Argos
Gravendam-affaire: Bouwfonds helpt speculanten
Bewoners van de wijk Lewenborg in Groningen zijn boos. Een deel van de woningen staat leeg of wordt gebruikt voor prostitutie. De wijk verloedert sinds de woningen anderhalf jaar geleden van eigenaar veranderden. Argos gaat vandaag over een opmerkelijke transactie, waarbij het Bouwfonds Nederlandse Gemeenten, een semioverheidsinstelling, de woningen overdroeg aan speculanten. Een transactie waar het Ministerie van VROM mee instemde en die geen eenmalig incident lijkt te zijn.
---------
Argos over het Bouwfonds Nederlandse Gemeenten, een semioverheidsinstelling, die in 1995 een aantal huizen in de wijk Lewenborg in Groningen overdroeg aan speculanten (de firma Gravendam BV en de dubieuze Amsterdamse woningeigenaar Willem Endstra), waarna de woningen leegstonden of werden gebruikt voor prostitutie. De woningen zijn aantrekkelijk voor speculanten omdat op de woningen een zgn. DKP-subsidie van elf miljoen gulden zit van het ministerie van VROM, in de jaren '70 bedacht om de woningen betaalbaar te houden. Het ministerie van VROM stemde in met de opvallende transactie en blijkt dergelijke transacties vaker toe te staan. Op 18 juni 1998 was er een Tweede Kamerdebat over de kwestie.
De reportage bevat gesprekken hierover met:
- PvdA-Kamerlid Duivesteijn;
- voorzitter De Jong van de bewonersvereniging Lewenborg, die de verslaggever een aantal vervallen woningen laat zien;
- directeur Kroon van de woningbouwvereniging Stichting Volkshuisvesting Groningen die de woningen in 1994 wilde kopen (telefonisch);
- een woordvoerder van het Speculatie Onderzoeks Kollektief (SPOK) (telefonisch);
- wethouder Smink van Volkshuisvesting in Groningen;
- eigenaar Hummel van Hummel Consultants, een van de nieuwe eigenaren van de woningen (telefonisch);
- staatssecretaris Remkes van Volkshuisvesting
De verslaggever brengt een bezoek aan de woonwijk Lewenborg. Bevat voorgelezen fragmenten uit het besprekingsverslag van het Bouwfonds en het Ministerie van VROM van 11 januari 1996, waarbij ook een vertegenwoordiger van de beleggingsgroep aanwezig was, en uit de hypotheekakte waarin de elf miljoen gulden van VROM ter sprake komt. Ook wordt een reactie van het Bouwfonds naar aanleiding van een rechercherapport over deze zaak nagespeeld.
-------------
Inleidende teksten:
tekst 1
Boze leden van de Tweede Kamer, gisterenochtend, tijdens een vergadering van de commissie Volkshuisvesting; Biesheuvel van het CDA, Van Gent van GroenLinks, en Duivesteijn van de PvdA.
Vandaag in Argos de zaak-Gravendam, een verhaal over het speculeren met woningen in Groningen. Het opmerkelijke aan dit verhaal is dat het ministerie van VROM en het Bouwfonds Nederlandse Gemeenten, een semioverheidsinstelling, erbij betrokken zijn. En ook stelt Argos de vraag of de Gravendam-affaire meer is dan slechts een Gronings incident.
PvdA-Kamerlid Duivesteijn:
Tekst 2
Een boze buurtbewoner in de wijk Lewenborg in Groningen.
Bouwfonds Nederlandse Gemeenten, - “Bouwfonds vandaag, ruimte voor morgen” – besloot in 1994 zijn huurhuizen af te stoten. Die huurhuizen werden voor het Bouwfonds beheerd door de ANWS, de Algemene Nederlandse Woningstichting. Directeur Swart van de ANWS – overigens tevens in dienst bij het Bouwfonds - wilde de huizen wel van het Bouwfonds kopen, maar kreeg daarvoor geen toestemming van het ministerie.
In december 1994 diende zich een nieuwe interessante koper voor de woningen aan: de stichting Volkshuisvesting uit Groningen. Directeur Kroon van deze woningbouwcorporatie herinnert zich de onderhandelingen over deze woningen nog goed.
Tekst 3
Directeur Kroon van de woningcorporatie Volkshuisvesting. Hij snapt niet waarom het Bouwfonds niet op zijn lucratieve bod is ingegaan. Natuurlijk vroegen we het Bouwfonds om een reactie maar daar weigerde men ons te woord te staan.
Een jaar later, eind 1995, komt het Bouwfonds in contact met een nieuwe koper, of eigenlijk kopers, want het gaat om een groep van zeven bv´s die zich verenigd hebben in een bv, onder de naam Gravendam BV. Vier bv´s zitten in den Haag, drie ervan zitten in Amsterdam.
In februari 1996 vraagt het Bouwfonds per brief toestemming aan het ministerie van VROM om de woningen te mogen verkopen aan die zeven bv´s. Tot die tijd was er geen sprake van dramatische leegstand, slechte staat van onderhoud of andere problemen met de woningen. Het Bouwfonds meldt in haar brief aan het ministerie:
Tekst 4
Maar de praktijk blijkt heel anders te zijn. De woningen verloederen onder het beheer van de nieuwe eigenaars. Een jaar later staat zelfs een kwart van de woningen leeg. Dit alles tot groot van de buurbewoners van wie een groot deel het Bouwfonds had benaderd om zelf de huizen te kopen. Zo vertelt de ex-voorzitter van de wijkvereniging de heer De Jong.
tekst 5
De heer De Jong van de wijkvereniging.
Onder de nieuwe eigenaren van de huizen bevindt zich onder andere de Amsterdammer Willem Endstra. In de wereld van het onroerend goed geen onbekende, vertelt Rene, woordvoerder van het SPOK, het Speculatie Onderzoeks Kollektief.
Tekst 6
Als we zelf navraag doen naar Willem Endstra stuiten op verschillende geruchten, bijvoorbeeld dat zowel de Amsterdamse woningcorporaties als ook de Gemeente Amsterdam onder geen beding meer zaken willen doen met Endstra. Als we proberen dit te checken, wil niemand dit voor de microfoon bevestigen. Een woordvoerder van het havenbedrijf in Amsterdam vertelt wel dat Endstra in 1992 van plan was een zandvlakte in het Westelijk Havengebied te ontwikkelen. De gemeente trok haar handen af van dit project nadat justitie een onderzoek tegen Endstra was begonnen wegens vermeende witwaspraktijken.
Een belangrijke bijkomstigheid bij de hele transactie is dat erop de woningen een subsidie van VROM rust van ruim 11 miljoen gulden. De zogenaamde DKP-subsidie, die in de jaren ’70 door de regering is bedacht om de huren betaalbaar te houden. De beleggersgroep wilde er natuurlijk wel van verzekerd zijn dat ze die subsidie niet zouden mislopen. Daarom wilden de groep een garantie van het ministerie van VROM.
Tekst 7
Volgens het besprekingsverslag zitten de ambtenaren van het ministerie van Vrom op die elfde januari 1996 om de tafel met twee heren van het Bouwfonds. Een van hen is de heer Swart die behalve voor het Bouwfonds ook directeur was van de ANWS, die de woningen al eerder had proberen te kopen. Volgens de notulen van dat gesprek willen de twee heren van het Bouwfonds van het ministerie van VROM weten of het ministerie geneigd is mee te werken aan een speciale constructie. Die constructie komt erop neer dat het bouwfonds de woningen niet verkoopt aan de beleggersgroep maar dat het Bouwfonds de aandelen van de hand doet van de werkmaatschappijen die juridisch eigenaar zijn van de woningen.
Volgens het Besprekingsverslag van de vergadering vraagt één van ambtenaren van VROM dan aan het Bouwfonds wat de achtergronden zijn van deze constructie. De notulen melden vervolgens:
Tekst 8
De beleggersgroep spaart zich op deze manier overdrachtsbelasting uit. Dat is een strop voor de belastingen, maar niet voor het Bouwfonds, dus die willen daar wel aan meewerken. Maar er is nog een tweede belangrijk voordeel waarover de heren van het Bouwfonds in dit overleg hun mond houden. Doordat de woningen juridisch niet van eigenaar veranderen, maar de werkmaatschappij die de woningen beheert verandert van eigenaar, hoeft het ministerie van VROM geen onderzoek te doen naar de goede bedoelingen van de kopers.
Het geheel wordt nog vreemder als 13 dagen na dit overleg de notuliste van het gesprek en brief stuurt aan het Bouwfonds waarin staat:
“Naar aanleiding van het telefonisch onderhoud heb ik de volgende wijziging doorgevoerd:
Aanwezig: De heer W.J. Swart van Bouwfonds Woningbeheer, wordt vervangen door W.J. Swart, van Elander Properties III BV.
Bijgaand treft u het definitieve besprekingsverslag aan.”
Tekst 9
Bij het gesprek op 11 januari zat dus behalve het Bouwfonds en ambtenaren van het ministerie ook een vertegenwoordiger van de beleggersgroep, namelijk de heer Swart. Dezelfde Swart die bij het Bouwfonds werkt en ook directeur van het ANWS was. Geen wonder dat de notuliste zich vergiste.
Nadat de heren hun constructie mondeling hadden voorgelegd aan het ministerie zal het hen niet meer verbaasd hebben dat ze twee maanden later schriftelijke toestemming voor de transactie kregen.
Zoals gezegd was de reden voor dit ingewikkelde spel dat er op deze woningen nog ongeveer 11 miljoen gulden subsidie rustte en de kopers wilden absolute zekerheid dat ze dat geld zouden krijgen. Hoe vast ze daar op rekenen blijkt ook uit de hypotheekakte. Als bijzondere bepaling is in die akte opgenomen dat 11 miljoen gulden eenmalig boetevrij mag worden afgelost
“als de zogenaamde DKP-afkoopregeling voortvloeiende uit de beschikkingen van het ministerie van V.R.O.M. wordt gerealiseerd.”
Tekst 10
Het zal de heren van de beleggersgroep na deze grondige voorbereidingen niet meer verrast hebben toen ze in maart 1996 een positieve reactie kregen van het ministerie van VROM. In juni 1996 vindt de overdracht plaats en worden de woningen eigendom van Gravendam B.V.
We ontlenen al deze gegevens aan een rechercherapport van het ministerie van VROM dat twee maanden geleden gereed is gekomen en waarover gisteren in de Tweede kamer werd gediscussieerd. Natuurlijk vroegen we een reactie aan het Bouwfonds maar daar wilde niemand praten. Letterlijk zei men tegen ons:
“Als er problemen zijn, dan zijn die ontstaan nadat wij de woningen hebben verkocht. U moet de nieuwe eigenaar, Gravendam BV, maar om commentaar vragen, of het Ministerie van VROM dat tenslotte in heeft gestemd met de verkoop. Wij hebben geen enkel commentaar.”
Tekst 10
We vroegen ook een reactie op de transactie aan de directeur van de stichting Volkshuisvestingdirecteur die de woningen een jaar eerder graag had willen kopen van het Bouwfonds. De heer Kroon.
Tekst 12
De gemeente Groningen is mede-eigenaar van het Bouwfonds. Maar de gemeente zit met de problemen die veroorzaakt worden door de grote leegstand en de verwaarlozing van de woningen door de nieuwe eigenaren. De heer Smink, wethouder Volkshuisvesting van Groningen, heeft dan ook grote kritiek op de handelwijze van het Bouwfonds.
Tekst 13
De bewoners in de wijken Lewenborg en Beijum in Groningen hebben bij het ministerie van VROM geklaagd over het woningbeheer van de beleggersgroep. De journalist Abe de Vries, stelde de zaak in de plaatselijke pers aan de kaak en er werden Kamervragen gesteld. Dat heeft geresulteerd een rechercheonderzoek van het ministerie van VROM. In dat rapport worden vernietigende conclusies getrokken voor de beleggersgroep. Zij hebben niet voldoende moeite gedaan de woningen te verhuren en daarmee voldoen ze niet lnger aan de voorwaarde voor de DKP-subsidie. Tommel heeft besloten de subsidie te staken. Daarmee kunnen de beleggers fluiten naar hun begeerde 11 miljoen gulden.
We proberen dagenlang iemand van de beleggersgroep te spreken te krijgen. Sommigen zijn niet thuis, alle anderen weigeren commentaar. Vlak voor de uitzending krijgen we contact met de heer Hummel, eigenaar van Hummel Consultants, één van de zeven Bv’s die de woningen nu bezitten.
Tekst 14
De heer Hummel. Er ligt een verweerschrift van 50 pagina´s bij het ministerie. Het begin van ongetwijfeld een lange juridische strijd.
Na afloop van het debat gisteren in de commissie Volkshuisvesting van de Tweede Kamer vroegen PvdA-Kamerlid Duivesteijn en staatssecretaris Tommel wat zij vinden van de handelwijze van Het Bouwfonds. Tommel wilde daar niet op ingaan. Duivesteijn wel.
Tekst 15
Duivesteijn heeft ook kritiek op de opstelling van staatssecretaris Tommel van VROM
Tekst 16
Wat hebben PvdA Kamerlid Duivesteijn en staatssecretaris Tommel eigenlijk geleerd uit de Gravendam-affaire? Tommel.
Tekst 17
Volgende week debatteert de Tweede Kamer over het voorstel van Tommel om de subsidies aan beleggers af te kopen.
Ondertussen zit de Groningse wethouder Smink met de problemen van verloedering in een woonwijk. Veel mogelijkheden om er iets aan te doen heeft hij niet. Smink.