Ingewikkelde internationale fiscale strategieën: het klinkt niet meteen als een onderwerp waar een kunstenaar door geïnspireerd wordt. Maar voor Femke Herregraven ligt dat anders. De grafisch ontwerpster ontwikkelde Taxodus, een online spel waarin je zelf als een multinational op een slimme manier de belasting kunt ontwijken. ‘Ik ben geïnteresseerd in de machtsstructuren waar global finance en geopolitiek samenkomenen ik houd ervan dingen uit te zoeken,’ vertelt ze in haar hagelwitte studio in Amsterdam. Het idee voor Taxodus ontstond in een masterclass van het Mediafonds, met de invalshoek ‘new tools for investigative journalism’. Herregraven werd benaderd door Tegenlicht-regisseur Marije Meerman, die zich eveneens graag vastbijt in een complex economisch probleem.
In het spel Taxodus kun je met het profiel van een bestaande multinational een slimme belastingroute kiezen. Hebzucht wordt (ook hier) beloond.
meer artikelen bij deze aflevering
‘Ik ben artist in residence geweest op de Zuidas,’ zegt Herregraven. ‘Ik wilde uitvinden welke bedrijven er eigenlijk allemaal gevestigd waren, dat bleek niet mee te vallen. Ik ging spitten bij de Kamer van Koophandel en kwam erachter dat op sommige adressen wel honderden bedrijven waren ingeschreven. Dat waren dus die zogenaamde brievenbusfirma’s. Zo ben ik in het onderwerp gerold. Wat ik er heel interessant aan vind, is dat elke stap die je neemt, weer een nieuwe wereld ontsluit. Landen wedijveren ook met elkaar om een gunstig belastingklimaat. Het gaat dus ook over geopolitieke verhoudingen, en natuurlijk over ethiek. Belasting klinkt misschien saai, maar het gaat ons allemaal aan. Eigenlijk willen we allemaal zo weinig mogelijk belasting betalen. Maar hoe weegt het individuele belang op tegen het grotere goed? Dat speelt hier op wereldwijd niveau.’
Database
Wie het spel start, kiest eerst een multinational om mee te spelen. Je kunt kiezen uit tachtig bestaande bedrijven: van Apple tot WalMart en van Google tot Volkswagen. Dan krijg je een briefing en kun je in verschillende landen verschillende soorten firma’s starten om zo veel mogelijk belastingvoordeel op te strijken. De spelers krijgen tips van een adviseur en na een virtueel belastingjaar wordt de balans opgemaakt. Wie de slimste route heeft gekozen en dus minste belasting heeft betaald, wint. ‘Het spel is gebaseerd op echte informatie. Er zit een enorm ingewikkelde database achter. De bedrijven zijn hier zelf ook steeds mee bezig: General Electric heeft een afdeling van 2000 man gericht op voordelige belastingroutes.’
Herregraven was al bezig met Taxodus toen in de Nederlandse pers berichten verschenen over het grote aantal brievenbusfirma’s dat ons land rijk is. ‘Ik vond het eigenlijk raar dat het zo laat naar voren kwam. Al die informatie is gewoon op te vragen. Nederland speelt ook echt een cruciale rol. Het is geen belastingparadijs in traditionele zin, zoals de Kaaimaneilanden, maar een belangrijke doorsluishaven. Van de bedrijven in de Fortune 100 met de grootste jaaromzet, hebben er 89 een adres in Nederland.’ Deze belastingstrategieën zijn allemaal compleet legaal en regeringen werken er gewoon aan mee. ‘Het is een wereldwijd systeem.
Overal lopen regeringen miljarden aan belasting mis, en toch maken ze het mogelijk. Ik kan me er heel boos over maken dat de wetgeving het toelaat dat de meeste grote bedrijven maar vijf procent belasting betalen. Nieuwe steden als Dubai en King Abdullah Economic City zijn zelfs speciaal ontworpen als belastinghavens. Het systeem vindt zichzelf ook steeds opnieuw uit, want geld zoekt altijd de weg van de minste weerstand.’
Taxodus is vanaf 25 maart te spelen op taxodus.net. Dit artikel verscheen eerder in de VPRO Gids, nummer 12, van 23 t/m 29 maart 2013.