Op reis door Europa's geschiedenis

23 februari 2025

In de schoolvakantie van mijn dochter namen we de trein naar Brussel. Aan de overkant van het gangpad deed een jongen wanhopig zijn best haar aandacht te trekken. Dat tijdperk is nu dus kennelijk aangebroken.
 
‘Dit is Rotterdam Centraal’, legde de jongen uit, als antwoord op een vraag die niemand had gesteld. Hij had gelijk, we stonden stil op Rotterdam Centraal. Een onweerlegbaar feit dat de machinist een minuut eerder over de intercom ook had medegedeeld.
 
Mijn dochter gaf geen kik en hield haar ogen strak op het boek voor haar. Even later zoefde de skyline van Antwerpen voorbij. En jawel: ‘Dit is Antwerpen’. Opnieuw geen reactie van mijn dochter. Maar ik bewonderde zijn aanvalsplan.

Op de trappen bij Waterloo

la volonté du peuple

Die middag beklommen we de trappen bij Waterloo. De jongen was afgeschud. Onder onze voeten lagen de resten van de mislukte ambities van een andere jongeman, Napoleon. Aan de macht gekomen zonder verkiezingen. Maar het volk steunde na de Franse revolutie zijn staatsgreep, las ik.

Ik moest denken aan de generaals die in Mali, Niger en Burkina Faso de macht grepen. Allemaal aan de macht zonder verkiezingen, maar ‘het was de wil van het volk’, zoals een van de juntaleden me in de hoofdstad van Niger vertelde.
 
Napoleons gekte werd gestopt door een coalitie van de Pruisen, Engelsen en Hollanders. Zeg maar de eerste versie van dat Europese leger waar je deze week zoveel over hoort, nu Trump ons in de steek laat. Daarna volgde nog de Frans-Duitse oorlog, de Eerste en de Tweede Wereldoorlog, voordat de Europese landen beseften dat samenwerken misschien een beter idee was dan oorlog voeren. 

In de kelders van het Europarlement in Brussel hangen nog altijd de zwartwit foto’s van de rokende puinhopen van het negentiende eeuwse nationalisme om te herinneren aan die gekte.

verdeeld Europa

Er waren deze week tranen na de woorden van de Amerikaanse vicepresident JD Vance in München omdat hij Europa in de steek liet. Maar hij had met een ding wel gelijk. Rusland en China zijn niet de vijanden van Europa. De belangrijkste vijand van verenigd Europa is nu de terugkeer naar het nationalisme van eind negentiende eeuw.

Collega Tim de Wit liet de gevolgen van Brexit in zijn geweldige serie al zien. Vandaag stemmen de voormalige Pruisen. De tweede partij in de peilingen, AfD, wil ook uit de NAVO en de EU.
 
Ook op andere plekken zien we de terugkeer van het nationalisme. In onze uitzending vanavond zien we hoe vijfentwintig jaar na de oorlog in Kosovo het virus weer onder de huid kruipt van de Albanezen en Serviërs aan beide kanten van de Ibar-rivier.

De Ibar-rivier in de stad Mitrovica, Kosovo

Op de Balkan houden ze hun hart vast voor de man die nu genoemd wordt als Trumps nieuwe ambassadeur in Belgrado. Rod Blagojevich is de zoon van Servische immigranten. Een voormalig Democraat die moest aftreden als gouverneur van Illinois na een beschuldigingen van corruptie. Hij werd tot veertien jaar cel veroordeeld, maar kreeg gratie van Trump.

Blagojevich bood de Serviërs al excuses aan voor de NAVO-interventie in Kosovo, eind jaren negentig. De premier van Kosovo beschuldigt hij van ‘etnische zuivering’.

Zuid-Afrikaanse vrienden

Zo wordt de geschiedenis in razend tempo herschreven. Toen Trump de Oekraïense president Zelensky een dictator noemde, kwamen er uit heel Europa veroordelingen. Maar zoals we in de vorige nieuwsbrief lieten zien, gebeurt het ook op plekken waar de geschiedenis de jongere generaties minder helder voor de geest staat. Zoals in Zuid-Afrika.

In dit interessante artikel van de Zuid-Afrikaanse krant Daily Maverick worden links gelegd tussen Elon Musk en de zeer populaire en ultrarechtse Poolse website Visegrad24, die de laatste tijd opvallend veel over Zuid-Afrika schrijft. De oprichter heeft Zuid-Afrikaanse wortels en bezocht volgens het artikel een bekende lobbyist voor de Afrikaner Boeren, Willem Petzer. Petzer kon je zien in onze uitzending De vrienden van apartheid (2024).Die vrienden wonen ook in Nederland.
 
Petzer organiseerde vorige week een demonstratie voor de Amerikaanse ambassade in Pretoria om Trump in een petitie te bedanken voor zijn steun aan de witte Boeren. Het haalde zelfs The New Yorker. Achter Petzer was duidelijk het bord zichtbaar: ‘Make South Africa Great Again’. 

Maar nergens stond: voor wie?

Willem Petzer bij de 'MSAGA'-demonstratie, vorige week

Lees-, kijk- en luistertips van de redactie

  • Al in de december 2023 constateerden we met Frontlinie de afnemende invloed van Europa op het wereldtoneel, en de groeiende invloed van bijvoorbeeld Rusland in Afrika. De aflevering 'Eenzaam Europa', destijds het sluitstuk van ons derde seizoen, is natuurlijk te bekijken via NPO Start.
  • Researcher David raadt deze reportageserie uit The Washington Post aan, waarin de balans wordt opgemaakt van de Russische inmenging in Afrika. Interviews met Islamistische militanten, Wagner-huurlingen en Amerikaanse soldaten. En lees ook vooral het interview met makers Rachel Chason en Carmen Yasmine Abd Ali zelf, waarin een militieleider uitlegt waarom hij tóch meewerkt aan hun project: 'We zijn moe,' zei hij. 'En we willen dat de wereld begrijpt wat hier gebeurt.' 
  • Een schrijnende reportage in The New York Times over het Kivu-meer tussen Rwanda en Congo. Aan de ene kant genieten mensen van watersport, de zonsondergang of een boottochtje; aan de andere drijven er lijken in het water. Een bijzonder voorbeeld van een plek waar twee totaal verschillende realiteiten naast elkaar bestaan.
  • De kijktip van deze week komt van onze trainee Laura. Een evenwichtige en vlijmscherpe documentaire van VICE over de jongste generatie van Joodse Amerikanen, die het belang van de staat Israël met de paplepel ingegoten hebben gekregen. Maar sinds de genocidale praktijken van de IDF in Gaza, verandert langzaamaan hun perspectief op de zaak. Nu te zien op YouTube.
  • En we raden je natuurlijk aan onze nieuwste aflevering te kijken: 'De aanslag'. Over het sluimerende conflict in Kosovo, waar zich al sinds 1999 de grootste actieve NAVO-missie ter wereld bevindt. Je kunt de aflevering bekijken via NPO Start, of in delen op ons YouTube-kanaal
  • Tot slot kun je voor meer achtergrond over het conflict in Kosovo en de narratiefvorming die hierbij een grote rol speelt, ook onze nieuwste podcastaflevering met journalist en De Facto-oprichter Jorie Horsthuis nu luisteren via NPO Luister of Spotify.

We zijn trouwens heel benieuwd naar wat je vindt van onze journalistiek. Als je daar iets over kwijt wilt, een opmerking hebt of ons ergens een vraag over wilt stellen, schroom dan niet om te mailen naar frontlinie@vpro.nl of ons een DM te sturen op Instagram. Daar zijn we te vinden als @vprofrontlinie.

Fijne zondag, en tot de volgende,
Bram Vermeulen