Noorderlicht
De Geboorte van het Heelal In den beginne was er een oppergod met hevige maagkrampen. Hij braakte eerst de zon uit, daarna verschillende levende wezens en tenslotte de mens. Tot voor kort hadden scheppingsverhalen, zoals deze uit Zaïre, weinig concurrentie van kosmologische theorieën: ze konden geen van beide wetenschappelijk aangetoond worden. Maar daar komt snel verandering in, zegt Robbert Dijkgraaf, hoogleraar Mathematische Natuurkunde aan de Universiteit van Amsterdam. Kosmologie is een serieuze wetenschap geworden, en biedt antwoord op vragen die ons al duizenden jaren bezighouden, zoals: Waar komen we vandaan, hoe lang zijn we hier al en waar gaan we naar toe? Volgende week zondag zal Robbert Dijkgraaf deze prangende vragen bespreken, in het kader van een nieuwe reeks paradisolezingen, georganiseerd door de K.L. Poll Stichting, de NWO en VPRO’s Noorderlicht. De lezingen gaan over de oorsprong van taal, de materie, het leven, het schrift, de mens, de aarde, de wiskunde en het bewustzijn. Robbert Dijkgraaf mag het spits afbijten met een lezing over het begin van het begin: de geboorte van het heelal. Lezing: Zondagochtend 18 januari 2004, van 11.00 - 13.00 uur in Paradiso, Weteringschans 6 in Amsterdam. Toegangskaarten kosten € 8,- per kaart. OKW-donateurs betalen € 6,50. Net als in de afgelopen jaren is er na afloop van de lezingen ruimte voor het stellen van vragen. ----- NIEUWSBERICHTEN Appeltje te Schillen Een appeltje op zijn tijd is gezond. Vooral als je hem zelf schilt, want daarmee stimuleer je belangrijke hersengebieden. Dat blijkt althans uit onderzoek van het Japanse National Food Research Institute. Vooral de frontale cortex wordt geprikkeld door het schillen van een appel (of iets anders). Dat is het gebied dat net achter het voorhoofd ligt en verantwoordelijk is voor, onder andere, logisch redeneren, de verbeelding en het controleren van emoties. De onderzoekers leiden uit het onderzoek af dat “een moeilijke taak, waarbij een mogelijk gevaarlijk gereedschap wordt gebruikt”, dit hoogontwikkelde hersendeel activeert. Het gaat de wetenschappers te ver om te concluderen dat je van een appeltje schillen ook echt slimmer wordt. De resultaten van het onderzoek zullen worden gepubliceerd in de online-editie van het Amerikaanse tijdschrift NeuroImage. ***** Afbraak Radioactief Afval De Delftse promovenda Patricia Damen heeft een materiaal ontdekt waarmee radioactief afval sneller afgebroken wordt. Normaal gesproken blijft radioactief materiaal, zoals plutonium, wel een paar miljoen jaar actief. En dat is precies de reden waarom je het niet zomaar bij het grofvuil zet. Patricia Damen ontdekte dat de radioactiviteit sneller afneemt als je het afval blootstelt aan een neutronen-bombardement. De neutronen zorgen ervoor dat de radioactieve deeltjes van structuur veranderen, waardoor ze minder lang blijven bestaan: na een paar honderd jaar is de straling al verdwenen. Voordat het radioactieve materiaal gebombardeerd kan worden, moet het worden verpakt in een een stof die niet met de neutronen reageert; anders komt de straling alsnog vrij. De promovenda heeft ontdekt dat de stof ‘zirconia’ hier zeer goed voor geschikt is. Als zirconia echt zo goed werkt als wordt verwacht, zou dat een tweede kans kunnen betekenen voor kernenergie. Nu wekt kernenergie nog veel weerzin op door de lange levensduur van het radioactieve afval. Binnenkort start in de reactor van Petten een proef met de techniek van Damen. ***** Wisselpool Het zou zo maar eens kunnen dat de noord- en zuidpool van plaats verwisselen. Dat zou niet voor het eerst zijn: de laatste keer dat dit gebeurde was 780.000 jaar geleden. Een omkering van de polen kan plaatsvinden als het aardmagnetisch veld in kracht afneemt. En dat is ook nu het geval. De laatste 2000 jaar is het aardmagnetisch veld steeds zwakker geworden; de laatste 150 jaar zo’n 10%. Dat zou kunnen leiden tot een omkering van de polen, hoewel het één niet noodzakelijkerwijs tot het ander leidt. Ook als het wel gebeurt ontstaan er geen levensbedreigende situaties. Zelfs niet voor vogels, schildpadden en bijen die het magnetische veld gebruiken om hun weg te vinden: de verandering gaat zo langzaam dat zij tijd genoeg hebben om zich aan te passen. Mocht het ooit weer zo ver komen, dan zullen we er zeker iets van merken. Enkele satellieten zijn al wat verstoord door de verzwakking in het magnetisch veld. En komt het tot een echte omkering van de polen, onthoud dan dat uw kompas voortaan naar het zuiden wijst en niet meer naar het noorden. ***** Logboek als Weerdienst Oude scheepslogboeken blijken goed geschikt te zijn om te achterhalen hoe het weer zo’n twee eeuwen geleden op de grote zeeën was. Onderzoekers van de University of Sunderland gebruiken de logboeken voor een database van het klimaat op de oceanen. Het doel van de database is om meer te weten te komen over klimaatveranderingen toen de industrialisatie er nog geen invloed op gehad kan hebben. Het KNMI bestond in die tijd nog niet, dus moesten de onderzoekers hun gegevens ergens anders vandaan halen. De 18e en 19e eeuwse logboeken van zeevaarders bleken een uitstekende bron. Hoewel zij geen geavanceerde apparatuur aan boord hadden, die bestond immers nog niet, zijn de gegevens zeer betrouwbaar. Schepen voeren vaak in groepen tegelijk over zee en hun waarnemingen en aantekeningen blijken nauw op elkaar aan te sluiten. De onderzoekers maken gebruik van Engelse, Franse, Spaanse én Nederlandse logboeken. ----- Mannelijke Meeldraden Bij de plant is de stamper het vrouwelijke geslachtsorgaan en de meeldraad het mannelijke geslachtsorgaan. Zo hebben we het allemaal geleerd bij de biologieles. Maar wie heeft dat idee eigenlijk bedacht? Is het een logische constatering of het zoveelste voorbeeld van een seksistisch wereldbeeld, waarin de actieve rol is weggelegd voor de man en de passieve rol voor de vrouw? Christien Brouwer onderzocht de geschriften van vier botanisten uit de 17e eeuw om erachter te komen hoe de heersende visie op de geslachtsorganen van de plant tot stand is gekomen. Ze promoveert op 16 januari bij het Belle van Zuylen Instituut aan de Universiteit van Amsterdam. Proefschrift: Mw. C.E. Brouwer - Anatomische sekse als uitvinding in de botanie. Hoe stampers tot vrouwelijke en meeldraden tot mannelijke geslachtsorganen werden (1675-1735). ----- BUITEN DE WETENSCHAP: Gratis rechtshulp Advocaat Bas Willering van het Amsterdamse advocatenkantoor Willering advocaten geeft sinds enige tijd gratis juridische bijstand aan mensen met een uitkering. Hij maakt reclame voor zijn gratis rechtshulp via huis aan huis-blad Echo, het Amsterdams Stadsblad, Het Parool en de sociaal raadslieden. Hij heeft nu zo’n 40 klanten. Voor het maken van een afspraak met Willering Advocaten kunt u tijdens kantooruren bellen: Telefoon: 020 - 6273795. Het adres: Amstelveenseweg 56, 1075 XH Amsterdam.