Noorderlicht radio
Jonge Schildpadden, Oude mensen Zoals het sterven al begint bij de geboorte, zo is elke nieuwe dag een stap op weg naar aftakeling en verval. Veroudering noemen wij dat, en we beschouwen het als een vanzelfsprekend proces, dat leidt tot een natuurlijke dood. Maar hoe natuurlijk is het eigenlijk dat wij verouderen? Gerbrand Izaks is een specialist op het gebied van ouderdomsziekten en werkt als klinisch geriater in het Academisch Ziekenhuis Groningen. Hij vindt niets normaal aan veroudering. Rimpels, grijs haar en kaalheid worden allemaal geassocieerd met een verhoogde sterftekans en kunnen dus ook beschouwd worden als ziekteverschijnselen. Izaks denkt echter dat succesvol ouder worden geen optie is. We zijn gemaakt om ons voort te planten en daarna is het lichaam rijp voor de sloop. Evolutionair bioloog Joshua Mitteldorf is werkzaam aan de Universiteit van Pennsylvania. Hij heeft een hele eigen theorie ontwikkeld waarin hij verklaart waarom ouderdom gepaard gaat met verval. Mitteldorf gelooft niet dat veroudering veroorzaakt wordt door een opstapeling van schade in het menselijk lichaam. Hij is ervan overtuigd dat elk lichaam op een bepaald punt in het leven ‘besluit’ om de lichaamsschade niet langer meer te herstellen. Herstel is wel mogelijk, maar niet meer nodig, en daarom schakelt het lichaam de knop om. “Death by Design” noemt Mitteldorf dat, een systeem dat ontworpen zou zijn om plaats te maken voor de volgende generatie. Volgens Mittelorf beschikken organismen dus over een soort zelfmoord-mechanisme, dat na de voortplanting in werking treedt. Wie begrijpt hoe dit mechanisme werkt, kan het leven verlengen. Zover is de wetenschap nog niet, maar wel is duidelijk dat weinig eten en veel bewegen helpt om de zelfmoord-machine te vertragen. Wat veroudering precies doet met het lichaam, wordt aan de Universiteit van Gent op celniveau onderzocht. Want ook cellen hebben niet het eeuwige leven. Begin jaren zestig ontdekte bioloog Leonard Hayflick al dat cellen zich maar een beperkt aantal keer kunnen delen. Daarna houdt het op. Sofie Bekaert, microbiologe in Gent, is gespecialiseerd in het verouderingsmechanisme van de cel. Zij legt uit dat de uiteinden van chromosomen, ‘telomeren’ genaamd, korter worden bij elke celdeling, net zolang tot de cel niet meer verder delen kan. Elke cel heeft dus een ingebouwde tijdbom. Een organisme dat geen last lijkt te hebben van een deze tijdbom is de schildpad. Oude schildpad-vrouwtjes leggen bijvoorbeeld steeds meer eieren naarmate ze ouder worden. De reproductiviteit neemt dus toe met de jaren. En levensjaren hebben ze genoeg. In 1835 nam Charles Darwin een reuzenschildpad mee van de Galapagos-eilanden voor onderzoeksdoeleinden. Het dier is nu 173 jaar oud, en leeft nog altijd lang en gelukkig in een Australische dierentuin. Bioloog Victor Loehr stopt al zijn vrije tijd in het onderzoek naar een populatie Zuid-Afrikaanse schildpadden. Samen met een groep vrijwilligers houdt hij ze nauwlettend in de gaten. Loehr ziet zijn schildpadden steeds ouder worden, maar heeft geen verklaring voor de extreem hoge leeftijd van de dieren. Marc Girondot denkt wel een oplossing gevonden te hebben. Girondot is hoogleraar evolutionaire biologie aan het laboratorium ‘Ecologie, Systematiek en Evolutie’ in Parijs, en heeft gemeten hoe lang de telomeren van schildpadden zijn. Bij toeval ontdekte hij dat de telomeren van oude schildpadden even lang zijn als de telomeren van jonge schildpadden. De tijdbom in het DNA lijkt bij schildpadden dus werkelijk niet aanwezig te zijn. Heeft Girondot nu het geheim van een lang en gelukkig leven ontdekt? Wetenschappers zijn het daar niet over eens, omdat onduidelijk blijft of lange telomeren ons een gezonde oude dag kunnen bieden. Het verkorten van de telomeren is misschien dodelijk, maar het biedt tegelijk bescherming tegen kanker. Wie niet wil dat zijn cellen ongeremd gaan delen en woekeren, moet dus misschien accepteren dat het leven eindig is. Hoe het mogelijk is dat schildpadden geen kanker krijgen is nog altijd een raadsel. ----- NIEUWSBERICHTEN Kindermishandeling... Ernstige kindermishandeling wordt vaak niet als zodanig herkend, doordat de tests die hersenschade aantonen, niet standaard worden uitgevoerd. Dat schrijft een Amerikaanse onderzoeksgroep in het vakblad ‘Pediatrics’. Verwondingen aan het hoofd zijn de voornaamste doodsoorzaak bij mishandelde kinderen onder de twee jaar. David Rubin, hoogleraar Kindergeneeskunde aan de Universiteit van Pennsylvania, onderzocht mishandelde kinderen die in het ziekenhuis lagen met blauwe plekken in het gezicht, kneuzingen en gebroken ribben. De kinderen hadden geen symptomen die wezen op een hoofdwond. Na uitgebreide hersenscans bleken 19 van de 51 kinderen toch verwondingen aan het hoofd te hebben, waaronder schedelbasis-fracturen en hersenschade. Volgens Rubin zouden met de standaard-tests 5 van de 19 gevallen onopgemerkt zijn gebleven. Hij vindt dat bij verdenking van kindermishandeling vaker hersenscans gemaakt moeten worden, om de ernst van de mishandeling beter in te kunnen schatten, en eerder in te kunnen grijpen. ***** ...of Bloedziekte? Maar in hetzelfde nummer van ‘Pediatrics’ waarschuwt een andere onderzoeksgroep juist dat niet alle hersenschade door kindermishandeling komt. De symptomen van een zeldzame bloedziekte lijken zoveel op de gevolgen van kindermishandeling, dat de twee gemakkelijk met elkaar verward kunnen worden, schrijft een groep kinderartsen uit Houston. De bloedziekte HLH, voluit ‘Hemofagocyterende lymfo-histiocytose’, blijkt hersenbeschadigingen te veroorzaken die soms ten onrechte toegeschreven worden aan kindermishandeling. Het gaat om interne bloedingen in de hersenen en de ogen, die ook voorkomen bij baby’s die hard door elkaar zijn geschud. HLH zou slechts bij één op de 50.000 baby’s voorkomen, maar meestal wordt de juiste diagnose niet gesteld, wegens onbekendheid met de aandoening. En een snelle test om de bloedziekte vast te stellen, is er ook nog niet. En dat, zeggen de artsen, is desastreus voor de ouders èn voor de kinderen. De ouders kunnen valselijk beschuldigd worden van kindermishandeling, terwijl de baby’s niet de goede behandeling krijgen. ***** De Verdwenen Vacht Volgens een nieuwe theorie is de mens zijn lichaamshaar kwijtgeraakt, om minder aantrekkelijk te zijn voor parasieten, en daardoor juist aantrekkelijker voor de andere sekse. Dat schrijven Engelse evolutiebiologen in een online publicatie van het blad Biology Letters. Tot nu toe dacht men dat mensen hun vacht verloren zijn om overtollige warmte kwijt te raken. Dat werd belangrijk toen de mens op twee benen ging lopen op de warme vlaktes van de Afrikaanse savanne. Maar de evolutiebioloog Pagel meent dat deze theorie niet alles verklaart. Overdag was weinig haar misschien een voordeel, maar in de koude Afrikaanse nachten zou het eerder een nadeel geweest zijn. Het idee dat niet de temperatuur maar parasieten een hoofdrol hebben gespeeld bij het verdwijnen van onze vacht, valt ook gemakkelijk te testen, schrijven de biologen. Want als de theorie klopt, zouden mensen minder lichaamshaar moeten hebben, in gebieden waar meer parasieten zijn. ***** Overige berichten over stalkende libellen en pieren-serum kunt u terugvinden bij 'Nieuws' ----- Magnetische aantrekking Te weinig studenten kiezen exact, en daar heeft het vak natuurkunde onder te lijden. Maar de Katholieke Universiteit Nijmegen zegt geen last van te hebben van die teruglopende belangstelling. Daar wordt het probleem dan ook bij de wortel aangepakt. Met een splinternieuw laboratorium en een krachtige magneet probeert de universiteit ongeïnteresseerde basisscholieren warm te maken voor de fysica. Deze vrijdag zal Minister Van der Hoeven van Onderwijs & Wetenschappen het magneet-lab openen, bijgestaan door een groepje scholieren. Die moeten wel eerst nog met een opstel bewijzen dat ze begrijpen wat er in het laboratorium gebeurt. ----- BUITEN DE WETENSCHAP: ontvangst Radio 1 De nieuwe FM-frequenties zijn nu zo’n anderhalve week ingevoerd en voor veel radio1- luisteraars die niet via de kabel luisteren, is het nog altijd behelpen. Ze lopen noodgedwongen met transistors door het huis en dan nog krijgen ze hun geliefde programma op een bedje van commerciele beats. Een gesprek met Eric Van Stockem, woordvoerder van Nozema - dat is de Nederlandse omroep zendermaatschappij die er ondermeer voor zorgt dat de radiosignalen tot bij u thuis komen.