Afscheid van Indië. afl. 5: De journalistieke voorlichting (1)
Het Spoor Terug, 01-05-1988 (37 min. 25 sec.)
Wekelijks historisch programma met documentaires in de vorm van oral history over voornamelijk sociaal-maatschappelijke aspecten van de Nederlandse geschiedenis; sociale geschiedschrijving waarin zo veel mogelijk "gewone mensen" aan het woord komen. ‘Het spoor terug’ kreeg in 1990 de Zilveren Reiss Microfoon en is later een onderdeel geworden van het radioprogramma OVT.
Documentaireprogramma. Deel vijf van de tiendelige serie
'Afscheid van Indië', over de strijd van Nederland om het
behoud van de kolonie Indië, een strijd die tussen 1945 en
1949 werd gevoerd. In deze aflevering de rol van de
Nederlandse pers tijdens de problemen rond de zelfstandigheid
van Indonesië. De journalistieke belangstelling was gering.
Kranten die het regeringsbeleid aanvielen, zoals de
'Waarheid' en 'Vrij Nederland', hadden geen eigen
correspondent.
Wat deden de journalisten die er wél waren? Was er censuur en
konden ze vrij rondkijken? En hoe was het contact met de
Republikeinen van Soekarno? Cineast Joris Ivens was in 1947
de enige Nederlander die met zijn film 'Indonesia Calling'
het publiek vanuit Indonesisch gezichtspunt probeerde te
informeren. Hij zou er grote problemen door krijgen.
Interviews met o.a.:
- programmamaker Pim Reyntjes;
- journalist Hans Martinot bij persagentschap Aneta;
- schrijvend journalist Wil Hofwijk;
- legervoorlichter Patrick Leo;
- cameraman Charles Breyer.
Beschrijving (deel 1 en 2):
Op 11 september 1985 maakt minister Brinkman een gang naar Canossa. In Parijs overhandigt hij aan de 86-jarige cineast Joris Ivens het Gouden Kalf. Belangrijker is, dat Brinkman officieel namens de regering zijn excuses aan Ivens aanbiedt, waarmee deze na 40 jaar wordt gerehabiliteerd. In 1946 was Ivens n.l. door de Nederlandse regering in de ban gedaan, omdat hij met zijn film 'Indonesia Calling' het had durven opnemen voor de Indonesische bevolking in het koloniaal conflict met Nederland. Was Ivens de enige Nederlander die een kritisch beeld gaf van het door Nederland gevoerde dekolonisatie-proces? Vandaag laat Het Spoor Terug in deel 5 van deze serie over een koloniaal conflict horen hoe ons land 40 jaar geleden geïnformeerd werd over wat zich met onze jongens in de Oost afspeelde. De belangstelling van de media is in 1945 niet groot om een correspondent naar Indië te sturen. Vanwege de papierschaarste zijn de kranten nog dun, en er is al meer dan genoeg om over het eigen land te schrijven. De belangrijkste, en verreweg de snelste informatiebron vanuit Indië is vooralsnog de radio. Jonge, enthousiaste programmamakers worden naar Batavia gestuurd om daar onder leiding van de Regerings Voorlichtings Dienst Radio Batavia
weer op poten te zette. Een van hen is Pim Reyntjes.
Tekst 2
De geboorte van een prinses is voor Radio Batavia voorlopig het belangrijkste nieuwsitem, belangrijker dan het politiek conflict met de Republikeinse leider Sukarno, dat gelijktijdig speelt. Als één van de weinige besteedt ANETA,
de Indische variant van het ANP, wél aandacht aan de politieke achtergronden. Verantwoordelijk daarvoor is Hans Martinot, die evenals
Reyntjes geen enkele Indische ervaring heeft.
Tekst 3
Eén van de weinige krantenjournalisten in Indië is Wil Hofwijk. Op eigen initiatief wordt hij door het katholieke dagblad De Maasbode uitgezonden. Hij kiest voor de berichtgeving waarvoor in Nederland de meeste belangstelling
blijkt te bestaan: als verslaggever te velde. Als een Nederlandse versie van de beroemdste oorlogsverslaggever Ernie Pyle trekt hij dagelijks op met de soldaten en deelt hun lief en leed. Hofwijk nu over één van zijn riskantste
expedities, waarbij hij met een klein peloton vijandelijk gebied binnentrekt.
Tekst 4
Hans Martinot van het persbureau Aneta is de enige Nederlandse journalist die regelmatig op politiek niveau contacten onderhoudt met de republikeinen van Sukarno. Als hij vlak voor het uitbreken van de eerste Politionele Actie
met de Indonesische onderhandelaar Sidjátjit naar de Republikeinen in Djokjakarta vliegt, ontstaan er problemen.
Tekst 5
Van Mook voelt zich dus verantwoordelijk voor wat hij ziet als "zijn" journalisten. Ook op een andere manier probeert het Nederlandse leger de pers van dienst te zijn. Patrick Leo moet in 1946 als reserve-officier mee met de eerste divisie dienstplichtigen, de 7-december Divisie. Op advies van
generaal Spoor, die als een van de weinigen de waarde van een goede beeldvorming hoog inschat, wordt Leo de eerste legervoorlichter. Zijn taak is duidelijk.
Tekst 6
De belangrijkste instelling die voor goede publiciteit en en informatie moet zorgen is de Regerings Voorlichtings Dienst. De dienst heeft een groot aantal afdelingen. Zo is er een persafdeling, waar het latere Tweede Kamerlid Hein Roethof werkt als hoofdredacteur van een door de afdeling opgezet
propagandablad in het Maleis. Ook is er een uitgebreide filmdienst, die de Polygoon-journaals verzorgt. Charles Breyer werkt daarbij als cameraman.
Tekst 7
Ook in de filmjournaals ontbreekt de politieke berichtgeving bijna geheel. Als de ministers Beel en Jonkman in mei 1947 naar Batavia afreizen voor overleg, wordt Beel het volgende diepteinterview afgenomen.
Tekst 8
Ondanks de toenemende spanning in het conflict met de Republiek is bij Radio Batavia de verstandhouding tussen Pim Reyntjes en zijn Republikeinse collega's uitstekend.
Tekst 9
Voor zover er door Radio Batavia politieke interviews worden de RVD uitgezonden, zijn die geheel door de RVD geënsceneerd. Doordat een technicus de opnameplaat per ongeluk liet meelopen, is een fragment bewaard gebleven van een onthullend voorgesprek tussen interviewer Martin de Groot, en de Nederlandse vertegenwoordiger bij de Verenigde Naties Dr. Van Royen, nadat deze in mei 1949 een principe-akkoord met de Republikeinse onderhandelaar Mohammed Roem heeft afgesloten. U hoort het slot van dat oefen-interview, waarna Van Royen (met gevoel voor publiciteit) voorstelt om de volgorde van de vragen te veranderen, om zo positief mogelijk te kunnen
eindigen
Tekst 10
Eén van de belangrijkste taken van de RVD is de beïnvloeding van de Amerikaanse publieke opinie in gunstige zin. Juist de Amerikaanse pers schrijft veelal negatief over het Nederlandse optreden en heeft daarmee veel invloed op de Verenigde Naties. Van Royen en De Groot praten openhartig
verder over de rol van de Amerikaanse journalistiek, met name die van de gezaghebbende Associated Press-redacteur Arnold Brackman.
Tekst 11
Ook in Nederland proberen de politici de Amerikaanse journalisten "in te pakken" om met Van Royen te spreken. Begin 1949 houdt minister Stikker van Buitenlandse Zaken zelfs voor het eerst een persconferentie in het Engels, waarbij hij zijn visie geeft op het werk van de Amerikaanse journalisten.
Tekst 12
In Indië ondervindt legervoorlichter Patrick Leo al tijdens de eerste Politionele Actie problemen met een Amerikaanse journalist, die ook veel te goed feiten weet te koppelen, en dingen weet te zien.
Tekst 13
Door het uitnodigen van geselecteerde Amerikaanse journalisten probeert de RVD de Amerikaanse opinie te beïnvloeden . Na een rondreis van twee weken krijgt één van hen de gelegenheid om via de korte golf het Nederlandse standpunt als zijn eigen visie wereldkundig te maken.
Tekst 14
Ondanks de persstrijd, die in Indië steeds heviger woedt, heeft geen enkele Nederlandse journalist in Indië ooit verslag gedaan van excessen van Nederlandse soldaten. De berichten die daarover Nederland bereiken, zijn afkomstig van soldaten met schuldgevoelens. Zij sturen brieven die in
opiniebladen als de Waarheid en Vrij Nederland worden afgedrukt. Heeft een journalist te velde, zoals Wil Hofwijk, bijvoorbeeld ooit een krijgsgevangenkamp bezocht?
Tekst 15
Bij een terugblik, 40 jaar later, geven de meeste betrokken journalisten toe dat ze destijds de politieke verhoudingen niet zonder vooroordelen hebben getaxeerd. Ook de Nederlandse regering komt na vele jaren tot dat inzicht, en zoekt schoorvoetend contact met Joris Ivens, die als gevolg van zijn film 'Indonesia Calling' in 1946 zijn paspoort kwijtraakte. Bij de uitreiking van de Dick-Scherpenzeel-prijs in 1978 geeft minister De Koning nog niet in zijn officiële toespraak, maar wel aan de borreltafel Ivens gelijk met zijn visie van toen.
Tekst 16
De officiële rehabilitatie volgt nog eens 7 jaar later, als Minister Brinkman bij de uitreiking van het Gouden Kalf in het openbaar de ereschuld ten langen leste inlost.