Oud zeer

Het verzet tegen de gevestigde orde in Iran is al heel lang gaande, illustreert de oud-politicus: ‘Er is een heel actieve, zelfbewuste, intellectuele scene van journalisten, schrijvers, kunstenaars en activisten. Je ziet dat groepen ergens een weg vinden om zich te engageren en verandering op te eisen. Het land is sinds het begin van de twintigste eeuw in een permanente staat van revolutie. Die constante beweging maakt het land erg dynamisch, dat stemt mij altijd optimistisch. Je ziet het ook met vrouwen; de geestelijken hebben er alles aan gedaan om vrouwen terug naar het aanrecht en onder een chador te krijgen, maar vrouwen laten zich dat echt niet aanpraten. Die aanhoudende strijd maakt het voor mij interessant. Hoe meer het onderdrukken kost, des te groter de ruimte die er ontstaat voor revolutie van mensen om hun eigen ruimte te vergroten. Internet wordt overal gebruikt om ruimte te creëren. Iran is daarop geen uitzondering.’

Met de moeizame economische situatie groeit ook de onvrede over de Iraanse uitgaven in de strijd in het Midden-Oosten, signaleert Karimi: ‘Deze operaties gebeuren geheim, er is geen controle op en geen openheid over. Alleen van tijd tot tijd komen berichten over martelaars naar buiten. Hier ontstaat een enorme weerstand tegen. Maar deze strijd buiten de grenzen is wel de ideologische basis van Khomeini en de islamitische revolutie. Een paar dagen geleden las ik dat de hoogste baas van de Revolutionaire Garde heeft gezegd: “Onze opdracht gaat veel verder dan de grenzen van Iran.” Ze brengt een ander argument in: ‘In Iran is er een sterk bewustzijn van 2500 jaar geschiedenis, een Perzische trots. Je de les laten lezen vindt niemand acceptabel. Iran is nooit gekoloniseerd, wel bezet door veel volkeren en beïnvloed door Groot-Brittannië en de Russen.’

Thomas Erdbrink bezoekt David Belfield, een donkere Amerikaan van die voor deze ‘opdracht’ werd gerekruteerd en in 1980 een Iraanse dissident in de VS vermoordde. Belfield, tegenwoordig bankzittende CNN-kijker, geeft af op het regime. ’Er is iets fundamenteel mis met de ideologische uitgangspunten van Iran,’ stelt hij. Het is in zijn ogen een ‘zogenaamd revolutionair’ systeem dat net als de Verenigde Staten kapitalistisch is, met een door de Wereldbank gedicteerde economie: ‘Hun probleem is dat ze jaloers zijn. Ze willen net zo machtig en rijk zijn als de Amerikanen’ stelt hij. ‘Dat is volgens mij niet waar,’ weerlegt Karimi, ’maar er zijn wel veel overeenkomsten in de manier waarop materialisme bewonderd wordt in Iran en wat er in Amerika gaande is. Meer overeenkomsten dan verschillen.’

Dat blijkt ook uit de volgende scène, als Erdbrink het kapitalisme in Iran terugvindt op een straatmarkt voor geldhandel. Wanneer hij dit ‘Wallstreet’ noemt, lacht Karimi. ‘Dat vind ik een beetje ver gezocht.’ En als de presentator besluit dat de handelaren in plaats van de God van de ayatollah’s eigenlijk de God op de dollarbiljetten aanbidden, glimlacht de Oxfam Novib-vrouw: ‘Niet zo diepzinnig zijn, Thomas.’

Aflevering 4 van Onze man vertelt over een ander dieptepunt in de Iraans-Amerikaanse verhoudingen: het verhaal van Vlucht 655, het Iraans passagiersvliegtuig dat op 3 juli 1988 per ongeluk werd neergehaald door Amerikaans marineschip de Vincennes. De 290 doden worden tot op vandaag betreurd. Lange tijd weigerden de Amerikanen om hun fout te erkennen.

Erdbrink bezoekt een visser die destijds de lichamen en puin uit zee haalde, en gaat op bezoek bij een man die zijn vader verloor. ‘Ik weet dat het enorm diepe sporen heeft achtergelaten.’ vertelt Karimi. ‘Het is echt pijnlijk om te zien wat er voor menselijk leed wordt veroorzaakt. Heel veel hiervan gaat om olie. Met de energietransitie en Amerika dat steeds onafhankelijker wordt van het Midden-Oosten ontstaat misschien ook een ander speelveld.’

Hoe hoopvol dit scenario ook is, de aflevering sluit grimmig af met de ultraconservatieve Amerikaan John Bolton, huidig veiligheidsadviseur onder president Trump. Bolton verklaart voor een zaal vol met naar de VS gevluchte Iraniërs dat ze nog vóór 2019 feest kunnen vieren in een bevrijd Teheran. Het stemt Karimi somber: ‘Dat is waar je je zorgen om maakt, iemand zoals Bolton die voor regime change was in Irak, en daarvan niks geleerd heeft. De lijn van Obama begon langzaam vruchten af te werpen. Uiteindelijk zijn de hardliners in Iran wel akkoord gegaan met de deal. Met het idee ‘je kan het proberen, maar je kan Amerika niet vertrouwen’. En eigenlijk krijgen ze gelijk. Het is weer vijandelijk geworden.’

Na afloop geeft Karimi haar indruk van de aflevering. ‘Thomas Erdbrink laat de verschillende kanten van de historische relatie van Iran en Amerika zien en hij brengt het terug naar wat dat doet met mensen. Dat ontbreekt heel vaak in de westerse media; je ziet alleen maar het regime en de mullahs. In deze aflevering zie je veel meer lagen. Het lijkt me heel goed voor kijkers in Nederland om die verschillende kanten van het verhaal te zien.

Wat verwacht Karimi voor de toekomst? ‘Alles is heel instabiel op dit moment. Voor het eerst staan Israël en Iran heel dicht tegenover elkaar, in Syrië. Er kan ook per ongeluk iets fout gaan, en dan escaleert de boel. Trump is helemaal onvoorspelbaar. Het Midden-Oosten is een kruitvat, en Iran is in die landen preventief de strijd aangegaan met vijanden, zodat deze niet naar Iran komen. Ik vraag me af of dat gaat werken.’ En over de atoomdeal besluit ze: ‘Bedrijven en financiële instellingen durven op dit moment geen handel te drijven met Iran. Dat zorgt voor een gespannen situatie in het land. ‘Er is een labiele economische situatie met inflatie, daling van de Iraanse munt, en uitblijvende investeringen. Mensen nemen geen besluit.’