5. Weerwoord

extra's bij deze aflevering

• ▾Poolse bruggenbouwer

Omdat de infrastructuur op het Poolse platteland slecht geregeld is, slapen veel jongeren doordeweeks op internaten. In deze aflevering reist Dore af naar zo’n internaat in noordoost Polen. Daar overnacht ze, net als de leerlingen, een paar dagen in een klein kamertje samen met regisseur Britta en haar vriendin en researcher Verena.

Ze wordt opgenomen in een  groep vrienden, die haar meeneemt naar hun favoriete hangplek. Er wordt gerookt, gelachen en openhartig gepraat over de realiteit voor hen in Polen, over dromen en de toekomst.

Vervolgens ontmoet ze de bekende en beruchte oppositierechter Igor Tuleya. De politici van regeringspartijen brengen de onafhankelijkheid van de rechtbank en daarmee de rechters in gevaar. Hij spreekt zich openlijk uit over de gevaren die dit met zich meebrengt, maar zet daarmee wel zijn baan op het spel. Tijdens een van zijn lezingen stuit ze op een oud-raadsvrouw die, duidelijk geëmotioneerd, de huidige situatie vergelijkt met een terugkeer naar de autoritaire staat.

Dan gaat Dore op bezoek bij Maria, in een van de armste wijken van Warschau. Maria’s leven staat volledig in het teken van de ander. Op een bijzondere manier helpt zij mensen van wie maar weinig verwacht wordt door de rest van de samenleving.

over deze aflevering

Tussen zorg en hoop

door Maarten van Bracht, VPRO Gids

(klik op 'open' om het artikel te lezen)

Polen is uitgestrekt en heeft dus veel platteland. De meeste dorpen hebben alleen een lagere school, zodat jongeren zijn aangewezen op vervolgonderwijs op een flinke afstand van huis. In de laatste aflevering van Moja Polska! neemt Dore van Duivenbode een kijkje in een internaat in het noordoosten, waar de leerlingen dus intern verblijven. Hoe denken zij over hun toekomst? Blijven ze na hun examen in Polen, of toch liever naar het buitenland, waar al twee miljoen Polen werken? Ook als je werk vindt, is het in Polen voor jongeren, aangewezen op kennissen en kruiwagens, moeilijk rondkomen. Terwijl leeftijdgenoten in West-Europa beduidend meer verdienen en al snel financieel onafhankelijk worden van hun ouders. Wordt het blijven of gaan? Directrice Ania, zelf opgegroeid in tijden van collectivisme en volgzaamheid, helpt de jongeren bij het bepalen van hun keuze.

'In een T-shirt met opschrift ‘Pas de justice, pas de paix’ demonstreert Tuleya hoe het zit met de trias politica.'

In Warschau is rechter Igor Tuleya een beroemdheid. Hij staat pal voor onafhankelijke rechtspraak, sinds de PiS-regering probeert het rechtssysteem onder haar controle te brengen. Vorig jaar werden pensioengerechtigde rechters ontslagen en vervangen door regeringsgezinde collega’s. Gehuld in een T-shirt met opschrift ‘Pas de justice, pas de paix’ demonstreert Tuleya hoe het zit met de trias politica. Hij zet drie boeken die de wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht moeten verbeelden rechtop naast elkaar op de vloer en legt een vierde boek, de staat, dwars over deze pijlers overheen. (Maak dit verhaal verder zelf af.) Tuleya kan elk moment worden afgezet als rechter.

Maar Moja Polska! eindigt niet in mineur. Dankzij Maria die in Warschau in het arme stadseel Praga samen met haar dochter en een vriendin een kleine bibliotheek runt. Ze voorziet arme buurtgenoten en veelal jonge gedetineerden om wie niemand anders zich bekommert van boeken. Het is duidelijk: nog is Polen niet verloren.

jonge wijsheid op vijftien vierkante meter

Researcher Verena Blok regelde voor deze aflevering van Moja Polska! dat er op het internaat gefilmd kon worden. Hoe heeft ze dat voor elkaar gekregen? En wat is haar indruk van de Poolse tieners die ze voor de serie gesproken heeft?

Verena: 'Toen Dore en Britta mij benaderden om te mee werken aan de serie als researcher, dacht ik aanvankelijk dat ik daar niet geschikt voor zou zijn: van oorsprong ben ik fotograaf en denk op een beeldende manier, niet als een doorgewinterde onderzoeksjournalist. Maar toen zij de parallellen schetsten van mijn werk als verhalenverteller en als researcher, werd het mij duidelijk dat het in het verlengde van elkaar ligt.'

'Ik zou nu alleen niet zélf gaan fotograferen en filmen, maar de verhalen vinden voor de Moja Polska!-crew. Mijn moeder is Pools en heb de afgelopen jaren veel in Polen gewerkt aan verschillende projecten. Een groot verschil tussen mijn praktijk als beeldmaker die solitair werkt en als researcher binnen het VPRO-team is het tempo: Moja Polska! is een reisserie waar Dore van plek naar plek gaat, veel mensen spreekt en er diverse onderwerpen worden aangehaald en met een groter team gewerkt wordt, wat de druk enorm vergrootte.'

‘Polen geven niet zomaar hun ziel bloot aan mensen die ze niet goed kennen. Dat wist ik als half-Poolse natuurlijk, maar dat werd wederom weer duidelijk tijdens de research. In het begin reageerden de meeste hoofdpersonen wantrouwend, omdat ze niet wisten in welk licht ze werden gezet: de media die daar bekend is, wordt als manipulatief ervaren. Maar het is vaker goed gegaan dan niet.'

'Zo ook in het internaat waren de jongeren heel open. Ik ben eerder in het internaat geweest voor een project voor de Somfy Photography Award, en heb daar vaker gelogeerd en gefotografeerd.

© Maarten Kramer

'In de socialistische tijd deelden hele families ook kleine oppervlaktes met elkaar'

Wat mij toen opviel was het gemak van het samenwonen met hun leeftijdsgenoten op 15 vierkante meter, hoe ze de ongezellig ogende TL-verlichte ruimtes met elkaar delen, huiswerk maken, vrije tijd doorbrengen, hangen, slapen. Dat allemaal in een kwetsbare leeftijdcategorie zonder ouders. In de generatie van mijn moeder en Dore’s moeder was het delen van kleine ruimtes ook vergelijkbaar: tijdens de socialistische tijd deelden hele families en gezinnen ook betrekkelijk kleine oppervlaktes met elkaar. Dezelfde ruimtes worden tegenwoordig ook bewoond door Poolse arbeidsmigranten in Nederland. In het internaat wilden wij graag met de jongeren praten over hun kijk op de toekomst.'

© Maarten Kramer

‘In mijn eigen werk is het creëren van een vertrouwensband heel belangrijk, omdat je je onderwerp daardoor beter leert kennen en je meer ziet en begrijpt van iemands leven. Die band bleek essentieel voor de serie, want zonder die relatie waren we moeilijker binnengekomen. Adrian en Wiktoria zijn allebei lieve, interessante en vrolijke tieners die heel hoopvol naar Polen kijken. Ondanks dat de jongeren in het internaat nog heel jong zijn, waren zij in staat de economische en politieke situatie van Polen heel haarscherp te formuleren en spraken ze veel helderder over hun bestaan en verwachtingen dan volwassen Polen. Ze stralen in hun speelse naïviteit ook een soort wijsheid uit. Prachtig hoe Adrian over de roze bril spreekt, die hij eigenlijk nog moet gaan opzetten wanneer hij afstudeert en het volwassen leven ingaat. Hele slimme, jonge mensen, waarvan ik weet dat ze met deze mentaliteit goed terecht zullen komen.’

‘Het was trouwens heel toevallig dat Adrian daar was, want ik wist niet dat ik hem daar weer zou zien. En toen kwam-ie daar ineens aanrijden met zijn vrienden, in een klein rood autootje. Britta sprong daar meteen op: die moeten we hebben! De jongens vonden dat natuurlijk allemaal geweldig: veel leuker om niet naar de les te gaan, en het meer in te springen met een cameraploeg!'

→ bekijk hier het werk van Verena Blok

'Ze stralen in hun speelse naïviteit ook een soort wijsheid uit'

Dore achter de schermen

Toen Dore de oppositierechter Igor Tuleya ontmoette voor deze aflevering, kwam ze erachter hoe hard hij moest vechten om zijn baan te behouden. En hoe moeilijk het is om daar als Nederlander een voorstelling van te maken. 

'Hij slaapt maar vier uur per nacht, dus heeft hij zes wekkers rond zijn bed staan'

meer Moja Polska