokkend. Dat is een peperdure nieuwsbrief die vooral onder diplomaten wordt gelezen en vaak vol interessante details staat. Omdat er zoveel belangstelling is voor het verhaal in Mozambique, besloot AC bij hoge uitzondering het artikel gratis te publiceren.

Hierin wordt gesuggereerd dat Total tijdens het beleg weigerde om brandstof te geven aan de helikopters van de Dyck Advisory Group. Deze gehuurde luchtmacht, ingezet door de regering van Mozambique, wist de jihadisten een tijdlang op afstand te houden. Tot hun brandstof op was.

Een Frans brandstofbedrijf dat in Mozambique gas komt boren, maar geen brandstof wil geven? Ik legde de passage voor aan kolonel Lionel Dyck, de leider van het beveiligingsbedrijf. Hij reageerde als een rouwdouwer militair: "Meningen zijn als kontgaten, iedereen heeft er één".

Interventies lopen vaak slecht af

Het contract van de huurlingen liep op 6 april af. De verdediging van de gasrijke provincie Cabo Delgado is nu volledig in handen van het Mozambikaanse leger. Dat sloeg op de vlucht toen de jihadisten Palma innamen. Na enig aanhouden beloofde Dyck dat ik hem volgende week toch mag bellen om te praten over die laatste dagen in Mozambique. 

De huurlingen zijn dus weg. De Amerikanen en Portugezen sturen ‘trainers’ voor het Mozambikaanse leger. De staatshoofden van het regionale samenwerkingsverband SADC kwamen vorige week bijeen en beloofden ‘technische assistentie’.
 
Wat dat precies betekent is niet duidelijk. Maar interventies van buurlanden lopen vaak slecht af. Zo leidde de bemoeienis van Zimbabwe met de oorlog in Congo tot het failliet van toenmalige president Mugabe. 

  • Lees hier het gratis verhaal dat de normaal peperdure nieuwsbrief Africa Confidential schreef over de aanval.
  • Bekijk hier de indrukwekkende reportage die verslaggeefster Alex Crawford van Sky News maakte daags na de aanval op Palma. 
  • Televisão de Moçambique laat in deze reportage zien wat voor ravage de jihadisten hebben aangericht bij de banken.  

Ik heb ook nog twee andere tips voor je

  • Het boek Six Years With Al Qaeda vertelt het verhaal van de Zuid-Afrikaan Stephen McGown. Hij werd in 2011 in de Malinese stad Timboektoe ontvoerd, samen met de Nederlandse treinmachinist Sjaak Rijke. Rijke werd na 3 jaar bevrijd door Franse soldaten, maar gaf nooit meer een interview. Hij nam contact met me op na mijn televisieserie Sahara, waarin ik naar Timboektoe reisde. Ik zocht Rijke op in Woerden. We werden heel erg dronken, maar aan het einde van het verhaal wilde hij nog altijd geen interview geven. Het boek van medegijzelaar McGown vertelt het verhaal alsnog.  
  • In de Tigray-regio in Ethiopië zijn de afgelopen maanden bij meer dan 150 bloedbaden, duizenden burgers vermoord. Professor Jan Nyssen verzamelt met zijn team getuigenissen van executies en georganiseerde voedseltekorten. Hij vertelt daarover bij Bureau Buitenland (vanaf 14:49).  

Tot de volgende nieuwsbrief! 

 Bram