Het Spoor Terug
Ras breekt het uur der vrijheid aan 3: De bolle is los
Derde deel van de dertiendelige serie gedramatiseerde documentaires 'Ras breekt het uur der vrijheid aan' over het roerige einde van de 19de eeuw.
Deze aflevering gaat over de Friese veenstaking in 1890.
Als omstreeks 1890 de verveners in het veengebied rond het Friese dorp Beets het loon weer met vijf cent willen verlagen, breekt daar voor het eerst een goed georganiseerde langdurige staking uit.
Met het verhoor van onderbaas H.J. Toering door de Staatscommissie die onderzoek doet naar de leef- en werkomstandigheden van de arbeiders. Hij ontkent hierin dat hij doet aan gedwongen winkelnering, wat geslikt wordt door de Commissie.
Met verhalen van turfmaker Sytze de Jong, baggelaar Hoeke Kromhout en baggelaarsvrouw Wietske Posma over de armoede, het harde werk en over hoe ze door hun bazen gedwongen worden in de winkel van hun bazen te kopen.
Beschrijving
Als omstreeks 1890 de verveners in het veengebied rond het Friese dorp Beets het loon weer met vijf cent willen verlagen, breekt daar voor het eerst een goed georganiseerde langdurige staking uit.
Eind van de 19de eeuw is de armoede groot in Friesland. De situatie in met name het veengebied in de Friese zuid-oosthoek is de afgelopen decennia steeds verslechterd. De voornaamste oorzaak van de structurele crisis is dat turf als brandstof steeds meer verdrongen wordt door kolen en petroleum. Turfprijs en lonen zijn gedaald, en voor lonen waarvan nauwelijks is rond te komen werken de arbeiders zes dagen in de week, van zonsopkomst tot zonsondergang. Er zijn twee soorten veenarbeiders: de baggelaars of trekkers, en de turfmakers.
De slecht georganiseerde stakingen die bijna jaarlijks plaatsvinden voor een hoger loon en tegen de gedwongen winkelnering, het zgn. 'bollejagen', zijn onder de veenarbeiders een bijna jaarlijkse traditie. In 1888 bemoeien voor het eerst de socialisten zich met de staking. Deze blijkt een generale repetitie te zijn voor de staking die in 1890 uitbreekt, als duizenden arbeiders uit Beets en de nabijgelegen dorpen het werk neerleggen voor een loonsverhoging van 10 cent, terwijl de veenbazen de lonen willen verlagen met vijf cent. De staking wordt gesteund door de Sociaal Democratische Bond onder leiding van Domela Nieuwenhuis. Mede dankzij de tweespalt die wordt gezaaid door Patrimonium verloopt de staking na drie weken. De staking wordt wel gewonnen.
Met een nagespeeld 'historische geluidsfragment' van:
- het verhoor van onderbaas H.J. Toering door de Staatscommissie die onderzoek doet naar de leef- en werkomstandigheden van de arbeiders. Hij ontkent hierin dat hij doet aan gedwongen winkelnering, wat geslikt wordt door de Commissie;
Aan het woord over de armoede, het harde werk en over hoe ze door hun bazen gedwongen worden in de winkel van hun bazen te kopen:
Rolverdeling:
Dik Blok als voorzitter Staatscommissie
Frieda Boelens als Wietske Posma
Jan van de Heide als Hoeke Kromhout
Harm Krist als Hendrik Toering
Frits de Leeuw als Sytze de Jong
De serie 'Ras breekt het uur der waarheid aan' is gebaseerd op interviews met en getuigenissen van arbeiders en bazen zoals die zijn vastgelegd in het rapport van de 'Parlementaire Enquête naar de Arbeidsomstandigheden in Nederland van 1887', kortweg de 'Arbeidsenquête van 1887'. De serie is onderscheiden met de Zilvereren Reissmicrofoon 1990.
Uitgebreidere documentatie aanwezig in VPRO archief
Muziek Bennie Huisman