Het klinkt als een eenvoudig recept. Bouw een nieuwe staat. Maar het omvormen en heropbouwen van een staatsbestel is lang niet altijd zo makkelijk. De keren dat er succes geboekt werd, zijn dan ook op één hand te tellen. Wat zijn de voorwaarden voor succesvolle Nation Building, en waarom gaat het in Irak zo moeizaam?

Nation-building door de Verenigde Naties

Alhoewel er geen eenduidig recept is voor de wederopbouw van een door oorlog en conflicten verscheurd land, is er wel een aantal prioriteiten aan te geven in de lange rij zaken die gedaan moeten worden als de wapens zijn neergelegd. Zo geven verschillende experts aan dat allereerst de veiligheid voor de burgers hersteld moet zijn, voordat andere stappen gezet kunnen worden. Als de bevolking zich veilig voelt, zal deze zich immers weer gaan richten op het leven van alle dag; ze gaan dan weer naar hun werk, sturen hun kinderen weer naar school, kortom, een deel van de samenleving zal dan vanzelf weer op gang komen.

Als de veiligheidssituatie in een land weer op orde is, moet er snel gestart worden met de opbouw van lokale en regionale overheden. Daarnaast is het belangrijk om zaken als persvrijheid en de wederopbouw van het rechtssysteem in een land snel in gang te zetten. Zodra deze zaken op orde zijn, wordt ook de volgende stap, de wederopbouw van de economie, een stuk eenvoudiger. Dit proces van economische wederopbouw kan volgens experts het best in gang gezet worden door het verstrekken van leningen aan kleine bedrijven die sterk lokaal gevestigd zijn. Zodra de economie weer gaat draaien, zo gaat de theorie, zal de bevolking zich richten op het opbouwen van hun leven, in plaats van het aanvallen van vredestroepen of het anderszins verstoren van de orde.

Tot zover de theorie. In de praktijk blijkt de wederopbouw van een land een taaie aangelegenheid, die lang tijd in beslag neemt en lang niet altijd succesvol is. Zo bleek de operatie in Cambodja verre van succesvol. Na een decennium van geweld, wat volgde op de dood van Pol Pot, sloot de Verenigde Naties een overeenkomst met verschillende politieke fracties, die toezegden hun wapens in te leveren en zich te voegen naar de uitslag van vrije verkiezingen. Deze verkiezingen, die in 1993 werden gehouden, resulteerden in een duo-premierschap van Hun Sen en Notodom Ranariddh. Maar in 1997 moest de laatste vluchten na een serie bloedige aanslagen en kon Hun Sen de macht overnemen. Sinds die tijd zijn er nog enkele malen verkiezingen gehouden, maar internationale waarnemers zeggen dat deze verre van eerlijk zijn verlopen.

Ook in Somalië is het proces van wederopbouw geen succes te noemen. De VN had begin jaren negentig een sterke aanwezigheid in het land. Toen in 1992 er een conflict uitbrak tussen verschillende milities leidde dit tot een humanitaire crisis. De Veiligheidsraad stelde een wapenembargo in voor het land, en stuurde waarnemers naar Somalië. Eind 1992 vormde zich de Unified Task Force, die onder leiding van het Amerikaanse leger ervoor moest zorgen dat konvooien met noodhulp veilig hun bestemming konden bereiken. Maar de internationale vredesmacht werd voortdurend aangevallen, waarop de internationale vredesmacht van de Verenigde Naties zich in 1995 terugtrok. Alhoewel er inmiddels een overgangsregering is geïnstalleerd, worden grote delen van het land nog steeds beheerst door milities.

Over waarom de VN-missie in Somalië mislukt is, verschillen de commentatoren nog steeds van mening. Maar er is wel overeenstemming over enkele factoren die het slagen van VN-missies vergemakkelijken. Zo wordt alom aangenomen dat de missie van de VN in Oost-Timor, die als zeer geslaagd wordt aangemerkt, mede succesvol was omdat het een relatief klein land is, met minder dan 1 miljoen inwoners. Ook in Kosovo, waar na de oorlog de wederopbouw van het land succesvol lijkt te verlopen, zijn factoren te noemen die bijdragen tot het succes. Zo willen de Kosovaren zich graag bij Europa aansluiten, waardoor er veel medewerking is. Ook de duidelijke commandostructuur, waarbij de internationale vredesmacht KFOR vanaf het begin controle heeft gehad over de veiligheidssituatie in het land, heeft bijgedragen.

Dit laatste punt geeft meteen een van de moeilijkheden aan in Irak. Het feit dat de VN voor de terugkeer van de veiligheid in Irak afhankelijk is van het Amerikaanse leger, maakt het proces al een stuk ingewikkelder. Daarnaast wordt aangenomen dat nation-building beter werkt als een nieuw bestuur vanuit lokale en provinciale overheden wordt opgebouwd, omdat hierdoor meer zekerheden worden ingebouwd, en de middenklasse beter betrokken wordt bij de wederopbouw. Tel daarbij op dat alom bekend is dat nation-building moeilijker is als de bevolking uit verschillende groeperingen bestaat (zoals de Soenniten, Shi-iten en Koerden in Irak), en plotseling is duidelijk waarom de wederopbouw van Irak verre van vlekkeloos verloopt.