Bo Xilai, partijsecretaris van de Chinese Communistische Partij in de stad Chongqing, wordt verdacht van omkoping, ongepast seksueel gedrag en machtsmisbruik in het strafrechtelijk onderzoek naar zijn vrouw, die haar Britse zakenpartner vergiftigde. Wie is deze Chinese 'Godfather'?

Deze week blokkeerde de Chinese overheid de website van de New York Times in China. Een kritisch artikel in die krant over zelfverrijking van China's president Wen Jiabao werd daarmee onzichtbaar gemaakt voor het Chinese volk. Ook nieuws over de escapades van de zoon van een andere partijbons werd in de doofpot gestopt: toen de zoon van president Hu Jintao's vertrouweling Ling Jihua zichzelf in zijn Ferrari te pletter reed (met volgens de geruchten op Chinese social media achterin twee bijna blote vrouwen) volgde een grote cover-up operatie.

Maar het kan ook anders aflopen, zoals voor de charismatische Bo Xilai. Hij wordt verdacht van omkoping, ongepast seksueel gedrag en betrokkenheid bij de moord op de Britse zakenman Neil Heywood. Bo's vrouw Gu Kailai werd in augustus voor die moord voorwaardelijk ter dood veroordeeld (een straf die gewoonlijk wordt omgezet in levenslang). Heywood was de zakenpartner van Bo en zijn vrouw.

Een paar dagen geleden werd bekend dat Bo Xilai zijn immuniteit definitief kwijtraakt nu hij, nadat hij in september al uit de partijgelederen was verwijderd, ook zijn zetel in het parlement moet opgeven. Daarmee is de weg voor vervolging vrij.

Wie is deze 'Godfather' die al maanden brandpunt van schandaal en verdachtmakingen is? En waarom valt juist hij in ongenade, terwijl de meeste Chinezen ervan overtuigd zijn dat de meeste andere hoge partijleiders vergelijkbare verdenkingen op zich hebben geladen?

Het gezicht achter de kille politiek

De val van de charismatisch leider Bo Xilai (1949), die net als Ling Jihua werd genoemd als nieuw lid van het Permanent Comité van het Chinese Politbureau, was begin dit jaar aanleiding voor filmmaker Floris-Jan van Luyn, voormalig China-correspondent voor NRC Handelsblad, om een zoektocht in te zetten naar de gezichten achter de kille politiek van China. In de Tegenlichtuitzending In de macht van China doen Chinese dissidenten, politieke activisten en een psycholoog, allen gevestigd buiten China, risicovolle uitspraken over de Chinese politiek. Met de woorden van de experts krijgt de filmmaker, ooit zelf gefascineerd door het charisma van Bo Xilai, een beter beeld van de politieke hoogvlieger die inmiddels hard ten val is gekomen.

Van kroonprins tot zwart schaap

Bo wordt een 'kroonprins' genoemd, wat wil zeggen dat hij behoort tot de partijleiders die uit machtige families komen. Sommige leiders behoren tot de tuanpai – de factie die put uit voormalige Jeugdliga leden – zeg maar de broedkamer van de partij. Hiertoe behoren o.a. de huidige president Hu Jintao en premier Wen Jiabao. De rest zijn princelings, kinderen van politieke leiders. Zo was de adoptievader van voormalig president Jiang Zemin een beroemde martelaar voor de CCP. De vader van Bo Xilai was één van de 'Acht Onsterfelijken' die China door de roerige jaren zeventig en tachtig loodsten. 

Terwijl het officiële persbureau van China, Xinhua, de wandaden van Bo Xilai uitgebreid veroordeelt, stopt de Partij berichten met betrekking op President Hu Jintao in de doofpot. Het verschil in berichtgeving over Bo Xilai en zittende partijleden zegt veel over de poging die de Partij doet om 'China's meest instabiele politieke situatie in jaren, aan de vooravond van de machtswisseling van 8 november, in toom te houden,' schrijft de Wall Street Journal. Bo Xilai is wellicht een bedreiging voor de Partij, maar waarom precies?

Allereerst is Bo Xilai's zelf-promotie campagne ongewenst binnen China's Communistische Partij. Bo's succes begon met zijn economische hervormingen in Dalian, een industriestad aan de oostkunst van China, en leverde hem al snel een positie op binnen de Partij in de hoofdstad Peking. Maar hier veroorzaakte de populist scheve ogen. Zijn publieke politieke ambitie om een plaats te bemachtigen in het Permanente Comité van het Politbureau, China's hoogste orgaan van besluitvorming, werd niet gewaardeerd door collega's. De negen leden van het Permanent Comité van het Politbureau bezetten meestal tegelijkertijd de belangrijkste regeringsposities: president van de Volksrepubliek China (nu Hu Jintao, die ook secretaris-generaal van de partij is), voorzitter van het Nationaal Volkscongres (Wu Bangguo) en premier van de Staatsraad (het kabinet) (Wen Jiabao). Xi Jinping is op dit moment vice-president van China. Populistisch gedrag wijst, volgens de ongeschreven wet tussen de leden, op een gebrek aan respect voor de Partij: 'Hij probeerde groter te zijn dan de partij', zo verklaart the Guardian de wrok jegens Bo binnen de Partij.

Verder strookt het politieke idealisme van Bo Xilai niet met de meer pragmatische visie van de Partij in het post-Tiananmen tijdperk. 'De kwestie met Bo is complex', vertelt filmmaker Van Luyn: 'Ondanks het feit dat de hele wereld meldt dat hij met zijn Rode Liederen een neo-Maoïst zou zijn, is hij dat niet. Hij heeft alleen handig gebruik gemaakt van dat sentiment om een bepaalde generatie Chinezen – de 50plussers die aan het kortste einde trekken – voor zich te winnen. De centrale overheid heeft dat veroordeeld en weggezet als neo-Maoïstisch gedrag toen Bo's positie in het geding kwam. Het internationale journaille heeft die mening braaf overgenomen, maar daar valt dus wel wat op af te dingen.' Volgens een Wall Street Journal reportage over het schandaal rond Bo Xilai bracht hij inderdaad de 'rode kleur van de revolutie' terug in Chonqing, een stad in het minder ontwikkelde centrale gedeelte van China: hij herintroduceerde the red songs, nationalistische volksliederen en liet het koor deze liederen verspreiden. Volgens de Wall Street Journal reporters deed Bo's Chongqing-model sommigen denken aan de Culturele Revolutie, een zwarte tijd waar zij niet naar terug willen. Bo's explosieve economische beleid werd later bekend als het 'Chongqing-model'.

De politiek vooruitstrevende Bo werkte mogelijk ondermijnend voor de legitimiteit van de Partij. Want, zoals politiek insider Willy Wo-Lap Lam in In de macht van China vertelt: 'Xi Jinping, de huidige vice president van China en lid van het Permanente Comité, is niet gekozen omdat hij zo bekwaam was of vanwege zijn toekomstvisie en orginele ideëen, maar omdat hij de minst controversiële kandidaat was. Door de meeste fracties wordt hij niet als gevaarlijk gezien.'

In het hoofd van Bo Xilai

Floris van Luyn heeft, ondanks zijn lange ervaring als correspondent in China, moeite met het duiden van de politieke figuur 'Bo Xilai'. Het is erg lastig de berichtgeving over China, en Bo Xilai in het specifiek goed te interpreteren. Van Luyn: "De kwestie met Bo is complex. Ondanks het feit dat de hele wereld meldt dat hij met zijn Rode Liederen een neo-Maoist zou zijn, is hij dat niet. Hij heeft alleen handig gebruik gemaakt van dat sentiment om een bepaalde generatie Chinezen – de 50plussers die aan het kortste einde trekken – voor zich te winnen."

"Het liefst zou ik in het hoofd van deze mensen willen kruipen," zegt Van Luyn halverwege zijn zoektocht. Hij interviewt o.a. psycholoog Zheng Lifeng, één van de eerste Chinese psychologen die workshops geeft aan politici en zakenmensen over het uiten van gevoelens, geeft een inkijkje in de persoon Bo Xilai.

Van Luyn: "Zou je als psycholoog Bo Xilai durven analyseren?"

Zheng: "Bo Xilai… ja, eigenlijk is hij een rebelse tiener. Ik heb zijn persoonlijke verleden bestudeerd, dus ik weet dat hij tijdens de Culturele Revolutie een ‘Rode Gardist’ was. Zijn vader was toen een van de partijleiders. Voor zover ik weet was hij de eerste Rode Gardist die zijn vader schopte. Hij schopte zijn vader en brak zijn ribben."

INTERMEZZO

De Rode Gardisten waren de revolutionaire voorhoede voor de Culturele Revolutie die Mao in 1966 instigeerde als linkse tegenbeweging tegen de pragmatische koers die andere hoge partijbonzen hadden ingezet na het mislukken van de Grote Sprong Voorwaarts, om de touwtjes weer in handen te krijgen. Mao mobiliseerde massa's scholieren en studenten die buiten de partij stonden voor de Rode Garde. Zij slaagden er niet alleen in de bestaande partijstructuren te vernielen, maar richtten eveneens grote schade aan aan de economie, het onderwijs, de levens en persoonlijke bezittingen van de 'bourgeois klasse'.

De Rode Gardisten verspreidden Mao's gedachtegoed, gebundeld in Mao's rode boekje. Het boekje diende als symbool van de Culturele Revolutie en de trouw aan Mao. Het Rode Boekje bevatte meer dan 400 citaten van Mao, met titels als: "De correcte behandeling van tegenstellingen binnen het volk", "Het imperialisme en alle reactionairen zijn papieren tijgers", "Dien het Volk" en "De jeugd".

Neomaoïstisch en kil

Zheng: ‘Bo Xilai is eigenlijk heel bijzonder. Hij is niet eens zo conservatief. Ik beschouw hem als een 50-jarige Rode Gardist. Hij is heel kil. Hij is maoïstisch en plaatst zichzelf op een hoog voetstuk. Die eigenschappen worden in de Chinese maatschappij als ongepast gezien.’

Politiek idealisme? Moraal in China vernietigd

Tijdens de Culturele Revolutie van 1965 tot 1969 was de tiener Bo Xilai deel van de rebelse Rode Gardisten van Mao. Zij vochten voor hun idealen, de revolutie en het gedachtegoed van Mao. Wu Guoguang, voormalig adviseur van het politbureau in China was ook deel van zijn generatie en vertelt dat na de dood van Mao er een sfeer van politiek idealisme heerste in China. 'Veel van de leiders van nu waren in hun jonge jaren politieke idealisten'.

Volgens Wu was het studentenprotest op het Tiananmen-plein 4 juni 1989 een omslagpunt, een mentaliteitsverandering: 'De moraal in China is vernietigd, evenals het idealisme.' Dit heeft ook effect op de generatie leiders van China: 'Mijn generatie kwam erachter dat als we vasthielden aan onze manier van denken, dat we in de problemen kwamen. Sindsdien hebben veel politici in China hun gedrag aangepast aan de nieuwe situatie. In feite hebben zij daarmee zichzelf en de jongere generatie verloochend'.

Geen immuniteit voor de Chinese 'Godfather'

'Als Bo Xilai geluk heeft dan komt hij weg met een gevangenisstraf en wordt hij uit de partij gezet,' voorzag Willy Wo-Lap Lam, de politieke insider in de blackbox van het Communistische politbureau, begin 2012. De deskundige zag vanuit zijn woning in Hongkong dat Bo Xilai politiek overmoedig werd.

Willy: 'Er zijn mensen die zeggen dat hij een Godfather-achtig figuur is. Maar juist omdat hij dacht overal mee weg te komen, zelfs met moord, is hij in de problemen geraakt. Hij is te ver gegaan.' Bo Xilai is inmiddels niet alleen uit de Communistische Partij gezet, maar ook geschorst uit het Chinese Parlement, waardoor hij zijn immuniteit voor vervolging verloren heeft.

Kern van waarheid

'Ik geloof niet in alles wat er over Bo Xilai gezegd wordt, maar er zal vast een kern van waarheid in zitten,' zegt Chen Guangcheng over de Chinese gedoodverfde politicus. De blinde activist Chen heeft voor zijn kritiek op de eenkindpolitiek vier jaar gevangen gezeten.

In april 2012 werd activist Chen plotsklaps wereldberoemd toen hij zijn huisarrest ontvluchtte via de Amerikaanse ambassade in Peking.

Een deel van de waarheid...

Over Bo Xilai is Chen Guangcheng stellig: 'Kort gezegd, de hele waarheid over Bo Xilai zal gezien het ontbreken van een onafhankelijke rechtspraak en het gebrek aan persvrijheid en vrijheid van meningsuiting niet naar buiten komen.' Chen verzucht: 'Een deel van de waarheid zou al mooi zijn. Maar als we niet goed zoeken, vinden we zelfs dat niet.'