De gevolgen van klimaatverandering zijn véél erger dan we denken en we maken ons te weinig zorgen. Dat staat in het nieuwe boek 'De onbewoonbare aarde' van de Amerikaanse journalist David Wallace-Wells. Het is in één woord beangstigend. We vroegen hem wat we in godsnaam moeten met die klimaatpaniek.

David Wallace-Wells is journalist en o.a. adjunct-hoofdredacteur van New York Magazine. Zijn artikel over worst-case klimaatscenario’s, waarin hij beschrijft hoe de wereld eruitziet als het zes, zeven, of acht graden warmer is, ging de hele wereld over. De reacties op dit griezelige vooruitzicht waren zo overweldigend, dat hij besloot een boek te schrijven. In dat boek, De onbewoonbare aarde, gaat hij uit van een opwarming van tussen de twee en vier graden. Minder warm dan in het artikel, maar bijna net zo eng: het is een schets van de Apocalyps, waar geen woord fictie tussen zit.

Wallace-Wells werd geboren in 1982. Toen hield vrijwel niemand zich bezig met klimaatverandering. In de drie decennia waarin hij volwassen werd, heeft de mens het voor elkaar gekregen klimaatverandering tot het grootste probleem van de mensheid te maken.

Ik werd geboren in 1994. Ik maak me genoeg zorgen over klimaatverandering om het een centrale plek in mijn leven te geven: mijn studie internationaal klimaatbeleid, de boeken die ik lees, de onderwerpen waar ik over schrijf, hebben er direct of indirect mee te maken. Af en toe meng ik me in een verhit debat of loop ik met borden in mijn hand te schreeuwen voor klimaatrechtvaardigheid. Ik probeer mijn omgeving zo nu en dan uit te leggen waarom ik de trein neem in plaats van het vliegtuig, waarom ik gestopt ben met vlees eten en waarom ik bijna geen nieuwe spullen meer koop.

niet over paniek, wel over klimaat ↓

'angst voor angst gijzelt het gesprek over het probleem'

Maar bang voor klimaatverandering? Misschien een beetje, toen het vorig jaar zo heet en droog was in Nederland dat we record na record braken. Echt bang werd ik pas bij het lezen van het boek van Wallace-Wells.

Alleen al bij het bekijken van de inhoudspagina, zinkt de moed me in de schoenen. Onheilspellende vooruitzichten volgen elkaar op: hittesterfte, honger, verdrinking, stervende oceanen, klimaatconflicten…

Liever een ‘het komt goed’-verhaal? Jammer dan, zegt Wallace-Wells als ik hem spreek in Amsterdam. Die oplosstukken zijn juist het probleem, vindt Wallace-Wells. Als we het hebben over klimaatverandering, moeten we niet bang zijn voor de angst die dat oproept.

Je boek is onheilspellend, toch noem je jezelf een optimist. Die snap ik niet helemaal.

‘Mijn boek gaat niet over het doemscenario van die acht graden opwarming, waar ik dat artikel over schreef. De kans dat we met acht graden te maken krijgen, is niet heel groot: zo’n vijf procent. Het boek gaat over de gevolgen van maar twee tot vier graden opwarming. Dat is ons best case scenario! Dat ik het hierbij houd is nog optimistisch. Gewoon, omdat het nog veel erger kan.’

Wordt er dan niet al genoeg engs over klimaatverandering geschreven?

‘Nou, er wordt vooral heel terughoudend over klimaatverandering geschreven. Ik zie het klimaatprobleem als iets veel groters. Dramatischer, enger, uiteindelijk bijna filmisch of episch! Maar zo wordt het verhaal meestal niet verteld. Dat is het competitieve instinct van mij, als journalist: je merkt dat klimaatwetenschappers jarenlang hebben geweigerd om de meest beangstigende aspecten van hun onderzoek met de rest van wereld te delen. Bang om het publiek bang te maken en bang dat de informatie zou leiden tot fatalistisch denken: mensen zouden zich kunnen terugtrekken in wanhoop en niet meer in actie willen komen.’

‘Die terughoudendheid van wetenschappers is doorgesijpeld naar de journalistiek. Angst voor angst gijzelt het gesprek over het klimaatprobleem. Dat is waarom veel mensen niet begrijpen hoe snel klimaatverandering gebeurt en hoe allesomvattend het is. Er is straks geen manier meer om dit probleem te ontvluchten, waar je ook woont. Mensen denken bij klimaatverandering vooral aan zeespiegelstijging en zijn gerustgesteld als ze verder van de zee wonen. Maar klimaatverandering heeft invloed op alles – op onze voedselvoorziening, onze economie – en leidt tot conflict en migratie... Iedereen heeft ermee te maken.’

© Rosa Hofgärtner / VPRO

Wat kunnen media beter doen?

‘Onder journalisten is er niet genoeg discussie geweest over wat een wereld boven twee graden opwarming betekent, terwijl we daar bijna zeker op afstuiven. Na het IPCC-rapport van afgelopen jaar is het kwartje enigszins gevallen: die resultaten zijn zo alarmerend dat de media het doorkregen. En dat werd tijd, want mensen merken de veranderingen steeds meer op: ze zien gek weer, extreme bosbranden… en hebben behoefte aan erkenning vanuit de media. Ze willen horen dat dit inderdaad niet normaal is.’

Maar mensen willen toch wel weten wat we eraan kunnen doen?

‘In veel boeken over klimaatverandering ligt de nadruk wel op oplossingen, maar dat heeft nou juist deels geleid tot de onderschatting van het probleem: als er oplossingen zijn, denk je al gauw dat het uiteindelijk wel goed komt. Ik miste een boek waarin er gewoon alleen maar werd gezegd: dit zijn de gevolgen als we zo doorgaan.’

‘Na lezingen komen mensen vaak naar me toe met grote ogen. Ze verwachten dat ik nog een beetje hoop kan geven en met een oplossing kom. Maar dat kan ik niet.’

'als je werkelijk weet hoe erg het is, dan kun je niet wegkijken'

Denk je niet dat zo veel heftige informatie tot verlamming leidt?

‘Ik denk niet dat mensen hun ogen sluiten uit wanhoop. Als ze dat doen, weten ze gewoon nog niet genoeg. Als je werkelijk weet hoe erg het is, dan kun je niet wegkijken. Kijk maar naar de jonge klimaatactiviste Greta Thunberg. Ze verwoordde dat mooi bij haar internationale debuut: “Het is tijd om onze koffers te pakken. Ons huis staat in brand en we doen alsof er niks aan de hand is.” De reactie daarop is het grootste publieke antwoord op klimaatverandering dat de wereld heeft gezien.’

‘Als ik om me heen kijk, zie ik dat bij meer politieke bewegingen van het afgelopen jaar gebeuren: van Greta Thunberg en Extinction Rebellion in Europa tot de Sunrise Movement en Green Deal in de VS… Dat was een paar jaar geleden onvoorstelbaar. En ze zijn allemaal geïnspireerd door het alarmerende vooruitzicht, door angst. Voor mij is dat bewijs genoeg dat dit verhaal wel degelijk een mobiliserend effect kan hebben.’

Moeten we zoveel mogelijk mensen bang maken?

‘Ik denk niet dat dit de enige manier is om het klimaatverhaal te vertellen. Mensen hebben ook wel een soort overwinning nodig; dat ze merken dat het zin heeft, waar ze zich voor inzetten. En dat ze het niet allemaal voor niets doen. Je hoeft je ook niet te beperken tot één retorisch perspectief. Klimaatverandering is daar te groot voor.'

tekst loopt door onder de afbeelding

© Rosa Hofgärtner / Bewerking: Julia Veldman

Ik doe wel mijn best, maar af en toe vraag ik me af of al mijn acties wel nut hebben.

‘Twee graden opwarming is een soort harde grens geworden: we blijven eronder en zijn gered, of de temperatuur stijgt en we gaan ten onder. Het wordt geleidelijk erger en waar we landen op dat spectrum, hangt helemaal van de mensheid af. Dus, zelfs al draag je een heel klein beetje bij, en lukt het ons niet om binnen twee graden opwarming te blijven, dan is het nog altijd beter dan acht graden opwarming.’

Ah, dank je. Ik las je boek omdat ik me net als jij zorgen maak. Denk je dat mensen die niet al hun best doen het tij te keren jouw boek ook zullen lezen? In andere woorden: komt je boodschap wel terecht bij mensen die het probleem nog niet kennen (of erkennen)?

‘Ik hoef niet per se de mensen te bereiken die er niets vanaf willen weten of er niet in geloven. Het probleem is ook niet dat 27 procent van de Amerikanen niet in klimaatverandering gelooft, maar dat de 73 procent die dat wel doet, zich niet realiseert hoe erg het is. Als het lukt om die 70 procent in actie te brengen, dan is dat genoeg om ook de politiek in beweging te krijgen. Ik schreef het boek voor de paar jaar jongere ik: ik wist dat klimaatverandering een probleem was, maar het stond niet hoog op mijn prioriteitenlijstje. Als ik ging stemmen, waren er andere thema’s die mijn stem bepaalden. Dat is nu anders: het probleem is zo groot en allesbepalend. Dit boek is mijn educatie en kan de educatie voor anderen zijn.’

'ik leef ook deels in ontkenning, zoals iedereen op deze planeet'

Lig je zelf ‘s nachts wakker van al die duistere voorspellingen?

‘Tsja, natuurlijk is het deprimerende materie... Maar ik leef ook deels in ontkenning, zoals trouwens iedereen op deze planeet. Soms ben ik er veel mee bezig, andere keren denk ik aan mijn dochter en vrouw, aan een basketbalwedstrijd, aan dagelijkse bezigheden voor mijn werk. Ik geloof ook niet dat alle verantwoordelijkheid bij het individu moet liggen. Het belangrijkste is om je bewust te zijn van het probleem, te stemmen en de politiek aan te sporen om iets te doen.’

tekst loopt hieronder door

bekijk ook deze afleveringen

Je hebt het vliegtuig gepakt naar Amsterdam. Voel je je daar dan niet schuldig over?

‘Ja… als ik naar mijn leven kijk, dan heb ik wel het gevoel dat alles wat ik doe, wordt overschaduwd door een schuldgevoel over mijn voetafdruk. Ik heb wel bewondering voor mensen die heel milieubewust leven, maar echte verandering moet vanuit de politiek komen.’

Na het gesprek lopen we een stukje langs de grachten. Ik vertel hem dat we wel weten hoe anders de kaart van Nederland eruit zal zien als de zeespiegel blijft stijgen, maar zo’n scenario wordt in de praktijk vaak weggelachen. Ik vraag me hardop af hoe het komt dat de politiek en de media er zo weinig bij stil staan. Ik bedoel, wat is het plan? Verhuizen we naar Duitsland? En wanneer dan? Wat nemen we mee? Gaan we met z’n allen of moeten we het zelf uitzoeken?

David luistert, maar hij heeft geen geruststellend antwoord paraat. Hij is ook maar gewoon de messenger.

Ik pak mijn fiets, probeer er even goed bij stil te staan en ga doodsbang naar huis. Hij zal wel trots zijn.