Het Spoor Terug
De nieuwe mens afl. 6: De dooi
Laatste deel van de zesdelige serie 'De nieuwe mens', over het leven in de Sovjet-Unie van 1917 tot de periode Gorbatsjov.
In deze aflevering: de periodes tijdens het leiderschap van Stalin's opvolger Nikita Chroesjtsjov en diens opvolger Leonid Brezjnev.
Met de dood van Stalin in 1953 vangt een nieuw tijdperk aan. Zijn opvolger Chroesjtsjov keurt Stalins bewind openlijk af en laat beperkte persvrijheid toe. Als Brezjnev hem tien jaar later opvolgt, worden de teugels weer aangehaald.
Interviews over de naoorlogse periode met:
- Sima Sneevliet, dochter van de Nederlandse communist Henk Sneevliet en in de Oekraïne geboren;
- Sonja Kotlarowa, voormalig dwangarbeidster;
- Nederlandse communist Joop Uriot, die in 1956 naar de Sovjet-Unie emigreerde;
- de Russisch-Nederlandse Tatjana Vink, geboren in 1958 en die goede herinneringen heeft aan haar jeugd in de Sovjet-Unie;
- Pauline van Blitterswijk, een Russische die sinds 1945 in Nederland woont.
Inleidende teksten:
tekst 1
Na de dood van Stalin in maart 1953 komt Nikita Chroesjtsjov aan de macht. Dat gebeurt overigens pas nadat de chef van de geheime dienst Beria een greep naar de macht met zijn dood heeft moeten bekopen. Ook andere kandidaten voor de hoogste positie in de Sovjet-hiërarchie leggen zich uiteindelijk neer bij het leiderschap van Chroestsjov. Pas in februari 1956
wordt duidelijk, dat hij een veel gematigder koers wenst te varen dan zijn voorganger. Op het 20ste partijcongres levert hij openlijk kritiek op Stalin, die hij ervan beschuldigt een wrede, achterdochtige tiran te zijn geweest, die talloze onschuldige mensen de dood heeft ingejaagd. Chroestsjov wil het zelf duidelijk anders doen. Velen worden vrijgelaten uit de concentratiekampen in Siberië, liberale wetten, die door Stalin waren afgeschaft, worden in ere hersteld en ook in de contacten met de kapitalistische wereld treedt de dooi in. In de Sovjet-Unie Unie zelf halen miljoenen mensen opgelucht adem. Onder hen Sima Sneevliet, die dan al weer tien jaar als vertaalster bij Tass werkt.
tekst 2
In hetzelfde jaar dat Chroesjtsjov aan de macht komt, 1956, besluit een Nederlandse communist om samen met zijn Russische vrouw te emigreren naar de Sovjet-Unie. Het is de Amsterdammer Joop Uriot. In Nederland is hij herhaaldelijk het slachtoffer van de 'koude oorlog' geweest en in de Sovjet-Unie verwacht hij beter behandeld te worden. Hij is elektrisch lasser en kan in zijn nieuwe woonplaats Stálino meteen aan de slag. Maar al na een paar weken wordt hem duidelijk, dat zijn kameraden in Holland toch een wat te rooskleurig beeld over het 'arbeidersparadijs' hebben opgehangen. Door de gemiddelde Rus mag het leven onder Chroestsjov dan als een grote vooruitgang ervaren worden, voor Uriot is de overgang van Nederland naar Rusland een regelrechte ontgoocheling. Hier kan hij zich de betrekkelijke
luxe van het Nederland van de jaren '50 absoluut niet meer permitteren. Hij verdient zo weinig, dat hij tot armoe dreigt te vervallen.
tekst 3
Terwijl Uriot en zijn stadgenoten af en toe zure melk (of helemaal geen melk) drinken, voorspelt Chroesjtsjov dat de Sovjet-Unie Amerika binnen drie jaar zal inhalen bij de productie van vlees, boter en melk. Zolang die droom nog niet is verwezenlijkt en het hele land zucht onder de schaarste, zorgt het centraal gezag van de Unie er wel voor, dat er in Moskou in elk geval genoeg te eten en te drinken is.
Sima Sneevliet herinnert zich tot welke absurde toestanden dat leidt.
tekst 4
Joop Uriot ergert zich aan het gebrek aan kleren en schoenen, aan de te kleine huizen en aan het ontbreken van goede busverbindingen. Maar de redenen waarom hij besluit om zo snel mogelijk terug te gaan naar Nederland, zijn andere.
tekst 5
Amper negen jaar is hij aan de macht geweest als Chroesjtsjov aan de kant wordt geschoven. Zijn opvolger heet Leonid Brezjnev. Hij is een veel saaier en stijver persoonlijkheid dan zijn voorganger, hij doet minder aan grootspraak, maar zorgt er wel voor dat er een betrekkelijk lange periode van
stabiliteit voor de Sovjet-burgers volgt. De door Chroesjtsjov ingeluide periode van 'dooi' is met Brezjnev weer grotendeels verdwenen en vazalstaten in Oost-Europa, die een te liberale koers willen gaan varen, worden hardhandig tot de orde geroepen. Maar de Sovjet-Unie ontwikkelt zich wel tot een volwaardige tegenspeler van de Verenigde Staten. En hoewel ook in eigen land de vrijheid voor de burgers zeker niet groter wordt, kan er toch een generatie opgroeien, die zich dat amper realiseert. Tatjana Vink is er een van die generatie. Ze wordt in 1958 geboren in een
fabrieksarbeiders-gezin. In 1983 komt ze naar Nederland. Niet omdat ze haar vaderland wil ontvluchten, maar omdat ze met een Nederlandse toerist is getrouwd. Aan de eerste 25 jaren van haar leven in Rusland denkt ze met alleen maar goede gevoelens terug.
tekst 6
Tatjana ziet nu nog steeds de voordelen van het systeem, dat de Sovjet-Unie tot voor kort aanhing.
tekst 7
Tatjana mag dan niet gemerkt hebben dat het socialistisch systeem niet werkte, anderen doen dat wel. Juist onder Chroesjtsjov en Brezjnev, waarin de controle van bovenaf iets is verminderd, neemt de corruptie bijvoorbeeld toe.
Sima Sneevliet.
tekst 8
Niet alleen corruptie teistert de Sovjet-Unie van de jaren ná Stalin, ook plichtsverzuim en drankmisbruik nemen hand over hand toe. En voor alles wat van de gemeenschap is, hebben de Sovjet-burger een totale desinteresse. Pauline van Blitterswijk, een Russische die sinds 1945 in Nederland woont, bezoekt, samen met haar Nederlandse man, sinds 1958 jaarlijks haar Russische familie en verbaast zich over de mentaliteit in haar vaderland.
tekst 9
Als een systeem zo van binnenuit wordt uitgehold, moet gebeuren, wat intussen is gebeurd: het stort in elkaar. Blijft de vraag hoe zij, die ooit geloofden in de idealen van het socialisme, daar nu over denken. Het antwoord komt van Sima Sneevliet, dochter van een revolutionair-socialistische vader en een communistische moeder.