Filmmaker Beri Shalmashi kan zich niets meer herinneren van haar eerste twee levensjaren, maar het moeten gelukkige tijden zijn geweest, hoewel de bommen haar om haar oren vlogen. Haar ouders en andere Iraanse Koerden waren neergestreken in het dorpje Gewredê, om vanuit daar tegen het Islamitische regime van Iran en voor hun onafhankelijkheid te strijden. Maar de bombardementen volgden elkaar op en Beri’s ouders besloten in 1986 naar Nederland te vluchten. Inmiddels is het dorp van de kaart geveegd en de bewoners hebben zich uitgespreid over de hele wereld.

In haar interactieve docu 'Big Village Story' heeft Beri het dorp gereconstrueerd, samen met coregisseur Lyangelo Vasquez. Je kunt er zelf doorheen lopen en je zo een van de dorpelingen wanen, terwijl je luistert naar interviews met de vroegere bewoners. Mondo bekijkt met Beri een aantal archiefbeelden uit de documentaire. Foto’s uit de tijd dat optimisme en strijdbaarheid hoogtij vierden in het dorp.

Foto 1: Beri’s vader Mustafa Shalmashi met Beri

‘Deze foto van mijn vader en mij is mijn lievelingsfoto. Mijn vader houdt me in de lucht, het plezier spat van ons af. Maar als je goed kijkt zie je een wapen liggen op de voorgrond. Mijn vader streed, net zoals de andere Koerden, voor zijn vrijheid en onafhankelijkheid, maar had daar ook gewoon zijn leven. Dat zegt voor mij iets over hoe belangrijk deze mensen het vonden om hun omstandigheden te verbeteren en niet meteen weg te lopen bij bombardementen. Als je weet wat je wil heb je daar veel voor over. Dat maakt je gelukkig; ondanks de constante stress en het gevaar beleefden zij daar misschien wel de mooiste tijd van hun leven, dat is wat iedereen die ik sprak vertelde. 

Mijn vader heb ik ook geïnterviewd in de documentaire. Hij vertelt over het dagelijks leven in het dorp, over bombardementen en ons vertrek. Iedere migrant heeft een eigen geschiedenis wanneer ze in Nederland terechtkomen en over dat verleden horen we vaak heel weinig. Ik zou heel graag willen dat oud-collega’s van mijn vader dit zien en zich beseffen: “Wow, dit is dus zijn verhaal.”’

Foto 2: Ahmed Sherbegui

‘Ahmed Sherbegui was de stem van de Koerdische radio. Ik vind hem echt fantastisch. Hij was het geluid waar miljoenen mensen het liefst naar luisterden, het geluid van een beweging die zich verzette tegen de machthebbende ayatollahs in Iran. Hij las nieuwsberichten voor, maar ook biografieën van omgekomen strijders. Het was een eer als hij je levensverhaal vertelde. 

Op deze foto zie je hem samen met wat andere mannen van het radiostation en Peshmerga [Koerdische strijders] huizen bouwen in het dorp. Ze zijn aan de weer met wat stenen. Ik zie vooral de enorme verbeeldingskracht die ze hadden, hoe ze ervan overtuigd waren dat je van niets iets kunt maken. Datzelfde doe ik eigenlijk wanneer ik films maak, al is dat veel minder gevaarlijk of arbeidsintensief dan wat zij deden.’

Foto 3: Heja en Beri

‘Heja – de jankerd rechts – was mijn beste maatje. Ik zit naast hem op deze foto. Tijdens een groot bombardement wierp zijn moeder zich voor hem om hem te beschermen, maar kreeg daarbij glasscherven in haar ogen en werd blind aan één oog. Hij kan zich dat moment niet eens herinneren, maar omdat het zo’n impactvolle gebeurtenis was, heeft het hem voorgoed getekend en zijn relatie met zijn moeder gedefinieerd. Jaren later voelt hij zich nog schuldig, terwijl hij maar anderhalf jaar oud was en het natuurlijk zijn moeders keuze was om daar met haar kind te gaan wonen. 

In Big Village vertelt hij over dat moment en je ziet hoe emotioneel hij ervan wordt. Je staat dan in hun huis zoals zij het zich herinneren. Het is een bijna schattige babykamer, met een wieg en een speen op de grond, maar je ziet ook een geweer bij de deur staan. Die waren overal aanwezig voor het geval de Koerden moesten strijden – dat was de realiteit waarin ze leefden.’ 

Foto 4: Shiler en haar familie in Zweden

‘Shiler is het meisje rechts van haar vader. Zij vertelt in de documentaire een indrukwekkend verhaal over een bombardement. Haar moeder sleepte haar de berg op om aan de bommen te ontkomen en onderweg kwamen ze een vrouw tegen wiens ingewanden uit haar buik hingen. Dat beeld is Shiler altijd bijgebleven. 

Hierna besloot haar familie naar Zweden te gaan. Haar vader schetste een mooi beeld van die plek, waardoor Shiler het zich voorstelde als een roze land met glitters. Toen ze aankwamen was het er echter grijs en koud en het huis ziet er ook best kaal uit. Mijn generatie woont nu een groot deel van hun leven in het westen en ik heb het idee ze gelukkig zijn. Maar voor oudere generaties is het wat moeilijker, het is alsof ze hier ronddwalen. In Gewredê waren ze op de piek van hun bestaan, maar wie zijn ze hier in de diaspora? 

Ik hoop dat we niet vergeten dat er in Iran ook heel veel Koerden wonen en woonden die een heldhaftige, epische tijd hebben gekend. Iran lijkt een beetje op Noord-Korea wat betreft berichtgeving; er komt zo weinig naar buiten, zeker niet uit de Koerdische gebieden. Deze documentaire maken is voor mij een manier om die plek op de kaart terug te claimen.'

De volledige interactieve documentaire is te bekijken op bigvillagestory.com