Het Spoor Terug
Vlucht uit het Derde Rijk 3: het leven tijdens de bezetting in Nederland
Aflevering 3 van de vierdelige Spoor Terug-serie Vlucht uit het derde rijk, over de Duitsers - intellectuelen, communisten, joden etc. - die in de jaren '30 Duitsland ontvluchtten voor het dreigende fascisme en nazisme.
Aan het woord komen o.a. Brigitte Pos-Kraij, Klaus Schreiner, Max Rubinstein, Otto Treumann en Helmut Salden, over hun leven tijdens de bezetting in Nederland.
Inleidende teksten:
Tekst 1
Als op 10 mei 1940 de Duitse troepen Nederland binnenvallen verandert er in eerste instantie niet zoveel voor de Duitse emigranten die in de voorafgaande jaren voor Hitler naar Nederland zijn gevlucht. Een deel van hen is al door de regering Colijn opgesloten in kampen in Hoek van Holland,
Hellevoetssluis en Westerbork. In dat laatste kamp, slechts 30 kilometer van de Duitse grens, zitten dan al ruim 500 mensen, vastgezet als "preventieve maatregel tot het tegengaan van het euvel van illegale binnenkomst", zoals dat heet.
Het grootste deel van de - naar schatting - 25.000 Duitse vluchtelingen woont zelfstandig of zit ondergedoken.
Brigitte Pos-Kraij, die in 1933 met haar ouders naar Parijs is gevlucht, is nog voor de oorlog naar Nederland gekomen omdat haar grootouders daarheen zijn gevlucht. Als de Duitse troepen ons land bezetten woont ze in Amsterdam.
Tekst 2
Voor de oorlog waren de ouders van Klaus Schreiner al gescheiden. Hij woont met zijn moeder in Amsterdam, zijn vader met zijn tweede vrouw in Blaricum. Enkele dagen na de Duitse inval wacht hem een onaangename verrassing.
Tekst 3
Op bezoek bij de Gestapo verneemt Klaus Schreiner dat zijn vader zelfmoord heeft gepleegd samen met zijn vrouw. De Gestapo veronderstelt dat deze dode vrouw de moeder van Klaus is, waardoor zijn werkelijke moeder de resterende oorlogsjaren niet meer zal worden gezocht.
Op 5 december 1941 moet het Joods Weekblad alle niet-Nederlandse joden oproepen bij de zo pas opgerichte "Zentralstelle für Jüdische Auswanderung" een aanvraag om toestemming tot emigratie in te dienen. De Duitse emigrant Heinz Wielek schrijft in zijn boek "De oorlog die Hitler won": "Onder vele Duitse joden veroorzaakte deze oproep een paniekstemming, die in enkele gevallen tot zelfmoord leidde. De algemene opinie was: de Duitse joden worden naar Polen gedeporteerd. Al het invullen van papieren en de bureaucratische gang van zaken moest de ware bedoeling van de Duitsers verdoezelen".
In januari 1942 wordt meegedeeld dat de Nederlandse joden in een werkkamp zullen worden opgenomen, waardoor ze in de veronderstelling verkeren dat zij in tegenstelling tot de Duitse joden in Nederland mogen blijven. Vooral als in de eerste weken van 1942 een begin wordt gemaakt met de evacuatie van de statenloze joden naar Westerbork zien velen hierin het bewijs dat de Duitse autoriteiten wel degelijk verschil maken tussen Nederlandse en Duitse joden.
Door het falend inzicht van de Nederlandse regering was kamp Westerbork niet opgeheven. De Duitse joodse en politieke vluchtelingen die er al voor de oorlog zaten opgesloten konden geen kant op en vielen zo in handen van de Duitse bezetter.
De Joodse Raad begeeft zich door registratie van eerst alleen niet-Nederlandse joden op een hellend vlak, aldus de Duits-Joodse vluchteling Max Rubinstein, die zelf door zijn contacten bij de Joodse Raad zal komen te werken.
Tekst 4
De Joodse Brigitte Pos-Kraij is 17 jaar als ze post krijgt.
Tekst 5
De joodse graficus Otto Treumann verbrandt na de Duitse inval meteen zijn linkse boeken. Hij wordt twee keer gearresteerd, maar door zijn niet-Joodse schoonzuster vrijgepraat. Dan besluit hij, zijn Nederlandse niet-Joodse vrouw in Amsterdam achterlatend, onder te duiken in Leidschendam. Voor alle zekerheid verwijdert hij zijn gele ster voor hij op reis gaat.
Tekst 6
De in 1938 in Nederland aangekomen Duitse graficus Helmut Salden woont in Den Haag als hij bezoek krijgt.
Tekst 7
In 1942 krijgt Klaus Schreiner een oproep om zich te melden voor de Waffen-SS in Hotel Krasnapolsky in Amsterdam.
Tekst 8
Hoewel Klaus Schreiner de Waffen SS kan ontlopen gaat het even later toch mis. Als student-economie weigert hij de loyaliteitsverklaring te ondertekenen, raakt hij zijn onderduikadres kwijt en wordt als dwangarbeider naar Berlijn getransporteerd.