Argos
Internationaal wapenembargo
De militaire staatsgreep in Pakistan en de reacties van aartsrivaal India daarop maken eens te meer duidelijk hoe explosief dit spanningsgebied is. Vorig jaar namen beide landen kernproeven. En dit voorjaar laaide het onderlinge conflict om Kashmir weer in alle hevigheid op. De regio verkeert in een permanente crisis. Hetzelfde geldt voor Indonesië sinds de val van Soeharto. Een wapenembargo kan in zo’n geval voor de internationale gemeenschap een effectief middel zijn om de crisis te helpen bezweren. Ook Nederland ondersteunt dit soort boycots. Althans met woorden. De praktijk blijkt heel wat weerbarstiger.
------
Argos over Nederland en zijn moeizame relatie met het instrument wapenembargo.
De militaire staatsgreep in Pakistan en de reacties van aartsrivaal India daarop maken eens te meer duidelijk hoe explosief dit spanningsgebied is. Vorig jaar namen beide landen kernproeven. En dit voorjaar laaide het onderlinge conflict om Kasjmir weer in alle hevigheid op. De regio verkeert in een permanente crisis. Hetzelfde geldt voor Indonesië sinds de val van president Soeharto. Een wapenembargo kan in zo'n geval voor de internationale gemeenschap een effectief middel zijn om de crisis te helpen bezweren. Ook Nederland ondersteunt dit soort boycots.
Althans met woorden. De praktijk blijkt heel wat weerbarstiger. Daar komen internationale politiek en de belangen van het Nederlandse bedrijfsleven voortdurend met elkaar in botsing.
De reportage bevat vraaggesprekken hierover met:
- Frank Slijper, onderzoeker op het gebied van wapenproductie en wapenexport en redacteur van het blad 'India nu';
- Martin Broek, onderzoeker en auteur van een boek over de Nederlandse wapenhandel;
- Tweede Kamerlid Koenders van de PvdA (telefonisch);
- een woordvoerster van bouwonderneming Ballast Nedam die betrokken is bij de aanleg van een grootschalige marinehaven in India (telefonisch).
Onder meer geïllustreerd met een citaat uit een brief van FNV-Bondgenoten, een nagespeelde reactie van een woordvoerder van het ministerie van Buitenlandse Zaken, fragmenten uit eerdere radioprogramma’s en TV-fragmenten van onder andere het 'Journaal'.
----------
Inleidende teksten, misschien niet volledig:
Tekst 1
“De regering van Nawaz Shariff is naar huis gestuurd.” Op deze manier werd afgelopen dinsdag op de Pakistaanse staatstelevisie de militaire staatsgreep in Pakistan bekend gemaakt.
Buurland India reageerde onmiddellijk:
Tekst 1-B
De militaire staatsgreep in Pakistan en de reactie van aartsrivaal India
daarop maken eens te meer duidelijk hoe explosief de situatie in deze regio is. Een ‘spanningsgebied’ bij uitstek. Beide landen namen in mei vorig jaar kernproeven. En dit voorjaar laaide het onderlinge conflict om Kasjmir weer in alle hevigheid op.
Tekst 1-C
De regio verkeert in een permanente crisis.
Hetzelfde geldt voor Indonesië sinds de val van Soeharto.
Een wapenembargo kan in zo'n geval voor de internationale gemeenschap een
effectief middel zijn om de crisis te helpen bezweren. Ook Nederland
ondersteunt dit soort boycots. Althans met woorden. De praktijk blijkt heel
wat weerbarstiger. Daar komen internationale politiek en de belangen van het Nederlandse bedrijfsleven voortdurend met elkaar in botsing.
Argos gaat vandaag over Nederland en zijn moeizame relatie met het instrument van het wapenembargo.
Tekst 2
De toenmalige Nederlandse minister van Buitenlandse Zaken Van Mierlo in mei 1998. India en Pakistan schokten de wereld toen met een reeks ondergrondse kernproeven. Nederland reageerde met een wapenembargo. Dat was geen loos gebaar, want India en Pakistan hoorden tot de top-tien van afnemers van wapens uit Nederland. Met name naar India vonden Nederlandse wapens hun weg, vertelt Frank Slijper. Hij is onderzoeker op het gebied van wapenproductie en wapenexport. Daarnaast is hij redacteur van het blad ‘India Nu’.
Tekst 3
Pas vanaf mei van dit jaar mocht er dus ook werkelijk geen énkele Nederlandse wapenleverantie meer naar India. En ook niet naar Pakistan.
Nadat het wapenembargo tegen India en Pakistan in mei 1998 werd ingesteld, wilde de Nederlandse regering in november ’98 al weer van het embargo af. De redenen daarvoor bleven schimmig, vertelt onderzoeker Martin Broek, auteur van een boek over de Nederlandse wapenhandel.
Tekst 4
Het conflict tussen India en Pakistan om Kasjmir laaide in mei van dit jaar weer op. Op het nippertje werd het uiteindelijk geen totale oorlog tussen de beide landen. Juist in die periode besteedden wij eerder aandacht aan de handhaving van het wapenembargo tegen India en Pakistan. Ook toen spraken wij met onderzoeker Martin Broek, die opmerkelijke activiteiten had ontdekt van het Nederlandse wapenbedrijf HSA uit Hengelo, Hollandse Signaal Apparaten, dat overigens ook een vestiging heeft in het Noord-Hollandse Huizen.
Tekst 5
Tweede Kamerlid Koenders van de Partij van de Arbeid in mei van dit jaar.
Er speelde toen nog een andere kwestie. Het bedrijf Dynaf Energie Techniek in Alkmaar had een order voor een leverantie aan het Indiase leger ter waarde van 1,5 miljoen gulden, onderdeel van een totale order van 10 miljoen gulden. Het betrof stroomaggregaten, die bestemd waren voor apparatuur van HSA. Maar Dynaf kreeg van het ministerie van Economische Zaken geen vergunning om te leveren vanwege het wapenembargo. Volgens het bedrijf zou het mislopen van de order de nodige arbeidsplaatsen kosten. Met die boodschap benaderde Dynaf een lid van Provinciale Staten van Noord-Holland, die vervolgens Gedeputeerde Staten inschakelde. Gedeputeerde Verburg, die in het provinciebestuur van Noord-Holland is belast met de portefeuille Economische Zaken, vertelde afgelopen mei in onze uitzending wat er daarna gebeurde.
Tekst 6
De Noord-Hollandse Gedeputeerde Verburg.
Directeur Bouwman van Dynaf bevestigde tegenover ons dat er samen met Gedeputeerde Staten met de regering is onderhandeld. En die oplossing via HSA hebben we uiteindelijk “gezámenlijk” gevonden, aldus Bouwman.
Ook de vakbond FNV-Bondgenoten was actief in deze lobby.
Tekst 7
Een fragment uit een brief die FNV-Bondgenoten in juni van dit jaar stuurde aan een aantal organisaties, die het niet eens waren met de manier waarop de vakbond zich voor de militaire leveranties had ingezet.
Tweede Kamerlid Koenders van de Partij van de Arbeid toonde zich in mei niet erg gelukkig, toen we hem de gang van zaken rond de order van Dynaf voorlegden. Koenders stelde samen met twee collega’s Kamervragen aan de minister van Buitenlandse Zaken en aan de staatssecretaris van Economische Zaken. Eind augustus kreeg Koenders antwoord: De U-bocht via HSA was volgens de letter van de wet “géén schending van de vergunningenstop”, aldus de regering, “hoe men ook in politieke zin mag oordelen over het optreden van de bedrijven”.
We vroegen Koenders deze week om een reactie:
Tekst 8
Indonesië, een andere conflicthaard in Zuid-Azië. In veel delen van het land waren er gewelddadigheden en grote onrust, zoals bijvoorbeeld in Atjeh, Ambon en Irian Yaya. Maar natuurlijk ging de aandacht dit jaar vooral naar de gebeurtenissen in Oost-Timor.
Tekst 9
Minister Van Aartsen van Buitenlandse Zaken op 13 september in Brussel. De Europese Unie heeft dan net besloten een wapenembargo in te stellen tegen Indonesië vanwege de situatie op Oost-Timor. Nederland speelde in de beraadslagingen over dat embargo een merkwaardige rol, vertelt onderzoeker Martin Broek:
Tekst 10
De Tweede Kamer was erg ontevreden over deze opstelling van Nederland en minister Van Aartsen moest dan ook onmiddellijk in de Kamer uitleg komen geven. Verslaggever Jeroen van Dommelen van het Radio 1-Journaal sprak de minister direct na dat Kamerdebat. Volgens Van Aartsen was het allemaal een misverstand.
Tekst 11
Nederland was volgens Van Artsen dus helemaal niet tegen een wapenembargo tegen Indonesië. Maar zo’n embargo betekende wel dat het bedrijf HSA zijn leveranties aan de Indonesische marine - radar- en vuurleidingsapparatuur voor snelle patrouilleboten – onmiddellijk moest staken. En de minister had afgelopen april voor die leveranties nu juist het groene licht gegeven. Zo is in mei uitgelekt. Dat roept de vraag op of die HSA-order voor Indonesië een rol heeft gespeeld bij die weigerachtige houding van Nederland, samen met Frankrijk, bij de onderhandelingen in Brussel over het wapenembargo.
Dat móét haast wel, vindt onderzoeker Martin Broek.
Tekst 12
We vragen een reactie aan Buitenlandse Zaken. Op onze vraag of de remmende opstelling van de minister tijdens de EU-discussie over het wapenembargo te maken had met de HSA-order, antwoordt woordvoerder Thijmes van het minister met een stelling Nee.
Bij HSA in Hengelo bevestigde woordvoerder Meijer gisteren tegenover ons dat van de order van 81 miljoen gulden voor de Indonesische marine een flink deel nog niet is geleverd vanwege het EU-wapenembargo. Het embargo loopt tot 17 januari. Als het dan niet wordt verlengd, zou Signaal inderdaad nog twee weken de tijd hebben om voor het verstrijken van de contracttermijn op 1 februari 2000 de rest van de order alsnog te leveren. Aldus HSA-woordvoerder Meijer.
We vragen ook een reactie aan Tweede Kamerlid Koenders van de Partij van de Arbeid.
Tekst 13
Terug naar het andere embargo-gebied in Zuid-Azië, India en Pakistan, waar HSA-belangen eveneens een rol spelen. Maar ook de belangen van andere Nederlandse bedrijven doorkruisen daar het embargo-beleid, vertelt Frank Slijper, India-kenner en onderzoeker van wapenexporten.
Tekst 14
Zo’n opdracht van de Indiase marine voor een Nederlands bedrijf kan niet door de beugel gezien het wapenembargo, vindt onderzoeker Slijper.
Woordvoerster De Geus van het bedrijf Ballast Nedam kijkt daar heel anders tegenaan. Zij ziet geen problemen. Dat hebben we ook van te voren gecheckt, zegt zij:
Tekst 15
Zo totáál probleemloos als Ballast Nedam ertegenaan kijkt, ligt het voor het ministerie van Buitenlandse Zaken niet. In tegenstelling tot wat Ballast Nedam-woordvoerster De Geus beweert, is er ook geen contact geweest tussen het bedrijf en het ministerie over deze zaak. Althans dat zegt woordvoerder Lekkerkerker van Buitenlandse Zaken, wiens reactie letterlijk wordt weergegeven.
Tekst 16
Zal Nederland een wapenembargo tegen India en Pakistan blijven steunen?
Onderzoeker Frank Slijper is daar niet erg optimistisch over: