Maak Brittannië weer groot

Voor anglofielen zijn dit zware tijden. Hier heb je The Sun, die opent met ‘Your money or your lives’: als de EU niet doet wat Groot-Brittannië eist, moeten de Britten niet langer helpen met terreurbestrijding. Daar stelt Boris Johnson aanhangers van Europese eenwording op één lijn met de nazi’s en verderop dreigt Nigel Farage van de anti-Europese UKIP met straatgeweld in het geval van een ‘soft’ Brexit. Zie hoe de Britse opperrechters die moesten beslissen of het parlement mag stemmen over Brexit op de voorpagina’s van de tabloids met naam, toenaam en foto werden aangevallen als ‘vijanden van het volk’. The Sun liet niet na te vermelden dat een van de opperrechters homoseksueel is en een ander een aantal vreemde talen spreekt.

‘Stiff upperlip, anyone?’ ‘Keep calm and carry on?’ ‘No emotions please, we’re English?’

Nog steeds lijken veel anglofiele Europeanen en Amerikanen de stem voor Brexit te zien als een tijdelijke zinsbegoocheling. Iedereen zegt wel eens iets zonder na te denken en nu hebben de Engelsen dat gedaan, in het stemhokje…

Het is een geruststellende gedachte voor wie de Engelsen bewondert – en welke VPRO-kijker doet dit niet na decennia vol televisie van wereldklasse? Ook ik groeide op met Spitting Image, The Young Ones en The Singing Detective, en in mijn vak, de journalistiek, zijn Financial Times, The Economist en London Review of Books absolute wereldtop.

Het punt is dat zulke kwaliteitsmedia een bescheiden minderheid van Britten bereiken – zoals NRC, De Groene Amsterdammer en De Gids ook niet representatief zijn voor Nederland. De BBC is gehouden aan ‘onpartijdigheid’ en moet de manipulaties, leugens en loze beloftes van de Brexiteers net zo serieus brengen als de weerleggingen ervan. ’s Lands grootste krant is niet The Guardian, maar The Sun, gevolgd door Daily Mail. De meest gelezen krant op broadsheet-formaat is de hysterische Daily Telegraph, eveneens pro-Brexit.

Het is een fabeltje dat Britten massaal spijt hebben van hun stem voor ‘leave’, of dat ze na het referendum allemaal online gingen opzoeken wat de EU eigenlijk is. Er is nog steeds brede steun voor Brexit, zelfs voor het ‘no deal crash’-scenario, waarbij Groot-Brittannië zonder enige overeenkomst of overgangsfase de eu verlaat. Volgens een recente peiling verkiest driekwart van de ondervraagden dit boven een ‘slechte deal’, al werd helaas niet vermeld welk deel van die driekwart snapt dat bij zo’n scenario op 30 maart 2019 opeens geen vliegtuig meer kan opstijgen, geen dokter uit de EU nog in Groot-Brittannië kan werken en de vrachtwagens drie rijen dik zullen staan tussen de haven van Dover en Londen.

Het beeld van Engelsen als nuchter, pragmatisch en immuun voor hysterie rijmt gewoon niet langer met de feiten (de Schotten en Noord-Ieren stemden voor blijven). En de Indiase journalist en schrijver Pankaj Mishra heeft volkomen gelijk wanneer hij in de komende VPRO Tegenlicht-uitzending vaststelt dat de Brexitstem niet gaat over de EU. Het wordt ingegeven door diep irrationele gevoelens van nostalgie en superioriteit: de belofte is dat isolatie het land weer ‘groot’ gaat maken – precies zoals Trump beloofde met Amerika te doen.

Brexit gaat over The Empire, want heel veel Engelsen kampen nog steeds met een subtiel maar diepgeworteld meerderwaardigheidscomplex uit de koloniale tijd. Zeg tegen Engelsen dat vanuit China bezien het verschil tussen hun land (0,86 procent van de wereldbevolking) en België (0,15 procent) een afrondingsfoutje is en mensen worden echt boos op je. Hun eigen land op hetzelfde niveau als het land dat onderwerp is van het onder Engelsen populaire gezelschapsspel Noem vijf beroemde Belgen? Dezelfde reactie krijg je als je tegen hen zegt dat Europa twee soorten landen kent: kleine landen en landen die wat dit betreft nog in de ontkenningsfase verkeren.

Tekst gaat verder onder deze foto. 

Daarom is in Groot-Brittannië de case voor de EU zo moeilijk te maken: momenteel bestaat acht procent van de wereldbevolking uit Europeanen, in 2050 zal dit vijf procent zijn en in 2100 drie. Zoals EU-aanhanger Tony Blair het met typisch Engelse eloquentie uitdrukte: de EU gaat allang niet meer over ‘peace’. Het gaat over ‘power’ en het behoud van soevereiniteit als continent.

Alleen luistert bijna niemand meer naar Blair, nadat deze zich de Irakoorlog in had gelogen en net als zijn sociaaldemocratische collega’s in Nederland voor een bank ging werken. Naar wie wel heel veel mensen luisteren in Engeland zijn de Brexitclowns die beweren dat het EU-lidmaatschap hun land niet machtiger en relevanter maakt op wereldschaal, maar juist geknecht en klein houdt. De Brexiteers beloven het met droge ogen: wij kunnen weer een wereldmacht worden, als we maar uit de EU gaan.

De term hier is ‘exceptionalisme’, een syndroom waar ook Amerikanen aan lijden. Nederlanders doen het tegenovergestelde en huldigen een negatief exceptionalisme, waarbij geen land zo bespottelijk is als het onze: ‘typisch Nederlands’ is een negatieve kwalificatie, terwijl iets positiefs juist ‘on-Nederlands goed’ heet. Stel je een Amerikaan voor die iets omschrijft als ‘so good it’s un-American’.

Er zijn goede redenen om in de EU te blijven en er zijn goede redenen om de eu te verlaten – bijvoorbeeld omdat je niet gelooft dat zulke uiteenlopende politieke culturen en economische tradities zich laten verenigen in een democratisch geheel. De EU is geen paradijs met enkel voordelen, maar het is evenmin de hel met enkel nadelen die de dominante groepen binnen de Brexiteers ervan hebben gemaakt. Deze Brexiteers domineren nog altijd het debat en daarmee ook de politiek. Ooit zullen ze met hun fantasieën en waandenkbeelden keihard tegen de muur knallen. Tot die tijd wenden anglofielen hun blik af, hopend op een wonder.