Terwijl Nederland druk discussieert over de crisisrekening, liggen de Europese plannen al klaar. Van deze belangrijke Europese deal, en drie andere, hoor je te weinig.

Nu de verkiezingen voorbij zijn en de formatie is begonnen, moet de Nederlandse politiek kleur bekennen over een paar belangrijke Europese thema’s. In Brussel worden er grote afspraken gemaakt over de crisis, maar ook over belastingontwijking, een Europees banenplan en een coronapaspoort.

De Europese wetsvoorstellen worden met een sneltreinvaart ontwikkeld. De beslissingen die eruit rollen zijn belangrijk voor Nederland. Hoewel sommige deals als vaststaan, zijn de details ervan nog niet duidelijk. 

Het thema ‘Europa’ kreeg weinig aandacht tijdens de verkiezingscampagne - zie #EUOlifant - maar de komende periode kunnen de politici in Den Haag er niet meer omheen. 

We brengen je op de hoogte van vier belangrijke Europese deals.

1. Een Europese schuld van 750 miljard

Wie gaat straks de crisis betalen? Nederland stemde in met een Europees noodpakket: een herstelfonds van 750 miljard euro. Een belangrijk besluit dat straks de toekomst van de euro gaat bepalen. 

Het coronaherstelfonds, genaamd Next Generation EU, is volgens de Europese Commissie broodnodig. Alle lidstaten, met name noodlijdend Spanje en Italië, kunnen een beroep doen op het miljardenpakket. Na veel gesteggel (Hoekstra en Rutte wilden er niks van weten) ging het Nederlandse parlement akkoord met het herstelfonds.

Belangrijk: de Europese Commissie kan nu zelf de kapitaalmarkt op om geld te lenen voor de coronageldpot.

Dat betekent concreet dat er voor het eerst in de Europese geschiedenis een gezamenlijke schuld wordt gemaakt. Normaal gesproken verstrekt de EU alleen subsidies met geld dat het daadwerkelijk in kas heeft. Maar deze enorme geldpot, zo’n 750 miljard euro dus, heeft de EU niet kant en klaar in het laatje liggen. Dus moet er geleend worden. 

De gezamenlijke schuld heeft straks invloed op onze nationale politiek. Er ontstaat een Europese bankrekening waar elk land van kan profiteren, maar ook verantwoording voor moet afleggen. De Commissie bepaalt hoe het Europese geld wordt besteed. 

Als Nederland geld wilt ontvangen moet het volgens Brussel aan de slag met de hypotheekrenteaftrek, de doorgeschoten flexibilisering van de arbeidsmarkt of belastingontduiking. Nederland heeft nog maar één maand om een plan in te leveren in Brussel en loopt daarmee achter op de rest van Europa. 

De reden dat Nederland instemde met het herstelfonds was de belofte dat het fonds tijdelijk zou zijn. Maar die 750 miljard is misschien niet genoeg. Economen voorspellen dat het een permanente geldpot wordt, omdat de Europese markt niet meer zonder extra financiële steun kan: de verschillen tussen Noord- en Zuid-Europa zijn te groot.

2. Revolutie in de aanpak van belastingontwijking

Een andere grote doorbraak is de ‘multinationationaldeal’. Sinds kort is er een meerderheid in het Europese Parlement om multinationals te verplichten om openheid te geven over hun winstcijfers. Het bijzondere aan deze deal is dat het bedrijven verplicht om per land aan te geven hoeveel ze belasting betalen. 

Veel grote bedrijven zoals Apple ontwijken miljarden aan belasting door hun winsten in de landen waar ze hun producten verkopen door te sluizen naar belastingparadijzen als Ierland en Luxemburg. Volgens de Commissie verliest de EU elk jaar ongeveer 200 miljard euro door belastingfraude. De meldingsplicht voor multinationals moet hier verandering in brengen. 

Als je in elk land openbaar maakt wat je er verdient en hoeveel belasting je betaalt, wordt het moeilijker om belastingontwijking te verhullen. Ook maakt deze wet het makkelijker voor Europa om eerlijke afspraken te maken over belastingconcurrentie, omdat elk bedrijf publiekelijk inzichtelijk maakt hoeveel het verdient en waar. 

Het idee komt al uit 2016 maar werd jarenlang tegengehouden door EU-landen waar grote bedrijven het Europese hoofdkantoor hebben staan. Nu is er sinds kort een meerderheid nadat een nieuw progressief parlement in Oostenrijk naar het ‘voor-kamp’ is overstapte.

In Nederland moeten multinationals hun winstcijfers al openbaar maken aan de Belastingdienst, maar deze nieuwe wet maakt de informatie niet alleen zichtbaar voor de staat, maar ook voor de media en het publiek. NGO’s denken dat publieke controle de enige manier is waarop multinationals zullen stoppen met agressieve belastingpraktijken. Het publiek en de aandeelhouders kunnen op deze manier makkelijker bedrijven aansporen om betere maatschappelijke keuzes te maken. 

Er moet nog onderhandeld worden over het voorstel. Er zitten nog wat mazen in de wet. Door de nieuwe informatieplicht worden multinationals verplicht om per land te rapporteren, maar het wetvoorstel reikt niet verder dan de EU. Apple kan dus zijn winst- en belastingcijfers nog makkelijk verhullen in de rest van de wereld. 

3. Een baan voor elke Europeaan

Op 4 maart presenteerde de Europese Commissie een Sociaal Actieplan. Hierin stelt Brussel gezamenlijk doelen voor alle lidstaten op het gebied van sociale zekerheid. Elk land is zelf verantwoordelijk voor zijn eigen beleid, en dat blijft voorlopig wel zo, maar nooit eerder werden er concrete gezamenlijke doelen gesteld.

Deze actiepunten maken onderdeel uit van een een groter plan dat al 2017 werd vastgelegd door de EU. Nu, vier jaar later, zijn er drie kerndoelstellingen bedacht (zie kader).

Het actieplan wordt in Brussel gezien als noodzaak: de crisis vergroot de economische kloof tussen lidstaten. Vicevoorzitter Valdis Dombrovskis vertelde bij de bekendmaking van het plan dat het ‘economisch herstel voor iedereen moet zijn, eerlijk en banenrijk’. Baanonzekerheid en stijgende woningprijzen zijn niet alleen een Nederlands probleem. De groep ontevredenen in Europa groeit en Brussel hoopt met dit plan daar verandering in te brengen. 

In mei is er een grote EU-top in Porto, waar alle EU-leiders bij elkaar komen om te overleggen over het actieplan en andere sociale vraagstukken in Europa. Hoewel het in principe nu een leidraad is, pleiten sommige partijen ook al voor wetgeving. Zo wil de Europese fractie de Groenen een ambitieuzer plan voor armoedebestrijding. Ook moet er wetgeving komen om de doelen bindend te maken, door bijvoorbeeld de invoering van een Europees minimumloon. 

In Porto moet duidelijk worden of de actiepunten alleen beloftes zijn, of dat er ook concrete wetten komen. Er zijn al wel plannen over de financiering. Brussel wil met Europese fondsen zoals het Europees Sociaal Fonds Plus (ESF+) en het coronafonds projecten ondersteunen die passen bij de actieplannen.

De Europese Commissie wil dat in 2030: 

  1. Ten minste 78 procent van de Europese bevolking van 20 tot en met 64 jaar een baan heeft;
  2. Ten minste 60 procent van alle volwassenen jaarlijks een opleiding volgt;
  3. Het aantal mensen dat met armoede of sociale uitsluiting wordt bedreigd, ten minste met 15 miljoen wordt verminderd;

4. Het Europese coronapaspoort

Een plan waar je wellicht al over hebt gehoord is de Europese vaccinatiepas. Brussel wil voor de zomer een ‘Digital Green Certificate’ die je toegang geeft om vrij te reizen in Europa. 

Tijdens de EU-top van 25 en 26 maart heeft de meerderheid van het parlement ingestemend met een versnelde procedure van het wetsvoorstel. De Commissie hoopt daarmee dat er in de zomer al vrij gereisd kan worden. Er worden al volop reiscertificaten gemaakt door landen zelf, maar Brussel is bang dat het chaos wordt als er geen eenduidige richtlijn komt binnen Europa.

De Europese pas werkt met drie varianten: een vaccinatiebewijs, een negatieve testuitslag of een bewijs van antistoffen. Heb je zo'n bewijs, dan mag je vrij reizen. Heb je zo'n bewijs niet, dan kan je nog steeds verplicht worden om in quarantaine te gaan.

De discussie, of een coronapaspoort leidt tot discriminatie van ongevaccineerden, is nog niet beslecht. De Commissie hoopt, en heeft als uitgangspunt, dat landen reizigers met alle verschillende varianten op dezelfde manier gaan behandelen. Maar dat kunnen ze met het huidige voorstel niet garanderen. 

Er zijn nog andere belangrijke vragen. Zo is het nog niet helemaal duidelijk of iemand die gevaccineerd is toch nog het virus kan verspreiden. Ook moet Nederland straks alle persoonlijke data gaan verzamelen en opslaan. Denk aan naam van de pashouder, het type vaccin, de vaccinatiedatum, testuitslagen en mogelijke gegevens van antistoffen. De gegevens worden volgens de Commissie niet opgeslagen in Brussel, maar zitten straks wel verwerkt in een Europees platform.