Afkicken met ibogaïne
Afrikaanse wortel tegen alcoholverslaving
Het is een mysterieus goedje, dat is een ding wat zeker is. Ibogaïne wordt gewonnen uit de bast van de wortel van de West-Afrikaanse plant Tabernanthe iboga. Het veroorzaakt onder meer hallucinaties. Aanhangers van het Bwiti-geloof - onder meer in Kameroen en Gabon - gebruiken het bij hun religieuze rituelen, om in contact te komen met hun voorouders en God. In de woelige jaren zestig was ibogaïne vooral populair als tripmiddel. Begin jaren zestig ontdekte de toen aan heroïne verslaafde Amerikaan Howard Lotsof - tegenwoordig een keurige man met een grijze snor en een hoed - dat het middel zijn verlangen naar heroïne verminderde. Sindsdien is Lotsof vurig pleitbezorger van ibogaïne als afkickmiddel. In de Verenigde Staten lag de overheid al spoedig dwars bij de pogingen om Lotsofs gepatenteerde middel 'Endabuse' op de markt te krijgen, en Lotsof week uit naar ons land. De Nederlandse psychiater Jan Bastiaans, bekend van zijn LSD-therapieën voor overlevenden van de concentratiekampen van de nazi's, raakte eind jaren tachtig geïnteresseerd. Hij werkte tot 1993 samen met Lotsof, en behandelde verschillende patiënten met het middel. In hotel Het Witte Huis in Oegstgeest ondergingen heroïneverslaafden de experimentele behandeling met het wortelextract. Na een trip van circa 36 uur ontwaakten een aantal patiënten 'als herboren'. In 1993 kwam er een einde aan het experimentele gebruik van het middel in Nederland toen een van Bastiaans patiënten, de 24-jarige Duitse Nicola K., kort na de therapiesessie overleed. De precieze doodsoorzaak van Nicola K. is overigens nooit vastgesteld. Volgens Bastiaans en Lotsof speelde het shot heroïne dat ze zichzelf ten tijde van de ibogaïnetrip toediende een rol bij haar overlijden. Sindsdien is er over het gebruik van ibogaïne bij mensen vooral anekdotisch bewijs. In het tijdschrift De Groene Amsterdammer beschrijft heroïne-junkie 'Richard' in maart 2001 het louterende effect van een enkele ibogaïne-trip: "Jezus man, het was ongelofelijk. Mijn verslaving was helemaal weg! Een diepe rust daalde in me neer. Echte rust, niet de vluchtige rust die je hebt nadat je je shot hebt gehaald." Helemaal afgekickt is Richard overigens niet - het effect hield ongeveer een half jaar aan. Proefdieronderzoek naar het effect van ibogaïne is wel voorhanden. Zo stelde Stanley Glick in 1991 vast dat ibogaïne het morfine-gebruik van verslaafde ratten sterk deed afnemen. Ook ratten die verslaafd waren aan cocaïne namen beduidend minder van de verslavende stof tot zich als ze een injectie met het wortelextract hadden gekregen. Maar hoe het stofje werkte was niet duidelijk. In het tijdschrift Journal of Neurosciences doet een Amerikaanse onderzoeksgroep onder leiding van Dorit Ron (Universiteit van Californië) deze week verslag van hun experimenten met aan alcohol verslaafde ratten. De onderzoekers stelden vast dat de knaagdieren veel minder alcohol gebruikten na een injectie met ibogaïne, een effect wat ook enige tijd aanhield. Ook toonden de experimenten aan dat de hunkering die optreedt na een gedwongen alcoholvrije periode minder wordt bij gebruik van ibogaïne. Ratten die het twee weken zonder alcohol moesten stellen, vallen normaal gesproken verhevigd terug in hun gewoonte als er weer alcohol voorhanden is. Met ibogaïne was die terugval beduidend minder. Het belangrijkste evenwel is de ontdekking van een moleculair mechanisme dat verantwoordelijk is voor het effect van ibogaïne. De onderzoekers ontdekten dat ibogaïne de afgifte stimuleert van GDNF, een eiwit dat door de steuncellen (glia) in het hersenweefsel wordt gemaakt. In een aparte studie toonden ze aan dat het dit GDNF-eiwit is dat er voor zorgt dat de ratten minder drinken. Een natuurlijke remmer van dit eiwit zorgde er bovendien voor dat die werking weer ongedaan werd gemaakt. En dat biedt perspectieven voor de ontwikkeling van nieuwe geneesmiddelen. Door de hallucinogene werking van ibogaïne en een mogelijk toxisch effect is het middel zelf niet geschikt als medicijn. "Als we de productie van GDNF kunnen beïnvloeden, zouden we een nieuw middel tegen alcohol- en drugsverslaving hebben zonder de ongewenste bijwerkingen van ibogaïne," aldus onderzoekster Dorit Ron in een begeleidend persbericht. "Interessant onderzoek," vindt Harald Wychgel, wetenschappelijk medewerker bij het Trimbos-instituut voor verslavingsonderzoek. "Vooral omdat ze een mogelijk werkingsmechanisme hebben gevonden. En goed dat er serieus wetenschappelijk onderzoek naar wordt gedaan. Ibogaïne heeft altijd een beetje in de sfeer gezeten van dwepers en zendelingen." Op een nieuw medicijn tegen verslaving zit Wychgel echter niet te springen. "We hebben genoeg andere middelen tot onze beschikking. Bovendien ben je er niet met een pilletje alleen. Bij verslaving komt wel wat meer kijken." Over het gebruik van ibogaïne in Nederland zijn bij het Trimbos-instituut geen cijfers bekend. "Heel af en toe krijgen we een vraag," zegt Wychgel. "Dat zijn dan meestal ouders van verslaafde kinderen die ten einde raad zijn, en op het internet iets gevonden hebben." In Nederland is ibogaïne weliswaar niet als geneesmiddel geregistreerd, maar het is wel bij de smartshop om de hoek te krijgen als tripmiddel. Het staat namelijk niet op de lijst van verboden middelen. Jacqueline de Vree Dorit Ron et al: 'Glial cell line-derived neurotrophic factor mediates the desirable actions of the anti-addiction drug ibogaine against alcohol-consumption', in The Journal of Neuroscience, 19 januari 2005.