VPRO Tegenlicht

de kunst van het wegkijken

Met het wankele bestand tussen Israël en Hamas is het verhaal over de mensenrechtenschendingen in Gaza allesbehalve voorbij. Geconfronteerd met 17 maanden aan oorlogsmisdaden, etnische zuivering en massamoord op de Palestijnen kijkt de mensheid weg. Terwijl het Internationaal Gerechtshof in Den Haag bewijzen voor genocide verzamelt, blijft Nederland zich achter Israël scharen. Tegengeluiden worden niet gehoord, duidelijke voorstadia van volkerenmoord niet herkend. Wat betekent deze houding voor het internationaal recht in de toekomst? En waarom lijkt het alsof we niet geleerd hebben van de genocide in Srebrenica?

vanaf 2 maart online | zondag 2 maart 22:55 NPO 2

Na de aanval van Hamas op Israëlische doelen van 7 oktober 2023 heeft Israël alleen al in Gaza meer dan 62.000 Palestijnen gedood, onder wie veel kinderen, en zijn er vele gewonden gevallen. Veel Nederlanders inclusief de politiek, ambtenaren en diplomaten blijven ondanks dit geweld achter de Israëlische regering staan. Intussen verzamelt het Internationaal Gerechtshof in Den Haag bewijzen voor genocide. Het Internationaal Strafhof heeft de Israëlische minister-president Benjamin Netanyahu van oorlogsmisdaden beschuldigd; tegen Israëlische leiders zijn arrestatiebevelen uitgevaardigd. Hoe lang kan de Nederlandse overheid het nog volhouden zich niet duidelijk uit te spreken en te blijven wegkijken?

VPRO Tegenlicht signaleert een overeenkomst met een andere zwarte bladzijde in de Nederlandse geschiedenis: de genocide die plaatsvond in Srebrenica, in voormalig Joegoslavië. Volgens overlevende en genocide-onderzoeker Alma Mustafić is daar andermaal aangetoond dat de internationale gemeenschap eerder in had moeten grijpen. De voorstadia van volkerenmoord zijn namelijk bekend: discriminatie, uitsluiting, dehumanisatie, polarisatie en vervolging. Ook in Gaza hadden we eerder moeten ingrijpen, zegt Mustafić.

Voormalig minister van Ontwikkelingszaken Jan Pronk stelt dat Nederland kleur moet bekennen: “Je bent niet schuldig, maar je bent een beetje medeverantwoordelijk en als je dat niet erkent, word je medeschuldig en dat geldt ook voor Gaza.” Naast Pronk laten in VPRO Tegenlicht andere Nederlanders hun geweten spreken. Zoals rijksambtenaren die wekelijks protesteren en de consequenties hiervan aanvaarden - van ontslag en procesvoering tot de Hoge Raad aan toe.

© vpro tegenlicht

Liesbeth Zegveld
Is advocaat en hoogleraar gespecialiseerd in mensenrechtenschendingen. Naar aanleiding van de huidige oorlogsmisdaden, etnische zuivering en massamoord door Israël in Gaza en op de Westelijke Jordaanoever eiste zij namens drie organisaties (Pax, The Rights Forum en Oxfam Novib) dat Nederland stopt met het leveren van onderdelen van gevechtsvliegtuigen aan Israël. In eerste instantie met succes, maar de Nederlandse Staat ging daarop in cassatie bij de Hoge Raad; uitspraak daarover volgt binnenkort.

Zegveld won al meerdere zaken tegen de Nederlandse staat, waaronder de Srebrenica-zaak waar ze Bosnische families hielp om de staat succesvol aan te klagen. Ze won ook de zaak namens de weduwen van Rawagede, nabestaanden van een massa-executie tijdens de ‘politionele acties’ in Nederlands-Indië.

© vpro tegenlicht

Angélique Eijpe
Voormalig diplomaat Eijpe nam na 21 jaar ontslag bij het Ministerie van Buitenlandse Zaken naar aanleiding van het Nederlandse beleid rond Israël in Gaza. Volgens Eijpe meten we met twee maten als het gaat om het beschermen van mensenrechten en doen we te weinig om dit conflict te stoppen. Ze ervaarde dat ze haar werk en de gemaakte keuzes niet meer kon uitleggen of rechtvaardigen aan haar kinderen.

© vpro tegenlicht

Berber van der Woude
Werkte 14 jaar als diplomaat voor het Ministerie van Buitenlandse Zaken, onder andere in Ramallah op de Westelijke Jordaanoever. Na jarenlange inzet en ervaring als diplomaat kon ze zichzelf niet langer verenigen met het Nederlandse beleid richting Israël en nam twee jaar geleden ontslag. Ze zet haar strijd voor een rechtvaardig Palestina/Israël-beleid nu voort als bestuurslid van The Rights Forum.

© vpro tegenlicht

Jan Pronk
Is oud-minister, onder andere als lid van kabinet-Kok I (1994-1998) dat regeerde tijdens de val van Srebrenica. Destijds was Pronk een van de weinige politici die hardop van een genocide durfde te spreken. Nu zet hij zijn ervaring als jarenlange bestuurder in om zich uit te spreken en op te komen voor de rechten van Palestijnse burgers.

© vpro tegenlicht

Alma Mustafić
Is onderwijskundige, docent en onderzoeker aan Hogeschool Utrecht met een expertise in genocide en mensenrechten. Haar passie voor mensenrechten komt voort uit haar roots. In 1995 overleefde zij de genocide in Srebrenica, maar haar vader niet. Sindsdien zet ze haar ervaring en deskundigheid in om erop te wijzen dat het belangrijk is herhaling nu en in de toekomst te voorkomen en te blijven strijden voor vrijheid. Ze geeft onder andere trainingen op Instituut Clingendael aan diplomaten, beleidsmakers en politici over hoe genocide te herkennen en vooral te voorkomen.
over de maker
© VPRO Tegenlicht

Doke Romeijn
Doke Romeijn is als researcher, maker en eindredacteur sinds 1991 verbonden aan de VPRO. Zo was ze onder andere eindredacteur van ‘Beagle: In het kielzog van Darwin’, werkte ze mee aan verschillende buitenlandseries en maakte ze de vierdelige serie ‘Food for Thought’. En: ze stond als eindredacteur aan de wieg van VPRO Tegenlicht - op maar liefst 369 Tegenlicht producties staat Dokes naam op de aftiteling. ‘De kunst van het wegkijken’ is daarbij de laatste toevoeging, over het wegkijken van de Nederlandse staat bij oorlogsmisdaden, etnische zuivering en massamoord.

regie
Doke Romeijn

research
William de Bruijn
Mounia Beztati
Tara Vierbergen

camera
Erik van Empel

geluid
Mike van der Sluijs
Alex Tugushin
Pepijn Aben

montage
Michiel Hazebroek

vormgeving
Fien Leeflang

beeldresearch
Paula Witkamp

productie
Marie Schutgens

productie-assistent
Amber Wilmsen
Robert de Vries

uitvoerend producent
Elleke Claessen

eindredactie
Julia Veldman en Marije Meerman

© VPRO 2025

verhalen bij dit thema