Het Spoor Terug
Ras breekt het uur der vrijheid aan 11: De heidedorpen
Elfde deel van de dertiendelige serie gedramatiseerde documentaires 'Ras breekt het uur der vrijheid aan' over het roerige einde van de 19de eeuw.
Deze aflevering gaat over het ellendige bestaan van de bewoners van de Friese heide.
Beschrijving
Het bijgelovige heidevolk wordt door de burgerij nauwelijks als mensen gezien, maar eerder als een soort wilden, waar je voor moet uitkijken. Belangrijkste bron voor deze uitzending is 'De herinneringen van Jelle Dam'. Deze woonde zelf op een heidedorp en geeft een goede beschrijving van het leven daar.
Over de behuizing, in spitketen (een soort plaggenhutten), of, nog erger, gewoon in holen in de grond. De kleinste woning in het dorp waar Dam woonde had een totale oppervlakte van 3,2 m2, en daar woonde dan een heel gezin in.
Het dorp Hamsterheide is aan het einde van de negentiende eeuw een van de vele dorpen op de uitgestrekte heidevelden aan de Fries-Groningse grens. Nergens heerst zo'n armoede als daar. De heidebewoners - 'heidstjers' - leiden een geïsoleerd bestaan, ver van de dorpen en steden. Weinigen
trekken zich iets aan van het lot van de veelal ongeletterde heidebewoners.
Aan het woord:
- Dominee Kylstra, uit Rottevalle, die begin jaren negentig een onderzoek instelt naar het leven op de heide, over de rol van de kerk in de heidedorpen;
- heidebewoner Jelle Dam, heeft meer dan veertig jaar op de heide, in het dorp Damsterheide, gewoond. Vertelt over hoe ze woonden, over hoe zijn vader hem op zijn tiende jaar van school haalde om te gaan werken, maar hoe hij toch heeft leren lezen en schrijven, en over hoe de socialistische
voormannen als Domela Nieuwenhuis en Tjeerd Stienstra geen voet aan de grond kregen, dankzij dominee Kylstra die zich daar heeft gevestigd;
- Antje Bijma, ook uit Hamsterheide. Haar vader is overleden, en haar moeder moet het gezin in leven trachten te houden.
Rolverdeling:
Romke de Leeuw als Jelle Dam
Frieda Boelens als Antje Bijma
Harm Krist als dominee Kylstra
Bennie Huisman als Tjeerd Stienstra
De serie 'Ras breekt het uur der waarheid aan' is gebaseerd op interviews met en getuigenissen van arbeiders en bazen zoals die zijn vastgelegd in het rapport van de 'Parlementaire Enquête naar de Arbeidsomstandigheden in Nederland van 1887', kortweg de 'Arbeidsenquête van 1887'.
De serie is onderscheiden met de Zilveren Reissmicrofoon 1990. De serie is tot stand gekomen met een subsidie van het Stimuleringsfonds Bijzondere Omroepproducties.
Uitgebreidere documentatie aanwezig in VPRO archief
Muziek Bennie Huisman