Het Spoor (15 okt. 1985)
De Hongerwinter 2
De Hongerwinter (deel 2). Tweede deel van een driedelige serie documentaires over de Hongerwinter van 1944-1945 in West-Nederland. Centraal staan de hongertochten en de jacht op voedsel en brandstof in de grote steden. Aan het woord komen slachtoffers, de zoon van boer Geerligs die duizenden hongertrekkers opving en de socioloog G.J. Kruyer die onderzoek deed naar de hongertochten. Geïllustreerd met HA-fragmenten uit programma's van Radio Oranje en Radio Herrijzend Nederland.
----
0'00" Stationcall VPRO. Aankondiging door omroeper van dienst Cor Galis. Programmatune inclusief inleiding door presentator. Geluidsfragment uit een programma van Radio Oranje op oudejaarsavond 1944 over de barre toestand in Noord-Nederland en over de spoorwegstaking. (zie HA-000390).
na 6'26" Presentatietekst over de hongertochten. Introductie van mw. v.d. Bosch die als 21-jarige Amsterdamse op hongertocht ging.
na 9'21" Interview met mw. v.d. Bosch over de hongertocht die zij met haar 14-jarige broertje maakte naar Sappemeer in Groningen. De ontberingen (gebrek aan schoeisel en voedsel) werden haar vlak voor Apeldoorn te veel, waardoor ze haar bewustzijn verloor. In Staphorst waren de mensen niet behulpzaam. "Maar ik heb in heel Staphorst geen slokje water gehad, dat kan ik onder ede verklaren. Iedereen deed de deur voor me dicht (...) Het is ook heel onbegrijpelijk want ik heb altijd gedacht dat die mensen daar zo christelijk waren." In Meppel werden haar voeten drie dagen lang door een man verzorgd. "...want die waren zo stuk, tot op het bot."
na 16'47"Presentatietekst over gebeurtenissen tussen 1 december 1944 en 23 december 1944. Presentatietekst over onderzoek naar de hongertochten. Hij introduceert prof. G.J. Kruijer.
na 18'40" Interview met Kruijer. Hij schetst een beeld van de drukte langs de wegen en bij de boerderijen en vertelt over de hoeveelheid voedsel die de hongertrekkers mee terugnamen. Hij spreekt over de officiële voedseldistributie en over de hulp die Duitsers soms gaven aan hongertrekkers.
na 23'43" Interview met dhr. Kroder. Hij vertelt over de tocht die hij met zijn 17-jarige buurmeisje maakte. Haar moeder zei bij het afscheid: "En als je niet kan krijgen, laat je je eigen maar naaien." Het meisje liet zich door een boer van 60 jaar seksueel misbruiken in ruil voor aardappels. Kroder vertelt over de taakverdeling binnen het gezin. Hij zegt een wagentje met rode kool te hebben gestolen van een ander. Hij is nu nog emotioneel als hij beelden van de Hongerwinter ziet. "Soms ruik ik die moffen nog (...) Die leerlucht die ze altijd bij d'r hadden." Kroder maakt een vergelijking tussen de Hongerwinter en de huidige honger in de wereld.
Na 29'31" Interview met prof. G.J. Kruijer over de sociale aspecten van de hongertochten: men ging vaak in groepjes, verder was het ieder voor zich. "Er was een nerveuze stemming, door het egoïsme." Een acteur leest een fragment uit een morsebericht aan de regering in Londen voor van 29 november 1944 over de nijpende situatie.
na 34'26"Presentatietekst over de uitbesteding van kinderen. Hij introduceert de joodse mevrouw Blazer. Interview met mw. Blazer. Zij vertelt over haar geheime bezoek aan haar dochtertje in Friesland en over de overvloed in Friesland. Ze noemt [trots] de etenswaar die ze mee terugnam naar huis. Mw. Blazer vertelt over de barre weersomstandigheden tijdens de drie weken durende tocht. na 42'06" Prof. G.J. Kruijer vertelt dat er meer mannen dan vrouwen op hongertocht gingen maar dat vrouwen beter tegen de omstandigheden bestand waren.
Interview met mw. Storm. Zij ging met haar zus op hongertocht. Dankzij de mandoline die ze bij zich hadden keerden ze met overdadig veel voedsel terug. Mw. Storm speelt een fragment uit het liedje 'Sarie Marais' op de mandoline.
na 49'36" Presentatietekst over gebeurtenissen tussen 24 december 1944 en begin februari 1945. Interview met dhr. Geurts. Hij vertelt over zijn tocht naar Zutphen met een zwaar beladen kar met kapotte wieltjes. Hij kwam op een weg met mul zand terecht, hij legde slechts zeven kilometer af in meer dan 14 uur. Zijn handen waren rauw vlees geworden door het slepen. Op een boerderij werd goed voor hem gezorgd, de volgende dag moest hij al weer verder. Afsluiting van het eerste uur
na 59'07" Aankondiging van het tweede uur door omroeper van dienst Cor Galis. Dhr. Geurts leest een gedicht over de Hongerwinter voor. Aankondiging van het tweede uur.
na 61'48" Interview met dhr. Kommer. De drie rijden in een auto op weg naar Schagen, de plaats waarheen Kommer zijn eerste tocht maakte vanuit Rotterdam. Hij vertelt over die tocht en de terugtocht naar Den Haag als verstekeling op een vrachtauto. Kommer is ontroerd als hij terug denkt aan de mensen die met karren en fietsen langs de weg liepen in het barre weer.
na 67'27" Interview met prof. G.J. Kruijer over de verstandhouding tussen de boeren en de hongertrekkers. Presentatietekst over de 81-jarige Kommer die voor het interview terugkeert naar de boerderij van Geerligs in de Anna Paulowna-polder waar hij opgevangen werd.
na 70'39" Interview met de zoon van boer Geerligs. Geerligs vertelt over de opvang van 50 à 110 mensen die elke nacht bleven slapen op de boerderij na erwtensoep gegeten te hebben. De buren hielpen daarbij. Geerligs typeert het karakter van zijn vader 'Gradus' Geerligs. Interview met dhr. Geerligs en dhr. Kommer. De schriften waarin Geerligs sr. bijhield wie er op de boerderij overnachtten zijn zoekgeraakt. Geerligs vertelt over de trekkers, hun toestand en plaatsen van herkomst. De naam en faam van Geerligs waren bij de trekkers bekend. Er was een aanplakbiljet opgehangen op de pont bij Velzen en op de pont bij de Eembrug. Dhr. Kommer beaamt dat hen werd gezegd bij Geerligs langs te gaan.
na 79'14" De dochter van Geerligs leest een bedankbrief van dhr. E.M. Schade uit Wassenaar voor van 16 november 1945. Interview vervolgen met dhr. Geerligs. Geerligs leest een fragment uit het dagboek van zijn broer voor uit februari 1945. Hij vertelt dat de persoonsbewijzen van de overnachters werden ingenomen voor de administratie en als garantie dat ze niets zouden stelen. Geen van de 8 à 9000 overnachters heeft ooit iets gestolen.
na 84'20" Interview met dhr. Kommer en dhr. Geerligs. Ze spreken op de zolder, waar de hongertrekkers overnachtten over het ongedierte en over de goede verstandhouding tussen de trekkers onderling. Presentatietekst over de gebeurtenissen tussen begin en eind januari.
na 88'54" Interview met prof. G.J. Kruijer. Hij spreekt over de theorie van de socioloog Sorokin en over zijn eigen boek 'Bevrijdingswetenschap'. Een acteur leest een fragment uit een morsebericht aan de regering in Londen voor van 9 januari 1945 over de voedselsituatie in het westen van Nederland.
na 93'55" Interview met dhr. Timmer, die in 1944 23 jaar oud was en in de Haagse Schilderswijk woonde. Dhr. Timmer vertelt over het stelen van antraciet door hem en zijn broer. Later plunderde hij met buurtbewoners een houthandel.
na 100'17" Interview met dhr. Spits. Hij vertelt over de diefstal van een paal die hij met zijn zusje pleegde en over hun angst toen ze na spertijd naar huis moesten lopen.
na 103'54" Mw. Blazer vertelt dat, ondanks het tekort aan brandstof, de mooie oude berken in de straat bewaakt werden tegen kappers.
na 105'12" Interview met dhr. Coenen. Hij vertelt over zijn schoonvader die huisdieren slachtte. Hij slachtte ook het hondje Trixje van buurvrouw van Sitten, liet haar het beestje opeten en vertelde het na afloop aan haar. mw. Coenen vertelt dat haar vader het heel druk had met slachten.
na 108'06" Dhr. Timmer vertelt over de gedwongen afgifte van brood door een bakker die met zijn wagen door de straten reed.
Afsluiting door pres. Geluidsfragment uit een programma van Radio Herrijzend Nederland over de dropping van voedsel in West-Nederland. (Uit Historisch Archief afkomstig).
Samenstelling: Michal Citroen, Paul van der Gaag, Lida Iburg, Harmke Pijpers, Kees Slager. Presentatie Cees Grimbergen