Schrijver Hanna Bervoets (Amsterdam, 1984) ging op 4 augustus in gesprek met Janine Abbring in de tweede aflevering van VPRO Zomergasten. In haar ideale televisieavond fragmenten uit de Amerikaanse serie Xena: Warrior Princess, Expeditie Robinson en de documentaire How to Survive a Plague.
De hele aflevering is niet meer terug te kijken vanwege rechtenbeperkingen. De losse gesprekken zijn hieronder wel nog beschikbaar.
Bervoets is één van de meest veelzijdige en productieve auteurs van haar generatie. Haar werk werd geprezen met de BNG Bank Literatuurprijs en de Frans Kellendonkprijs en ontving nominaties voor de Gouden Boekenuil, de AKO Literatuurprijs en de Libris Literatuurprijs. Dit voorjaar verscheen haar zevende roman Welkom in het Rijk der zieken, een boek over chronisch ziek zijn waarin essayistische beschouwingen samengaan met fantasy-elementen.
De keuzefilm van Hanna Bervoets, die direct na VPRO Zomergasten wordt uitgezonden, is The Hours (Stephen Daldry, 2002). De film is een ode aan Virginia Woolf met drie personages die verbonden zijn met Woolfs roman Mrs. Dalloway. Nicole Kidman speelt Woolf zelf, die in de jaren twintig tijdens het schrijven geteisterd wordt door depressie. Julianne Moore speelt huisvrouw Laura, die zich in de jaren vijftig gewurgd voelt door het maatschappelijke keurslijf en zich herkent in Woolfs boek. En Meryl Streep speelt Clarissa Vaughn; zij is direct geënt op Clarissa Dalloway, die twijfelt aan haar levenskeuzes.
'Mijn fragmenten draaien om de verhalen die we onszelf en elkaar vertellen om met onszelf en elkaar te kunnen leven. Hoe maken we onszelf wijs dat we een goed mens zijn, ook wanneer we verkeerde beslissingen nemen? Hoe worden onze ideeën over zaken als liefde, authenticiteit en zingeving beïnvloed door de cultuur en gemeenschap waarin we leven? En welke verhalen vertellen we onszelf om overeind te blijven bij rouw, verlies of verdriet? Het zijn vragen die me al jaren bezighouden, misschien wel de kern van m’n werk vormen. Maar: in de kracht van verhalen schuilt ook hun destructieve potentie.'
Bervoets schreef zeven romans met een vaak maatschappelijk betrokken ondertoon. Recensenten omschrijven haar werk soms als laboratoriumliteratuur: romans van Bervoets hebben op het oog groteske uitgangspunten maar kennen altijd een nauwkeurige, realistische uitwerking. In Alles wat er was (2013) raakt een groep mensen opgesloten in een verlaten schoolgebouw, waarop ze de wetten van het samenleven opnieuw moeten definiëren. Efter (2014) speelt in een nabije toekomst waarin ons denken over ziek en gezond zo is veranderd dat we verliefdheid als psychische aandoening beschouwen. Ivanov (2016) draait om het kruisen van mensen en apen, en de grenzen van wetenschapsethiek. Fuzzie (2017) is een meer meanderende vertelling over een pratend pluizig bolletje; een onderzoek naar de mechanismen achter gemis, genegenheid en de vraag in hoeverre affectie zich laat afdwingen.
Hoewel haar boeken niet in één hokje passen, stelt Bervoets steeds weer de vraag wie of wat ons denken bepaalt, en wat er gebeurt wanneer vanzelfsprekendheden wegvallen. Soms met een science fiction-achtige vertelling, dan weer in precies realistisch proza. De jury van de Frans Kellendonkprijs schreef over Ivanov: ‘Steeds is een schrijfster aan het woord die trefzeker formuleert, lenig construeert, boordevol verbeelding zit en nooit roeperig of te expliciet wordt.’
Hanna Bervoets groeide op in Amsterdam en woonde bij haar moeder. Als kind was ze een fervent lezer, op de middelbare school verschoof haar interesse naar games, wiskunde, televisie en films. Van de alternatieve rockband No Doubt was ze zo’n fan dat ze een fan-website programmeerde en vervolgens al snel de Nederlandse afdeling van de internationale fanclub bestierde. Haar droom was om zelf groot filmregisseur te worden in Hollywood, maar als ze na haar middelbare schooltijd aan de Universiteit van Amsterdam Media & Cultuur gaat studeren ontdekt ze het schrijven óver film en televisie.
Tijdens haar studie schreef Bervoets filmrecensies en korte columns over het Amsterdamse uitgaansleven voor stadsmagazine NL20. In 2008 voltooide zij vervolgens een duale Master Journalistiek en Research, eveneens aan de Universiteit van Amsterdam. Sindsdien publiceert zij essays en artikelen over media, cultuur en literatuur in onder andere NRC, de Volkskrant en De Correspondent. Tussen 2010 en 2015 was Bervoets vaste columnist voor Volkskrant Magazine. Daarna was ze één van de vaste televisierecensenten van de Volkskrant, een rubriek waar ze recent mee is gestopt. In 2018 schreef zij het scenario voor CarryMe voor Firma MES, een toneelstuk over de vraag wat er gebeurt wanneer we het dragen van kinderen commercieel uitbesteden. Bervoets romans en korte verhalen werden in verschillende talen vertaald.
De natuurdocumentaire Our Planet had een flinke impact, zo ook op Hanna Bervoets. De activistische serie laat onder begeleiding van de stem van David Attenborough zien welke invloed klimaatverandering heeft op onze planeet. In deze scène zien we hoe honderden walrussen zich verzamelen op een kleine klif, gedwongen door de stijging van de zeespiegel. Als ze terug het water in willen kunnen ze moeilijk naar beneden klauteren en vallen ze tientallen meters naar beneden met de dood tot gevolg. Hanna analyseert het fragment om aan te geven hoe met behulp van montage, muziek en voice-over een verhaal verteld wordt, terwijl de natuur zelf ons niet altijd de mooie ronde verhalen geeft die we verlangen.
Hanna Bervoets kijkt al jaren naar Expeditie Robinson en is als journalist op bezoek geweest voor een kijkje achter de schermen. Enerzijds is ze geïnteresseerd in de groepsdynamiek die ontstaat, anderzijds in de manier waarop die dynamiek wordt verteld. In dit fragment zien we Gwenda, een ‘onbekende Nederlander’, die er vanuit gaat dat de groep op iemand anders stemt die Expeditie Robinson zal moeten verlaten. Haar verhaal wordt afgewisseld met de rest van de groep, die in het geheim besluit om op Gwenda te stemmen vanwege haar houding en (sociale) positie in de groep. Een typisch voorbeeld van Robinson-dynamiek. Hanna gebruikte Expeditie Robinson als inspiratie voor haar boek Alles wat er was.
Op 25 december 1996 werd in Boulder, Colorado het zesjarige schoonheidskoninginnetje JonBenét Ramsey vermoord gevonden in de kelder van haar ouderlijk huis. Het werd een van de grootste moordmysteries van Amerika. De mediahype ontstond omdat er geen dader gevonden kon worden en uiteindelijk werden zelfs de ouders als belangrijkste verdachten aangemerkt. Casting JonBenét is een true crime-documentaireserie met een unieke vorm: in plaats van het verleden na te spelen vroegen de filmmakers aspirant acteurs uit de omgeving om auditie te doen voor de rol van de betrokkenen. Het resultaat is een verzameling speculaties van de acteurs over wat er in 1996 heeft plaatsgevonden. Hanna Bervoets laat dit fragment zien omdat ze houdt van experimenten met genreregels, wat je ook terugvindt in haar boeken.
Toen Hanna Bervoets haar boek Lieve Céline schreef dook ze in de wereld van fandom: subculturen waarin bepaalde personen of fenomenen worden vereerd op bijna religieuze wijze. Fandom is haar zelf niet vreemd; als tiener bestierde Bervoets de Nederlandse afdeling van de No Doubt fanclub. Ze laat een fragment zien van de dvd-extra van de concertregistratie van Céline Dion’s A New Day… show in Las Vegas, waarin we verschillende fans van Céline zich zien voorbereiden op een meet and greet met de grootste popster ter wereld. Hanna ziet parallellen tussen fandom en religie.
Xena: Warrior Princess was een serie die zich afspeelde in de Griekse oudheid met roversprinses Xena en haar partner in crime Gabrielle. Hanna Bervoets verslond de serie vroeger en analyseerde het tot op het bot, samen met vele anderen online. Daarbij ging het vooral over de subtekst: wie oplet kan een lesbische verhaallijn tussen de regels door lezen. Van woordgrapjes, tot sensuele aanrakingen of zelfs een kus - maar dan wel in heteroseksuele context. Want ondanks dat de makers eind jaren 90 er geen expliciete lesbische relatie van maakten, keken veel lesbiennes naar de serie vanwege de subtekst. Nog altijd is Xena: Warrior Princess een bron voor (academische) essays en fanfiction: zelf verzonnen fictie in het universum van een bestaand verhaal.
Op YouTube bestaat zoiets als het genre Disneyland surprise videos, een fenomeen waarbij ouders vastleggen hoe ze aan hun kinderen vertellen dat ze als verrassing naar Disneyland gaan. In dit fragment zien we de moeder van Lily en Chloe hun voor de tweede keer verrassen, en Lily reageert uitzinnig. Peuter Chloe daarentegen blijft koel en lijkt verward met haar ogen te rollen. Dat beeld werd uiteindelijk een meme. Hanna laat in dit fragment zien hoe iemand een effect beoogt met een video, maar het uiteindelijk compleet anders geïnterpreteerd kan worden: in plaats van twee schattige, emotionele kinderen op beeld, werd het resultaat een meme van side eyeing Chloe. De ouders proberen een bepaald verhaal te vertellen, waarbij de kinderen als acteurs worden neergezet.
The Hours is een Brits-Amerikaanse dramafilm met in de hoofdrollen Nicole Kidman, Meryl Streep, Julianne Moore en Ed Harris en is gebaseerd op het gelijknamige boek van Michael Cunningham. De film verweeft de verhalen van drie vrouwen uit verschillende generaties, wier levens met elkaar zijn verbonden door de roman Mrs. Dalloway van Virginia Woolf. Nicole Kidman won de Oscar voor Beste Actrice voor haar rol als Virginia Woolf. Hanna Bervoets laat na haar Zomergastenavond The Hours zien omdat het een bijna onmogelijke opgave is om een film van een boek dat over een boek gaat te maken, en volgens haar is dat bij The Hours fenomenaal geslaagd. Het verhaal gaat ook over literatuur, schrijven en de werking van inspiratie. Het boek is dan ook een van Hanna’s favorieten.
In de avonturenfilm Jurassic Park heeft de miljardair John Hammond een eiland omgebouwd tot themapark met prehistorische dieren; hij heeft het voor elkaar gekregen om dinosaurussen te klonen. Een team deskundigen moet beoordelen of het park geschikt is om binnenkort te openen. In het fragment dat Hanna Bervoets koos zien we de iconische scène waarin het team voor het eerst oog in oog staat met een levende dinosaurus. Voor Hanna heeft Jurassic Park een dubbele lading. Als kind was ze geobsedeerd door het spektakel en de nieuwe CGI-technieken, tegenwoordig analyseert ze graag hoe technologie als thema een rol speelt in de film. Daarom laat ze dit fragment zien, waarin zowel de paleontologen als de kijker zich verbazen over technologische mogelijkheden.
De documentaireserie Dark Net onderzoekt de geheimzinnigste en gevaarlijkste applicaties in de cyberwereld en de uiteenlopende mensen die ze ontwikkelen en gebruiken. In het fragment dat Hanna Bervoets laat zien, uit de eerste aflevering, zien we een Japanse jongen die een relatie heeft met een geanimeerd meisje in het spel LovePlus. Hij kletst met haar - voor zover de beperkte kunstmatige intelligentie dat toelaat, gaat met haar op date en is er gelukkig mee dat ze geen mens van vlees en bloed is. Hanna Bervoets laat dit fragment zien omdat er een aantal thema’s in samenkomen waar ze de afgelopen jaren zelf veel mee bezig is geweest, waaronder liefde hebben voor een niet-menselijke entiteit, zoals in haar roman Fuzzie, en het bevragen van onze romantische idealen en verwachtingen van de liefde, zoals ze doet in Efter.
In de documentaire De lengte van liefde staat de band tussen een moeder en dochter centraal, twee jaar nadat dochter Jasmijn (21) een plotselinge hersenbloeding kreeg. Haar moeder is nu mantelzorger, waardoor hun relatie ineens een stuk complexer is geworden. In dit fragment zien we een uitje naar de dierentuin, korte tijd voordat Jasmijn een stap richting meer zelfstandigheid zal doen: haar verhuizing naar het tuinhuis. Hanna Bervoets laat dit zien omdat de drang om een langdurig nare situatie zo draaglijk mogelijk te maken herkenbaar voor haar is. Hanna is chronisch ziek en heeft ook te kampen met veel belemmeringen in het dagelijks leven. Dat is ook het thema in haar boek Welkom in het rijk der zieken.
Susan Sontag was een Amerikaans schrijver en filosoof die onder andere het boek Illness as Metaphor schreef. In 1989 werd ze in The Late Show geïnterviewd door Michael Ignatieff over de manier waarop de maatschappij ziektes beschouwt en wat voor invloed dat kan hebben op een patiënt. Zo werd kanker ooit gezien als een karakterfalen en aids als een plaag voor homoseksuelen, als ‘een straf voor hun verkeerde gedrag’. Hanna Bervoets laat een fragment van dit interview zien omdat ze deze redenatie zelf ook te horen heeft gekregen toen dokters een diagnose zochten voor haar chronische pijn.
Toen in de jaren 80 de aids-epidemie in Amerika opkwam waren er twee grote actiegroepen die streden voor betere aidsmedicatie en meer inspraak bij de behandelingen: ACT UP en TAG. De documentaire How to Survive a Plague is gemaakt door David France, die als homoseksuele journalist zelf nauw betrokken was bij dit activisme. In dit fragment zien we een herdenkingsdienst voor de slachtoffers van aids, waarbij een gigantische quilt werd gemaakt, met lappen stof de grootte van graven - veel aidspatiënten hadden namelijk door omstandigheden geen graf. Daarnaast zien we een mars in Washington waar verscheidene homoseksuelen de as van hun verloren dierbaren uitstrooien over het gazon van het Witte Huis, als kritiek op de houding van de regering tegenover de epidemie. In dit fragment ontroert Hanna de combinatie van verlies en vechtlust, van woede en kameraadschap en hoe verdriet een motor kan zijn.
How to Survive a Plague is te zien op 2doc.nl.
De serie The Leftovers is gebaseerd op de gelijknamige roman van Tom Perrotta en speelt zich af drie jaar nadat plotseling 2% van de wereldbevolking is verdwenen. De nadruk ligt op de gevolgen in de maatschappij: hoe de achterblijvers (leftovers) omgaan met het verlies, hoe de commercie er een slaatje uit probeert te slaan en hoe samenzweringstheorieën floreren. In het fragment dat Hanna Bervoets laat zien gaat personage Nora, die haar hele gezin is kwijtgeraakt, bij het mysterieuze figuur Holy Wayne op bezoek om haar lijden te verlichten. Hanna koos dit fragment omdat Nora bij Wayne een verhaal vindt waardoor ze verder kan leven. Zo is de serie een metafoor voor het leven an sich: iedereen heeft trauma, iedereen moet door, iedereen heeft zijn eigen houvast en verhalen om te kunnen leven. The Leftovers is Hanna’s favoriete serie, vanwege zowel vorm als inhoud.
Het hele gesprek met Hanna Bervoets is beschikbaar als podcast. De fragmenten zijn hierdoor niet meer te zien, daarom beschrijven we ze in een voice-over. De gesprekken zijn verder onaangepast.
Abonneer je om niets te missen via ►iTunes, ►RSS-feed, ►Stitcher of luister via deze pagina. Luister hier naar de podcasts van andere afleveringen.