Noorderlicht radio
De herfst in de hersenen Zet een muis naast een boze buurmuis en het dier raakt zo gestressed, dat depressieve verschijnselen kunnen optreden en de hersenen aangetast worden. Bij mensen blijkt stress eveneens depressie en hersenschade te kunnen veroorzaken. Maar wie loopt hiervoor extra risico? Kun je jezelf beschermen tegen de negatieve gevolgen van stress? Zijn burenruzies schadelijk voor het brein? In aanhoudende burenruzies en andere stressvolle situaties geven de hersenen een alarmsignaal af aan het lichaam. Als gevolg van dit signaal, komen er stress-hormonen vrij in het bloed, waaronder adrenaline en cortisol. Adrenaline zorgt voor de directe vecht- of vluchtreactie. Cortisol brengt het lichaam in een verhoogde staat van paraatheid, zodat er voldoende energie beschikbaar is om toekomstige stress het hoofd te bieden. Ook geeft het hormoon een signaal terug aan de hersenen, om de alarmbel uit te schakelen en de lichamelijke stress-reactie binnen de perken te houden. Dit systeem werkt uitstekend, zolang de stress niet te lang aanhoudt en niet te ernstig is. Maar als burenruzies onophoudelijk voortetteren, stijgt de cortisol-spiegel tot ongezond hoge concentraties. Dat kan bij sommigen leiden tot een depressie en veranderingen op hersenniveau. Cortisol is in staat onderhoudswerk in de hersenen stil te leggen, om energie te besparen en adequaat te reageren op stress. Bij langdurige stress kan vooral de hippocampus, een hersengebied betrokken bij emotie en geheugen, hiervan schade ondervinden. Hier neemt het aantal verbindingen tussen hersencellen af en worden minder nieuwe cellen aangemaakt. Dit blijkt uit proefdierexperimenten, maar ook uit onderzoek naar de hersenen van overleden depressie-patienten. Waarschijnlijk hebben depressieve patienten een erfelijke aanleg, die ze extra gevoelig maakt voor hoge niveaus van stress-hormonen in het bloed. Een gevoeligheid die gepaard kan gaan met een bepaalde persoonlijkheid. Uit onderzoek van Alexa Veenema, medisch biologe aan de Rijksuniversiteit Groningen, blijkt dat niet-agressieve muizen meer last hebben van een boze buurman dan agressieve muizen. Het heeft er dus veel van weg dat een agressieve en assertieve houding gezonder is dan een afwachtende houding, in een situatie waarin stress onvermijdelijk is. Mogelijk biedt deze karaktertrek zelfs bescherming tegen depressie. Een langdurige burenruzie kan in ieder geval bij dieren leiden tot hersenschade en functieverlies. Maar is er ook echt sprake van onherstelbaar letsel? Aan het Duitse primatencentrum, verbonden aan de Universiteit van Göttingen is onderzocht of de schade die veroorzaakt wordt door burenstress, teniet gedaan kan worden met behulp van antidepressieve middelen. Neurowetenschapper Marieke van der Hart: “We hebben verschillende antidepressiva getest in dit model en daaruit is gebleken dat die aanmaak van nieuwe cellen die verminderd worden door stress, door antidepressiva weer genormaliseerd kan worden op het normale niveau, zoals we dat zien bij de dieren die niet gestresst zijn”. Zowel Alexa Veenema als Marieke van der Hart zouden zich kunnen voorstellen dat antidepressiva ook preventief gebruikt kunnen worden. Dat zou depressie en hersenschade kunnen voorkomen bij stress-gevoelige mensen in een stressvolle situatie. Maar ook zonder medicatie kan er veel goedkomen met het brein. Contacten tussen hersencellen herstellen zich vanzelf als de stressfactor verdwenen is. Bij muizen blijkt lichaamsbeweging nuttig om celdeling in de hersenen weer op gang te brengen. Nu dient alleen nog nagegaan te worden of ook psychotherapie kan helpen om verbindingen tussen hersencellen aan te maken en celdeling in het brein te stimuleren. In Noorderlicht Radio gesprekken met: -Alexa Veenema, medisch biologe, Rijksuniversiteit Groningen -Ron de Kloet, hoogleraar medische farmacologie, Universiteit Leiden -Eberhard Fuchs, hoogleraar dierfysiologie, aan het Duitse primaten centrum, verbonden aan de Universiteit van Göttingen -Marieke van der Hart, neurowetenschapper aan het Duitse primaten centrum, verbonden aan de Universiteit van Göttingen. In de Verenigde Staten doet men zoveel onderzoek naar de neurologische basis van religieuze ervaringen, dat er een speciale naam voor bedacht is: 'neurotheologie'. In Nederland echter besteden we te weinig aandacht aan emotionele en lichamelijke kanten van de religieuze beleving. Dat vindt Dr. Jacques Janssen, hoogleraar in de Cultuur- en Godsdienstpsychologie aan de KU Nijmegen. Daarom wordt in Nijmegen interdisciplinair onderzoek opgezet waarin waarin bidden en religieuze ervaringen vanuit de theologie, neuropsychologie en godsdienst-psychologie worden bestudeerd. Rob van Hattum praat met Prof. Janssen over wetenschappelijk onderzoek naar religie. Prof. Janssen hield vrijdag 21 juni zijn oratie getiteld "Aan de onbekende God. Reiken naar religie in een geseculariseerde cultuur". Een handelseditie van zijn oratie verschijnt bij Uitgeverij Sun, ISBN 90 5875 074 4.