De 747-documentaire
De Elfstedentocht, de tocht der tochten
Op vrijdag 18 januari 1963 werd de meest meedogenloze Elfstedentocht uit de geschiedenis verreden. Vrijwel elke Nederlander kent de naam van de winnaar: Reinier Paping. Het lijkt alsof het verhaal van de Elfstedentocht van 1963 tot de bekendste verhalen uit de Nederlandse sportgeschiedenis behoort: het ijs was onberijdbaar, het vroor 18 graden en er stond een gierende oosterstorm.
Maar wat weten we werkelijk van de Elfstedentocht van 1963? Eigenlijk niet veel meer dan de paar tv-beelden die sinds 1963 vrijwel jaarlijks bij elke invallende vorst vertoond zijn en nog altijd vertoond worden: tv-verslaggever Arie Kleywegt, die bij het bruggetje van Barthlehiem achter Paping aanrent, en hem wanhopig een vraag probeert te stellen. Steevast gevolgd door het finishverslag, waarbij Paping uitgeput in een haag van mensen rijdt, achterna gezeten door een baanveger op klompen. Met tot slot de felicitaties van Juliana, met aan haar zijde (maar daarvoor moet je goed kijken) haar in een origineel zeehondenbonten mantel gehulde oudste dochter.
Op 20 januari 2003, veertig jaar na dato, zendt de VPRO-radio een documentaire-serie onder de titel ‘De mannen van ‘63’. Voor deze documentaire gingen programmamakers Marnix Koolhaas en Jurryt van de Vooren op zoek naar de verhalen die zich achter de rug van Paping hebben afgespeeld. Ze concentreerden zich daarbij op de verhalen van de slechts 69 toerrijders, die uit een gestart veld van liefst 10.000 heelhuids en op tijd (vóór 24.00 uur) weer terug waren op de Groote Wielen in Leeuwarden.
Als lijden en afzien een wezenlijk onderdeel uitmaken van de traditie en de aantrekkingskracht van de Elfstedentocht, dan hebben de 69 tochtrijders in 1963 de diepste ziel van het Elfstedengevoel ervaren. In vergelijking met hun ervaringen was de tocht van Paping ‘een peuleschilletje’. Toen Paping en de zijnen rond vijf uur over de streep kwamen, viel de duisternis in en werd het weer nog meedogenlozer dan het de hele dag al geweest was. In die ‘Hel van het Noorden’, waar door de sneeuwstorm vaart en weiland één waren geworden, ploeterden 69 mannen urenlang klunend zich een weg naar Leeuwarden.
In ‘De mannen van ‘63’ wordt het diepste afzien gereconstrueerd dat in Nederland sinds de Tweede Wereldoorlog vrijwillig heeft plaatsgevonden. Wat bezielde deze mannen? Waarom gingen zij door waar 99,3% van hun schaatsmakkers de strijd opgaven? Zeggen deze verhalen over lijden en volharding iets over de Nederlandse volksaard?
Eén ding is zeker: wie ‘De mannen van ‘63’ ondergaat, zal De Murk bij Oudkerk nooit meer zonder huivering kunnen aanschouwen.
In ‘De mannen van ‘63’ worden de hoofdrollen vertolkt door: Willem Augustin (Elfstedenrijder v.a. 1941), George Schweigmann (v.a. 1942), Kees Bovée (v.a. 1956), Henk Gemser (v.a. 1963), Sjoerd Kamp (v.a. 1956), Arie Kunst (v.a. 1963), Bertus Poiesz (v.a. 1954), Meike de Vlas (1963), Sjirk Velstra (ijsmeester Barthlehiem 1963) en Arie Kleywegt (tv-verslaggever Barthlehiem 1963).
Het project ‘De mannen van ‘63’ bestaat uit:
- De radiodocumentaire ‘Fata Morgana in een Sneeuwwoestijn’ – radio 747 – maandag 20 januari 16.00-16.45 uur + radio 1 – maandagnacht 20 januari 0.00-0.45
- Radioportretten van ‘De mannen van ‘63’ – in ‘Madiwodo’ – radio 747 – maandag 20 januari t/m vrijdag 24 januari, elke dag van 11.00-12.00
- Uitgave van boek ‘De mannen van ‘63’ – presentatie i.s.m. Eerste Friese Schaatsmuseum tijdens reünie van de mannen van ’63 op zaterdag 18 januari 2003 in restaurant ‘De Kuilart’ nabij Koudum (langs het Elfstedenparcours: beperkt toegankelijk)
- Website met alle verhalen, foto’s en archiefstukken: www.vpro.nl/elfstedentocht
- ‘Backstage’-programma voor VPRO-leden met de makers + ontmoetingen met Mannen van ’63 in Bartlehiem en het Eerste Friese Schaatsmuseum
Aan het project ‘De mannen van ‘63’ werken mee:
Gauke Bootsma/Eerste Friese Schaatsmuseum Hindeloopen, uitgeverij Van Wijnen – Franeker, Jurryt van de Vooren, Nina Meilof, Leo Knikman, Yolanda Vosters, en Mieke Manders. Eindredactie: Marnix Koolhaas (m.koolhaas@vpro.nl)